قرآن كريم بخشي از اوصاف عام و مطلق را براي رسول الله‏صلي الله عليه و آله و سلم ثابت مي‏كند؛ نيز بعضي مسئوليت‏هاي مخصوص او را برمي‏شمرد؛ ﴿يتلوا عليهم اياته و يزكّيهم و يعلّمهم الكتاب و الحكمة﴾.(1) نخستين وظيفه‏اش تلاوت آيات خدا بر مردم است، پس از آن، تعليم و تبيين معاني آنها، سپس تزكيه و تهذيب نفوس مردم. تعليم مقدّمه تزكيه و تزكيه مقدم بر تعليم است و تقديم تزكيه بر تعليم، براي آن است كه تزكيه نسبت به تعليم مقدّم و هدف و اَصْل است و هر علت غائي مقدم بر معلول خود است.
در آيات ديگر افزون بر تلاوت و تعليم و تزكيه، مذكِّر بودن آمده، گاه نيز تذكره تنها وظيفه آن حضرت ناميده شده است؛ ﴿فذكّر إنّما أنت مذكّر٭ لست عليهم بمُصَيْطر﴾(2)؛ كار تو فقط يادآوري است و بر اينها سلطه و سيطره نداري. تعبير حصر تنها درباره منذر و مذكّر بودن آن حضرت آمده، نه تعليم كه نشان‏دهنده اهمّيت تذكره مانند انذار است.
گفتني است حَصرِ سِمَت پيامبر در تذكره يا انذار، ضمن تفهيم اهميت اين دو، نِسْبي است، نه نفسي.
پيامبر از جهت رسالت، سمتي جز ابلاغ پيام به طور روشن ندارد؛ ﴿... وما علي الرسول إلاّ البلاغ المبين﴾(3) و هرگز عهده‏دار پذيرفتن مردم نيست، امّا اين ابلاغ گاهي ابتدايي و با تعليم همراه است و گاهي مسبوق به آگاهي قبلي مخاطبان است و جنبه يادآوري دارد. ازاين‏رو با كلمه «تذكره» بيان مي‏شود. خطوط كلّي معارف دين در نهان بشر هست و وحي الهي مي‏كوشد فطرت خوابيده انسان را بيدار كند تا افزون بر آموختن جزئيات فرعي دين، داده‏هاي فطري او را شكوفا سازد و آنچه را در نهان او نهادينه كرده است، يادآوري كند.
اعتقاد به خداي يكتا و اشتياق به معاد و قيامت و جهان جاويد، و شوق
برقراري ارتباط ميان خلق و خالق كه همان وحي و نبوّت و رسالت است، در روح و فطرت بشر نهفته است و اثر مهم رسالت آن است كه انسان را به ذخاير نهفته‏اش آگاه مي‏كند و راه رسيدن به آن اهداف والا و كمال‏هاي مطلق و نهايي را نشان مي‏دهد و پرده‏هاي غفلت را كه بر اثر اشتغال به طبيعت بر روي فطرت بشر آويخته شده، كنار مي‏زند و به عهد ديرين الهي رهنمون مي‏گردد.

1 ـ سوره آل عمران، آيه 164.
2. سوره غاشيه، آيات 22 ـ 21.
3. سوره نور، آيه 54.

هدايت در قرآن، ص 97-99.