|
شخص امتياز گيرنده از مشاوران و نزديكان نخست وزير انگلستان بود. او با دادن رشوه هايي به درباريان از جمله امين سلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانيات، در مقابل 25 هزار ليره جلب مي كند. طبق قرارداد ياد شده، شركت طرف قرارداد (كمپاني رژي) بايد سالانه 15 هزار ليره به صندوق دولت ايران واريز مي كرد در عوض كشت و فروش توتون و تنباكو را در انحصار خود مي گرفت. بعد از انعقاد قرارداد كاركنان شركت انگليسي وارد ايران شدند و در شهرها پراكنده گرديدند كه با مخالفت شديد مردم شهرهاي شيراز، تبريز، اصفهان و تهران مواجه شدند.
تأثير روشنفكران آن دوران
سيد جمال الدين اسدآبادي عمدتاً او را اولين مصلح و احياگر ديني در سال اخير مي دادند با درك عميق وضيعت آن دوران با ارسال نامه اي به مرحوم ميرزاي شيرازي فقيه نامور دوران، از او براي ريشه كن كردن اين واقعه ننگين ياري مي طلبد او پس از بيان مقداري از مشكلات و وضعيت مردم و نيز بي كفايتي حاكمان ايران مي نويسد: پادشاه ايران سست عنصر گشته ........ در مجمع عمومي به پيامبران بد مي گويد ........
آنچه به زيان مسلمانان انجام داده اين است كه قسمت عمده كشور و درآمد آن را به دشمنان دين فروخته. پيشواى دين ! پرتو درخشان انوار ائمه ، پايه تخت ديانت و زبان گوياى شريعت است ، تو وارث پيامبرانى .در اينجا مى بينيم كه سيد جمال الدين اسد آبادي چگونه نقش ميرزاى شيرازى را به عنوان ادامه دهنده راه انبيا مشخص مى كند که همان ولايت فقيه عالم فقيه بر جامعه است . حضرت آيت الله حاج ميرزا محمد حسن بن ميرزا محمود بن اسماعيل حسينى شيرازى از علماى عاليقدر شيعه مى باشد. در شرح احوال اين عالم ربانى ، مرجع شجاع ، آگاه ، درهم كوبنده دستگاه بيگانگان و خرد كننده ايادى آنان و نجات دهنده ملت ايران و بازگرداننده شخصيت و سربلندى به ايرانيان يعنى صاحب فتواى تحريم تنباكو آورده اند كه وي در نفوس همگان حتى فرزندان خود حشمتى عظميم داشت و اين همان شكوه ربانى بود كه اجراى فتواى تاريخى وى را چنان مؤ ثر و از دل و جان بر همگان الزام آور ساخت .سيد جمال الدين اسد آبادي سپس درباره اميتاز تنباكو، تبعيد شدگان و مسائل ديگرى براى ميرزاى شيرازى توضيح مى دهد. سيد به اين نامه اكتفا نكرده و نامه هايى نيز به علماى داخل كشور مى نويسد.
تأثير فقاهت در اين واقعه:
ميرزاي شيرازي در تاريخ 19 ذي الحجه 1308 ـ 17 ماه پس از امضاي قرارداد تلگرافي را به نزد شاه مي فرستد و مخالفت خود را با قرارداد ابزار مي نمايد. اما با بی اعتنايي شاه مواجه مي شود از سوي ديگر عده اي ديگر در شمال كشور دست به شورش مردمي مي زنند كه شاه با سركوب و كشتن آنان زمينه را براي تحريم و فتواي ميرزاي شيرازي فراهم مي كند. همزمان با جريان فوق حكم تحريم به شرح زير در تهران صادر مي شود:
بسم الله الرحمن الرحيم
"اليوم استعمال توتون و تنباكو باى نحو كان در حكم محاربه با امام زمان عجل الله فرجه است"
در شهر ولوله اى مى افتد هر كس كه سواد دارد، از روى آن نسخه اى بر مى دارد. اين حكومت نشانگر آغاز يك مبارزه مكتبى عليه استعمار بود. در اين موقع ناصر الدين شاه با استفاده از معممين درباري اين حكم ميرزا را جعلى قلمداد مى كنند؛ اما مردم گول نخورده و به مبارزه خود ادامه مى دهند تا اينكه امتياز داخلى دخانيات از طرف ناصرالدين شاه لغو مى شود. علما و مردم به اين اكتفا نكرده و خواستار لغو امتياز خارجى نيز مى شوند. پس از حكم ميرزاى شيرازى قليانها شكسته مى شود و مردم از كشيدن توتون و تنباكو دست مى كشند و تمام مغازه هاى فروش توتون و تنباكو را مى بندد و با شركت رژى نيز معامله نمى كنند. اين جريان ادامه مى يابد تا اينكه در تاريخ 23 جمادى اول 1309 اعلانى در كوچه و بازار زده مى شود:
"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاى ميرزاى شيرازى ، اگر تا 48 ساعت ديگر امتياز دخانيات لغو نشود يوم دوشنبه آتيه جهاد است ، مردم مهيا شويد."
ناصر الدين شاه از اين عمل بسيار ناراحت مى شود و خارجيان نيز كم كم از ترس جان از تهران و ديگر شهرها فرار اختيار مى كنند. شاه روش خشونت آميزى پيش مى گيرد تا بتواند علما را از راه تهديد به حبس و تبعيد ساكت كند اما نتيجه اي نمي گيرد و اعلام ميکند که: " امتياز داخله را كه برداشته بوديم حال امتياز از خارجه را هم برداشتيم و مردم مجبور به كشيدن قليان نيستند تا حكم از جانب ميرزاى شيرازى برسد. "
علما براى اينكه بفهمند حكم تحريم هنوز سرجايش هست يا نه ، به ميرزاى شيرازى در سامراء تلگراف مى زنند. ميرزا در جواب مى گويد :"حکم باقي است تا موقعى كه دستخطي مبنى بر حقيقت داشتن لغو اميتاز بيايد."
در همين زمان اعلاميه اى دائر بر لغو امتياز تنباكو منتشر مى شود. سرانجام در روز سه شنبه 25 جمادى الثانى اعلاميه اى از سوي ميرزاي شيرازي منتشر شد که " حكم تحريم تنباكو لغو شد." و بدين گونه نهضت ومقاومت مردم و وحدت روشنفكران ديني و فقيهان شجاع رباني اين واقعه با پيروزي ملت ايران خاتمه يافت.
با استفاده از كتاب روزها و رويدادهاي / ج اول / ص 336
|