شيوع جهاني بيماري آنفلوانزاي جديد مسئولان را نگران و مردم را سرگردان كرده است، مردم مي پرسند، اين چه بيماري است و چه بايد بكنيم. مسئولان هشدار مي‌دهند كه اصول بهداشتي را رعايت كنيد، اما بيماري همچنان به پيش مي‌رود.

بيماري آنفلوانزاي جديد با نوع ويروس H1N1 سابقه طولاني دارد و يك ويروس جديد نيست. مهمترين سابقه جهانگيري يا پاندمي اين بيماري به سالهاي 1917 و 1918 بر مي‌گردد كه با وجود نبود سيستم دقيق آمارگيري و ثبت بيماري گفته مي شود حدود 40 ميليون قرباني داشته است. بعد از آن نيز موارد ديگري از جهانگيري اين نوع ويروس گزارش شده است كه مهمترين آن پاندمي سال 1976 است كه حدود 8 ميليون قرباني در آن ثبت شده است.

ويروس H1N1 يكي از انواع ويروس ‌آنفلوانزاست كه چون بين انسان و خوك مشترك است به آنفلوانزاي خوكي معروف شده است. شيوع اين بيماري در اواخر سال خورشيدي گذشته يعني اواخر اسفند در مكزيك آغاز شد و گر چه ثابت نشد كه اين ويروس در خوك‌هاي روستايي كه اولين موارد بيماري در آن در مكزيك گزارش شده وجود داشته است اما به هر حال به علت اشتراك آن بين انسان و خوك به آنفلوانزاي خوكي معروف شد.

شيوع اين بيماري از مكزيك آغاز شد و رفته رفته به كشورهاي ديگر آمريكاي جنوبي، كانادا، انگلستان و تقريباً همه كشورهاي جهان گسترش پيدا كرد به طوري كه سازمان بهداشت جهاني فاز 5 هشدار را براي اين بيماري جهانگير اعلام كرد كه نشانه بالاترين مرحله شيوع يك بيماري در تمام قاره‌هاي جهان است.

كارشناسان حوزه سلامت پيش بيني كرده‌اند كه پاندمي يا جهانگيري بيماري آنفلوانزاي H1N1 تا دوسال آينده ادامه خواهد داشت و در اين مدت يك سوم مردم جهان به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. ميزان مرگ ناشي از اين بيماري نيز در كشورهاي مختلف متفاوت گزارش شده است و از نيم درصد تا حدود 5 درصد متغير است.

در كشور ما نيز مسئولان وزارت بهداشت پيش بيني كرده‌اند كه تا دو سال آينده بين 10ميليون تا 24 ميليون ايراني به اين بيماري مبتلا مي شوند و حدود يك درصد افراد مبتلا بر اثر اين بيماري جان خود را از دست مي‌دهند.

بر اساس آخرين آمار سازمان بهداشت جهاني اين بيماري تاكنون جان 6 هزار نفر را در جهان گرفته است و در كشور ما نيز بر اساس آمار رسمي وزارت بهداشت تاكنون حدود 2662 نفر به اين بيماري مبتلا شده و 58 نفر به همين علت جان خود را از دست داده‌اند كه گر چه اين آمار رسمي بيانگر وضعيت واقعي اين بيماري نيست اما نشان مي‌دهد كه ميزان مرگ اين بيماري در كشور ما بيش از يك درصد است.

يكي از مشكلاتي كه كنترل اين بيماري در كشور ما دارد، نبود دستورالعمل مشخص براي تشخيص و افتراق آن با ساير انواع آنفلوانزاست، در اغلب موارد حتي يك پزشك معالج هم نمي‌تواند به دقت تشخيص دهد كه فرد مبتلا به سرماخوردگي و آنفلوانزا به كدام نوع ويروس اين بيماري مبتلاست. تشخيص قطعي آنفلوانزاي فصلي از آنفلوانزاي H1N1 مستلزم انجام تست تشخيصي است كه امكان انجام اين تست براي همه بيماران وجود ندارد.

در ظاهر علايم بيماري آنفلوانزاي H1N1 با آنفلوانزاهاي فصلي مشابه است. بيماران در مرحله اول كه احساس سرماخوردگي و علائم مشابه آنفلوانزا مانند عطسه، سرفه، آب ريزش بيني، تب، لرز، كوفتگي و خستگي و كم اشتهايي دارند و در مرحله بعد ممكن است علايمي مانند تنگي نفس، تب طولاني، سرگيجه و حتي استفراغ و اسهال هم ظاهر شود.

در كودكان علائمي مانند تنفس كند يا دشوار،‌ تيره‌رنگ يا كبود شدن پوست، ناتواني در نوشيدن مايعات به ميزان كافي، استفراغ شديد يا مداوم،‌ اختلال سطح هوشياري، تمايل نداشتن به بازي يا آغوش والدين و بهبود علائم آنفلوانزا در ابتدا و عود ناگهاني تب و سرفه شديد از جمله علايم آنفلوانزاي جديد است.

در اكثر موارد افراد مبتلا بعد از يك هفته استراحت يا مصرف داروهاي اوليه مسكن تب و درد، قرص سرماخوردگي، نوشيدن مايعات فراوان و استراحت در منزل درمان مي‌شوند اما گروه‌هايي از مردم كه داراي ضعف ايمني بدن هستند، يا به يك نوع بيماري مشخص مانند آسم، ديابت، بيماري قلبي و عروقي، كليوي يا انواع ديگر بيماري‌هاي خاص و مزمن مبتلا هستند، همچنين زنان باردار، كودكان زير 5 سال و نيز سالمندان در معرض خطر جدي‌تر اين بيماري هستند و ممكن است نيازمند بستري و مصرف داروي درمان آنفلوانزا باشد كه با نام تجاري تاميفلو در كشور ما نيز وجود دارد و البته فقط در اختيار وزارت بهداشت است.

اين بيماري مانند انواع ديگر آنفلوانزا از طريق ترشحات بدن فرد مبتلا مانند ترشحات بيني، دهان و حتي چشم ممكن است به فرد ديگري منتقل شوند، ممكن است افراد مبتلا دست آ‌لوده خود را به دستگيره يا ساير امكاني كه مورد استفاده عموم است، بزنند. ويروس اين بيماري ممكن است تا 9 ساعت در آن محل زنده بماند و اگر فرد ديگري به آن محل دست بزند، در صورتي كه دست آلوده خود را سريع نشويد و به دهان، چشم يا بيني خود بزند، مبتلا مي‌شود.

هنوز واكسن آنفلوانزاي نوع A به صورت رسمي از سوي سازمان بهداشت جهاني تأييد نشده است. با اين حال برخي كشورها واكسن توليدي خود را براي مصرف داخلي وارد بازار كرده‌اند يا حتي به برخي كشورهاي درخواست كننده فروخته‌اند كه يك بحث مناقشه آميز است زيرا ايمني اين واكسن‌ها هنوز تأييد نشده است.

از طرف ديگر در بسياري از كشورها و از جمله كشور ما كه هنوز اين واكسن وارد نشده است. افراد سودجو واكسن آنفلوانزاي فصلي را كه به علت هجوم مردم كمياب شده است به عنوان واكسن آنفلوانزاي خوكي فروخته‌اند و از اين طريق به دنبال سودآوري هستند كه البته واكنش جدي را در اين زمينه از سوي مسئولان وزارت بهداشت شاهد نبوده‌ايم.

عده‌اي نيز با وجود اين كه بارها از سوي وزارت بهداشت اعلام شده كه واكسن آنفلوانزاي فصلي هيچ تأثيري در پيشگيري از آنفلوانزاي جديد ندارد، واكسن آنفلوانزاي فصلي را مورد استفاده قرار داده‌اند. گر چه تزريق اين واكسن در صورتي كه نوع تأييد شده و مربوط به امسال باشد بي ضرر است اما باعث كمبود آن براي گروه‌هايي كه واقعاً به آن نيازمند هستند مانند، سالمندان، زنان باردار و افرادي كه زياد دچار سرماخوردگي مي شوند، شده است.

شايد تزريق اين واكسن در شرايط كنوني بيش از همه مورد نياز كادر درماني باشد كه با انواع آنفلوانزا سر و كار دارند، زيرا اين خطر در تمام دنيا وجود داردكه ويروس آنفلوانزاي فصلي با آنفلوانزاي خوكي در بدن يك نفر در يك زمان وارد شود و اين مسئله باعث تغيير ژنتيكي ويروس و ايجاد يك ويروس جديد با خطر همه‌گيري بيشتر و مرگ ‌آوري بالاتر شود.

نگراني ديگري كه در كشورهاي اسلامي و از جمله كشور ما وجود دارد اين است كه با توجه به اينكه مراسم حج تمتع در جريان است، به علت حضور ميليون‌ها نفر از سراسر جهان به احتمال زياد تعداد قابل توجهي از حجاج ايراني نيز به اين بيماري مبتلا خواهند شد، فارغ از اينكه چه تعداد از زائران ايراني به ويروس آنفلوانزاي H1N1 مبتلا شوند، به هر حال تعداد زيادي از جمع 60 هزار نفر حجاج ايراني هنگام بازگشت به كشور اين ويروس را با خود به كشور خواهند آ‌ورد و هنگام ورود به كشور به هر طريق بر اثر تماس با اطرافيان اين ويروس را منتشر خواهند كرد. به نظر مي‌رسد تدبير كافي براي كنترل اين واقعه انديشيده نشده است.نه غربالگري پيش بيني شده و نه قرنطينه‌اي براي انبوه افراد بيماري كه ناگهان طي چند روز وارد كشور خواهند شد. به خصوص اينكه مهمترين خاصيت اين بيماري قدرت سرايت بسيار بالاتر آن است.

به هر حال به نظر مي‌رسد براي كنترل اين بيماري كه تا دو سال آينده مهمان ماست بايد تدابير جدي‌تري انجام داد، اقداماتي كه به طور مشخص مي‌توان آنها را طي 10 قانون خلاصه كرد.

1- فرهنگ دست دادن و ديده بوسي بايد طي دو سال آينده اصلاح شود. آن قدر بايد درباره پرهيز از دست دادن و روبوسي كردن از رسانه‌هاي مختلف به مردم اطلاع رساني شود كه اين امر به يك كار قبيح تبديل شود و به خصوص اين فرهنگ درباره حجاج و مسافران كشورهاي خارجي اهميت بيشتري دارد.

2-شست و شوي مداوم دست‌ها بايد به يك فرهنگ عمومي تبديل شود، مردم بايد بدانند كه همواره قبل از غذا خوردن و حتي مصرف تنقلات يا بعد از دست زدن به يك دستگيره در يا قسمتي از يك وسيله عمومي كه ممكن است قبلاً آلوده شده باشد، بلافاصله دست‌هاي خود را با آب و صابون بشويند و در اماكن عمومي به خصوص اماكن شلوغ مانند مدارس و مراكز درماني، ترمينال‌ها،‌ مركز زيارتي و مساجد بايد آب و صابون در اختيار مردم باشد و البته با نزديك شدن به ماه محرم و صفر و برگزاري مراسم اين ايام توجه به اين نكته در تكايا و حسينه‌ها نيز بسيار ضروري است.

3- افراد بيمار كه به هر نوع آنفلوانزا مبتلا هستند بايد در زمان بيماري نكات بهداشتي را رعايت كنند و به خصوص استفاده از دستمال كاغذي يكبار مصرف و دفع آن در يك سطح در دار كه بدون تماس ديگران دفع مي‌شود، بسيار اهميت دارد. ‌اين افراد همچنين بايد از تماس نزديك با ديگران اجتناب كنند و خود را مسئول سلامت اطرافيان خود بدانند.

4- افراد بيماربايد هنگام بيماري از ورود به اماكن عمومي خودداري كنند. مسئولان دستگاه‌هاي اجرايي، مراكز شغلي و آموزشي نيز بايد بدون هر گونه سختگيري به افراد مبتلا به هر گونه آنفلوانزا تا زمان بهبودي كامل آنها (بين 3 تا 7 روز) مرخصي بدهند زيرا نه تنها حضور آ‌نها در محل كار يا تحصيل باعث درمان و بهبود ديرتر آنها مي‌شود و در اين مدت افراد بيشتري را مبتلا مي‌كنند بلكه ابتلاي ساير همكاران يا همكلاسان خسارت‌هاي اقتصادي بيشتري را به آن مجموعه تحميل خواهد كرد.

5- بيماران بايد در اسرع وقت به پزشك مراجعه كنند و دستورات پزشك را به درستي اجرا كنند. البته وزارت بهداشت نيز بايد دستورالعمل و پروتكل تشخيص آنفلوانزاي جديد و درمان استاندارد آن را براي تمام پزشكان و مسئولان مراكز بهداشتي و درماني دولتي و غير دولتي ابلاغ كند تا از درمانهاي سليقه‌اي و گاه كم اثر كه متأسفانه در مواردي مشاهده مي‌شود، خودداري شود.

6- وزارت بهداشت بايد براي گروه‌هاي پر خطر كه خود اعلام كرده، برنامه مشخص تري داشته باشد تا از ميزان مرگ اين بيماري كاسته شود در حالي كه برنامه خاصي براي بيماران خاص و مزمن، زنان باردار، كودكان و سالمندان ديده نمي‌شود.

7- وزارت بهداشت بايد هر چه زودتر امكان دسترسي مردم به واكسن آنفلوانزاي نوع A را فراهم كند و تلاش كند، گروه‌هاي بيشتري تحت پوشش واكسيناسيون اين بيماري قرار بگيرند. ضمن اينكه با اطلاع رساني مناسب به مردم از هدر رفتن واكسن محدود آنفلوانزاي فصلي و سودجويي افراد فرصت طلب جلوگيري كند.

8- وزارت بهداشت دستورالعمل‌هايي را براي كنترل اين بيماري در مراكز آموزشي، وسايل حمل و نقل عمومي و ساير اماكن عمومي از جمله اماكن مذهبي براي رعايت ضوابط بهداشتي مانند داشتن تهويه مناسب و ضد عفوني كردن مرتب آنها ابلاغ كرده است اما به نظر مي‌رسد، اجراي كامل اين دستورالعمل‌ها در حد مطلوب نباشد. سهل انگاري در اجراي اين ضوابط قطعاً هزينه‌هاي اين بيماري را بالا خواهد برد. نظارت جدي‌تر وزارت بهداشت و ساير دستگاه‌هاي مسئول براي اجراي ضوابط بهداشتي امري ضروري است.

9- بايد براي افراد فقير چه افرادي كه دچار فقر اقتصادي هستند و به تغذيه يا لباس مناسب دسترسي ندارند و چه افرادي كه دچار فقر فرهنگي هستند و به علت كم سوادي يا دسترسي نداشتن به وسايل ارتباط جمعي به اطلاعات كافي در مورد مسائل بهداشتي و از جمله اين بيماري دسترسي ندارند، برنامه جداگانه‌اي طراحي و اجرا شود زيرا فقدان چنين برنامه‌اي خواه ناخواه موجب گسترش بيشتر اين بيماري خواهد شد.

10- اطلاع رساني درباره اين بيماري نيز بايد گسترش يابد و به خصوص صدا و سيما به عنوان رسانه ملي در اين زمينه وظيفه بيشتري دارد، همين كه بسياري از مردم با مشاهده يك فرد بيمار در اطراف خود سراسيمه و نگران مي‌شوند نشان مي‌دهد، اطلاعات مردم در اين زمينه كافي نيست، مطمئناً افزايش اطلاعات مردم باعث كنترل بيشتر بيماري و كاهش نگراني‌ها مي‌شود و البته دولت نيز بايد در كنار هزينه كردن براي تهيه واكسن و داروي اين بيماري، براي آگاه سازي مردم و ترويج فرهنگ پيشگيري نيز هزينه كند و گرنه هزينه‌هاي سنگين اقتصادي و اجتماعي اين بيماري كه تا دو سال آينده مهمان ماست، بيش از همه بر كمر دولت سنگيني خواهد كرد.

افشين شاعري

خبرنگار حوزه سلامت

 

منبع: فارس