زشتی ربا و رباخواری در فرهنگ‌های مختلف دنیا، آنقدر واضح و مشخص است كه هیچ وجدان سالم و غیرآلوده‌ای نسبت به قبح این كارناشایست تردیدی نمی‌كند به همین دلیل در بسیاری از آثار بزرگ و فاخر جهان ادبیات و سینما، رباخواران به عنوان عناصری ضدقهرمان وخانمان برانداز برجسته شده‌اند.
با نگاهی به آثار بزرگ ادبی جهان به موارد بسیاری از آثار فاخر برخورد می كنیم كه محور آنها، براساس رباخواری و اثرات آن شكل گرفته باشد.

فیودور داستایفسكی

در میان 40 اثر باقیمانده از نویسنده بزرگ روس، فیودور میخائیلوویچ ملقب به داستایفسكی، تعداد زیادی به تبیین هنرمندانه از همین موضوع اختصاص یافته كه بین آنها شاید دو رمان جنایت و مكافات و برادران كارامازوف به عنوان دو شاهكار بزرگ ادبیات دنیا برجستگی بالاتری دارند.

داستایفسكی در فضای اجتماعی روسیه تزاری قرن نوزدهم كه بشدت متاثر از آفات اجتماعی نظیر رباخواری بود بی امان شلاق نقد خود را روی رباخواران آن دوره كشورش وارد كرد. البته چنین رمان های پرقدرتی با استقبال وسیع مردم روسیه، اروپا و بلكه تمام دنیا هم رو به رو شدند.

در شاهكار معروف جنایت و مكافات ـ كه در سال های 1865 تا 1866 نوشته شد و سریال ها و فیلم های سینمایی متعددی بر پایه این اثر نیز ساخته شده اند ـ قهرمان داستان، دانشجوی جوانی به نام راسكولنیكوف است كه به سبب نداشتن امكانات مالی، ناگزیر از ترك دانشگاه شده است.

او به سبب فقر و نداری و بیش از آن به دلیل ملاحظه های خود به ناچار پیرزن یهودی رباخوار و خواهرش را كه از آنها پول ربوی گرفته به قتل می رساند.

بخش اساسی كه سپس همه حوادث رمان به آن گره می خورد مبتنی بر پیچیدگی انگیزه هایی است كه این جنایت را به بار می آورد. روح راسكولنیكوف مانند آئینه ای است كه علل اصلی آشوب هایی را كه مشخصه عصر و سرزمین او بود به بار می آورد.

در نهایت در این داستان، بعد از كش و قوس های دراماتیك جذاب، قاتل به جنایت خود اعتراف می كند و برای مجازات به سیبری فرستاده می شود و پس از بازگشت، با دختر مورد علاقه خود ازدواج می كند.

ویلیام شكسپیر

ویلیام شكسپیر، نابغه انگلیسی نویسندگی جهان هم در برخی آثار خود از جمله شاهكاری به نام تاجر ونیزی، به تبیین و تحلیل هنرمندانه موضوع ربا پرداخته است.

برپایه این اثر شكسپیر هم آثار سینمایی درخوری ساخته شده است كه شاید فاخر ترین آنها فیلمی بود كه سال 2004 در هالیوود بر پرده اكران رفت و در آن آل پاچینو با بازی درخشانش در نقش شاپلاك، یعنی رباخوار داستان، برنده جایزه اسكار همان سال شد.

در این فیلم، جرمی آیرونز و جوزف فاینس هم بخوبی در نقش های خود درخشیدند. داستان این فیلم تاجری ونیزی راحكایت می كند كه برای كمك به دوست خود از شابلاك یهودی پولی قرض می گیرد و در مقابل تعهد می كند در صورت نپرداختن پول، به عنوان جریمه، مقداری از گوشت بدن خود را به رباخوار بدهد و... .

فرانسه و مولیر

خسیس به عنوان یكی از اثرهای شاخص مولیر (ان باتیست پوكلن) نویسنده قدرتمند فرانسوی از دیگر آثار برجسته دنیای ادبیات است كه با قدرت تمام، لایه های پنهان پدیده زشت رباخواری را آشكار می كند و نقش تخریبی آن در فضای جامعه چند قرن پیش را به عریان ترین شكل، نشان می دهد.

در میان سایر نویسندگان بزرگ فرانسوی تاریخ ادبیات جهان، انوره دو بالزاك هم جایگاه ویژه و شاخصی دارد. بالزاك با خلق اثر گویسك رباخوار، شاهكار دیگری در این زمینه البته در قرن نوزدهم میلادی به وجود آورد. البته اثر بالزاك هم بارها در سینما به تصویر كشیده شده است.

غیر از این آثار، جهان سینما و سینمای ایران دارای آثار زیادی است كه در آن ربا و رباخواری به عنوان ضدارزشی ناپسند و ویرانگر به تصویر كشیده شده است.

از جمله آثار سینمایی ایران كه در یكی دو دهه اخیر به این موضوع پرداخته اند می توان به فیلم سگ كشی اثر بهرام بیضایی كه پر فروش ترین فیلم در سال 1380 لقب گرفت، دیوانه از قفس پرید كه مدتی بعد از اكران سگ كشی ساخته شد و فیلم نوشدارو پس از مرگ سهراب اشاره كرد.

مجید عباسقلی - گروه اقتصاد