امروز اخلاق و سياست باهم درآميخته‌اند. البته اين
درآميختگي به معناي رعايت كامل اخلاق در سياست نيست.
بلكه منظور نسبتي است كه حتما بين اين دو وجود دارد. يا
رعايت اخلاق مي‌شود يا نمي‌شود. اين دغدغه امروز هم در جامعه ما وجود دارد و مقام
معظم رهبري بارها بررعايت انصاف و اخلاق و پرهيز از اتهام زدن و تخريب‌ها تاكيد
كرده‌اند.
تاكيدات ايشان نشانگر دغدغه‌اي است كه در اين عرصه هست و
انتظاري كه از نخبگان سياسي دارند. همين موضوع بهانه همشهري جمعه شده است تا اين بار
به موضوع اخلاق در سياست بپردازيم و ما هم به نوبه خود تاكيد كنيم كه تقواي
سياسي لازمه جامعه اسلام است.
ما از تبار پاكي و بزرگاني هستيم كه همواره راه عدالت،
اخلاق و انسانيت را پيموده اند و در اين مسير سرفراز بوده‌اند. امروز در مسيري كه
قرار گرفته‌ايم تا بار ديگر نگاهي به اين گذشته پربار بيندازيم و به خودمان و
نخبگان سياسي‌مان يادآوري كنيم كه چه هستيم و چه بايد باشيم. آري اسلام دين رحمت و
مهرباني است و پيامبر اسلام(ص)، پيامبر رحمت و مهرباني براي عالميان بوده و هستند.
از همان روزي كه رسالت ايشان آغاز شد تاكيد بر اخلاق و
مهرباني و رعايت اين مقولات در عرصه‌هاي متعدد نيز همراه نبوت بوده است و در
ادوار متعدد تاريخي، و در زمان حيات آن بزرگوار نيز عرصه فعاليت ايشان با موضوع
اخلاق قرين بوده و روايات متعددي از ائمه(ع)، نزديكان و صحابه ايشان بر جاي
مانده كه حاكي از تاكيدات پيامبر اسلام به موضوع اخلاق و تقوا در امور متعدد بوده
است.
تاريخ را كمي اين سوتر هم كه بنگريم بازهم در زندگاني و
سياست‌ورزي ائمه معصومين(ع) به حوادث و
وقايعي مي‌رسيم كه در همه آنها رعايت اخلاق و تقوا در اولويت كار و برنامه‌هاي اين
بزرگواران قرار داشته است. اين موضوع با روش و سيره بزرگان دينمان قرين بوده است و
لحظه‌اي افتراق و جدايي بين ماموريت اين بزرگواران با موضوع اخلاق و اخلاق‌مداري
وجود نداشته است.
قضاوت‌هاي امير‌مومنان
علي(ع) همه و همه نشانگر تقواي سياستمداري بوده است كه بر اريكه قضاوت تكيه مي‌زند
و در اين بين رابطه، علاقه و نسبت را هيچ جايگاهي نيست. آنچه در اين ميان حكم مي‌كند،
تقوا و عدالت است و اخلاقي كه هيچ‌گاه قرباني هيچ رابطه‌اي نمي‌شود.
مولاي متقيان(ع) و شهيد محراب رمضان که نمونه اعلاي تقواي
سياسي را در5 سال حکومت خود و سال‌هاي سکوت پيش از حکومتشان به نمايش گذاشتند، در
مقام توصيه به پارسايي مي‌فرمايند:« سفارش مي‌کنم شما را به ترس از خدايي که
آفرينش‌تان را آغاز فرمود و بازگشتتان بدو خواهد بود.
روايي حاجت شما از
اوست و نهايت رغبتتان به درگاه اوست. مقصد راه شما به پيشگاه او منتهي مي‌شود و
پناهگاهتان سايه رحمت او بود. داروي درد‌دل‌هاتان ترس از خداست و ترس از خدا موجب
بينايي درون‌هاي کور شماست و درمان بيماري کالبدهاتان و زداينده فساد سينه‌هاتان ...
پس فرمانبرداري خدا را پوشش جان کنيد... و بر سر همه کارهاتان اميرش نماييد.»(نهج
البلاغه،خطبه 198)
حضرت امير(ع) در
موارد متعدد اعلام مي‌کند که حکومت پيش من هيچ ارزشي ندارد، مگر اينکه در پرتو آن
بتوانم به تکاليف الهي خود عمل کنم. به نظر ايشان هدف وسيله را توجيه نمي‌کند و
مسلمان براي هيچ هدفي نمي‌تواند از صراط مستقيم منحرف شود. ايشان همچنين در نهج‌البلاغه
در اين رابطه مي‌فرمايند: «از خدايي بترس كه ناچار او را ملاقات خواهي كرد و
سرانجامي جز حاضر شدن در پيشگاه او نداري.» اين تعبير مولاي متقيان معيار كلي تقوا
در بعد شخصي و سياسي است.
در اين‌باره
پازوكي استاد دانشگاه مي‌گويد: تقواي شخصي كه همان حفظ و صيانت ذات تكاملي است،
خواص را از افتادن به دام خواهش‌هاي نفساني و تمايلات خودخواهانه نگه مي‌دارد و
لذا نخبه‌اي كه نفس خود را با تقوا حفظ نكند، مقام و جايگاهش براي او نوعي آفت به
حساب مي‌آيد. زيرا نفس آنگاه كه به وسيله تقوا مهار نشود، قطعا در خدمت هوي و هوس
قرار مي‌گيرد و چنين انساني اگر به مقامي برسد، آتش هوي در او بيشتر شعله‌ور مي‌شود
و با سركشي و طغيان بر گناهان و خطاهاي او مي‌افزايد.
تقواي سياسي
به اعتقاد كارشناسان «تقواي سياسي»، به معناي آمادگي كامل
سياستمداران براي به‌دست آوردن و به كار بستن كامل معلومات و تجارب و بهره‌برداري
از استعدادهاي موجود، براي رساندن جامعه به كمال مطلوب، با رعايت تقوا الهي در همه
مراحل فكري و اجرايي است.
چنين تقوايي موجب
مي‌شود كه فرد همه استعدادها و تجارب و تمام هم و تلاش خويش را براي اصلاح امور در
جامعه به كار گيرد و از هر فكر و تصميم و كاري كه بر ضرر جامعه اسلامي تمام شود،
پرهيز نمايد!
البته بايد
معيارهاي تقواي سياسي نيز معرفي شود كه مقام معظم رهبري در بيانات خود در ديدار با
ستادهاي نمازجمعه سراسر كشور(در سال 81) آنرا تبيين كرده و فرمودند: «تقواي سياسي
يعني هر كس كه در كار سياست است سعي كند با مسائل سياسي صادقانه و دردمندانه و از
روي دلسوزي برخورد كند. سياست به معناي پشت هم‌اندازي و فريب و دروغ گفتن به افكار
عمومي مردم، مطلوب اسلام نيست.»
و لذا در يك جمله
مي‌توان گفت: تقواي سياسي، يعني انسان در ميدان سياست صادقانه و خالصانه عمل كند. حضرت علي(ع) الگو و مصداق بارز تقواي سياسي در
حكومت، نمونه اعلاي تقواي سياسي را در حدود 5 سال حكومت خود و سال‌هاي سكوت پيش از
آن به نمايش گذاشت كه تمرين چنين نگرشي توسط اصحاب سياست در كشور ما مستلزم آزادي
از هرگونه رقيت و اعتياد فكري و پرهيز از رويه‌هايي است كه منافع حزبي و جناحي را
بر آرمان بلند «خدمت به مردم و احقاق حقوق محرومان و مظلومان»
ترجيح مي‌دهد و در نقطه مقابل مواضع و اظهارات جريانات
مختلف سياسي كه به منظور تصاحب منافع مادي و پشت پا زدن به مصالح مردم اتخاذ شود،
منافي فرهنگ تقواي سياسي است.» پازوكي مي‌گويد: مهم‌ترين و بزرگ‌ترين مركز آزمون‌هاي
الهي، امور اجتماعي و سياسي است.
در اين حوزه است كه
مردم حقيقت خود را آشكار مي‌كنند و تنها كساني كه در خودسازي و تزكيه نفس كوشيده‌اند
مي‌توانند با تقواي سياسي و اجتماعي از آزمون‌ها سربلند بيرون آيند و مصداق «حافظا
لدينه، صائنا لنفسه، مخالفا لهواه و مطيعا لامر مولاه» باشند كه در اين زمان حق
رهبري مردم به عنوان خلافت الهي به عهده آنان گذاشته مي‌شود تا مردم را در نقش
ربوبيت طولي و پروردگاري، پرورش دهند و آنان را به سوي كمال مطلق هدايت نمايند.
مهم‌ترين آزمون
آزمون‌هاي اجتماعي براي همگان مهم‌ترين آزمون‌ها هستند؛
زيرا در تعامل با ديگري است كه هركسي خود واقعيت و حقيقت خويشتن را نشان مي‌دهد. در
اين موارد است كه شخص بازتاب مي‌دهد تا چه اندازه توانسته است در خودسازي و تزكيه
نفس موفق باشد و از تقواي الهي برخوردار گردد.
از ميان آزمون‌هاي اجتماعي هم كه در تعامل با ديگران است،
آزمون‌هاي سياسي به سبب ويژگي‌ها و خصوصيات خاص آن، نقش روشنگري و تعيين كننده
ويژه‌اي نيز دارند. پازوكي در اين باره معتقد است: توده‌هاي مردم دين و دنياي خويش
را به افرادي مي‌سپارند كه در حوزه سياست عمل مي‌كنند.
آنان الگوي توده‌هاي مردم هستند و توده‌هاي مردم آنان را
سرمشق رفتار، گفتار و كردار خويش قرار مي‌دهند و خوي و منش خويش را با آنان مي‌سنجند.
از اين رو از نظر قرآن، رهبري، امري بزرگ و خطير دانسته شده و تنها زماني شخص از
نظر قرآن لياقت رهبري امت را مي‌تواند دارا شود كه از آزمون‌هاي سخت به در آمده
باشد. خداوند در آياتي چند از جمله آيه 128 سوره اعراف يكي از شرايط دستيابي به
مقام رهبري امت را تقوا مي‌داند و در آيات 56، 57 و 90 سوره يوسف از تقوا به عنوان
مهم‌ترين عامل رسيدن به مقام حكومتي سخن مي‌گويد.
به اين معنا كه نه
تنها تقوا از شرايط رهبر بلكه هر مقام و منصب حكومتي است. به عبارت ديگر اگر كسي
بخواهد مسئوليت سياسي در جامعه را بر‌عهده گيرد، مي‌بايست نخست اهل تقوا باشد. همين موضوع، مسئله‌اي است كه بارها مورد تاكيد
رهبر معظم انقلاب بوده است و ايشان اميدوارند تا مسئولان و نخبگان بيش از همگان
در رعايت تقواي سياسي پيشگام باشند.
مهدی محمدی
همشهری جمعه