ویرجیل گریسام در حالی كه سعی می‌كرد مثل همیشه خونسردی‌اش را حفظ كند در جمع طراحان و مهندسان كارخانه مك دانل ایركرافت روبه سر مهندس كرد و گفت: آقای محترم، من و جان یانگ از ابتدا در تمام مراحل طراحی و ساخت جمینی، به طور مستقیم حضور داشتیم و مكرر به سنت لوئیس سفر كردیم و شما هر دوی ما را بار‌ها دیده‌اید.چطور متوجه نشدید جان از من پنج سانتی‌متر بلندتر است؟ با كمال تاسف دیشب به من خبر دادند شما اینجا با پنج سانتی‌متر اضافه قد همسفر من دست روی دست گذاشته‌اید.


به جای تعطیل كردن كار باید به فكر راه چاره بود. روس‌ها باز هم از ما جلو افتادند. آنها سال قبل وسخد را با سه سرنشین به فضا فرستادند و الان هم طبق خبر‌هایی كه می‌شنویم، سرگرم آماده‌سازی دومین وسخد هستند كه معلوم نیست چه زمانی عملیاتی خواهد شد.

می‌دانید من بخوبی با زیر و بم ناو جمینی آشنا هستم. از دیشب كه خبر تعطیل كار را به من داده‌اند، نخوابیدم. راه‌حل خیلی ساده است: برای او صندلی صاف‌تری بسازید. پنجشنبه من و جان برای آزمایش اینجا خواهیم بود...

ـ اما آقای گریسام، دو روز برای این تغییر كم است...

ـ اصلا فرصت نداریم. اگر با جدیت كار كنید دو روز اصلا كم نیست...

با گفتن این جمله و یك خداحافظی كوتاه، گریسام از دفتر كار سرمهندس طراح خارج شد. حاضران در اتاق مات و مبهوت مانده بودند كه صدای سرمهندس همه را به خود آورد:

ـ آقایان، سریع‌تر دست به كار شوید. می‌دانید گریسام آدمی جدی است و اگر تا پس‌فردا كار آماده نشود ما باید به رئیس‌جمهور جواب پس بدهیم.

تولد آپولو

اردیبهشت 1340 كه آمریكا در شوك پرواز گاگارین گیج شده بود، جان كندی برای جلوگیری از جار و جنجال‌های بیشتر رسانه‌های گروهی، طرح آپولو را مطرح كرد و وعده داد حداكثر تا 9 سال دیگر نخستین انسان از «دنیای آزاد» بر ماه گام گذارد اما این وعده زمانی كه آمریكا هنوز نتوانسته بود حتی یك كیهان‌نورد خودش را در مدار زمین قرار دهد چندان عملی به نظر نمی‌رسید.

بین ناو كوچك مركوری ـ كه در برنامه ناسا قرار داشت ـ و سفینه‌ای مثل آپولو ـ كه باید انسان را به ماه می‌رساند و بر‌می‌گرداند ـ چه از نظر فنی و چه تجربه فاصله بسیاری بود. اجرای چنین طرحی، غیر از امكانات فنی به تجربه پروازی 14 شبانه‌روزی، مانور در مدار، هدایت فضایی، بازگشت هدایت شده و بالاخره فرود آرام نیاز داشت.

به این ترتیب، ناسا تصمیم گرفت طرحی واسط بین مركوری و آپولو را به اجرا بگذارد تا هم فضانوردان بتوانند تجربه‌های لازم را برای ماموریت‌های سنگین آپولو به دست آورند و هم از نظر فنی زمان مناسب و تجربه‌های لازم به دست آید.

در خرداد 1340 پیشنهاد شد با انجام تغییراتی در سفینه مركوری، ناو كیهانی جدیدی ساخته شود كه گنجایش بیشتری داشته باشد.

بر اساس این طرح، بخش مهمی از دستگاه‌ها از اتاقك فضانورد به قسمت موتوری منتقل می‌شد، موشك نجات جایش را به صندلی پرتابی می‌داد و سیستم هدایت ناو هم شكل راحت‌تری پیدا می‌كرد. به این ترتیب با اضافه شدن بخشی به انتهای سفینه كه موتور و تجهیزات در آن قرار می‌گرفت، فضای داخل ناو اجازه حضور دو فضانورد را می‌داد.

در ششم مرداد 1340 مسئولان ناسا و شركت مك‌دانل ایركرافت در شهر سنت لوئیس جلسه‌ای تشكیل دادند.

حاصل این جلسه موافقت برای ساخت « مركوری دو نفره» با انجام تغییراتی اساسی در فضاپیمای مركوری بود. به این ترتیب كه باید ابعاد آن ـ چه از نظر طولی و چه عرضی ـ افزایش یابد، ضمنا تجهیزات جدید و تغییراتی نیز باید در ناو انجام می‌شد.

این ناو باید امكان پرواز 14 روزه دو نفر را می‌داشت. به همین دلیل، تغییرات شامل ناوبری رایانه‌ای، موتورهای موشكی برای تغییر مسیر و مدار، رادار و سیستم الحاق برای انجام عملیات ردیابی و اتصال با ناو هدف، باتری‌های نوع جدید، استفاده از سیستم پاراگلایدری برای فرود (به جای چتر نجات) و بالاخره استفاده از صندلی‌های پرتابی در عوض موشك نجات مورد تصویب قرار گرفت.

شانزدهم آذر 1340 پس از ماه‌ها بررسی جوانب كار سرانجام طرح به امضای رئیس ناسا رسید و شركت مك دانل اجازه یافت كار طراحی فنی ناو را آغاز كند.در دوازدهم تیر 1341 این سفینه نام جمینی به خود گرفت.

جمینی، ابزاری برای آزمایش در فضا

براساس برنامه، نخستین جمینی باید اواسط مرداد 1342 بدون سرنشین به فضا پرتاب شود تا عملا در شرایط سفر فضایی توانایی‌هایش مورد بررسی قرار گیرد.

پاراگلایدری كه برای بازگشت سفینه در نظر گرفته شده بود و باید شركت نورث امریكن می‌ساخت، چندان موفق نبود و نقطه ضعف طرح به حساب می‌آمد به همین دلیل در خرداد 1341 مسئولان فنی تصمیم گرفتند از چتر نجاتی با قطر حدود 26 متر برای بازگشت آرام سفینه استفاده كنند.

برای سرعت بخشیدن به كار قرار شد ویرجیل گریسام كه در دومین پرواز غیرمداری مركوری شركت داشت، مرتب در جریان عملیات ساخت قرار گیرد و در كارخانه سازنده به مهندسان كمك كند.

در آغاز آلن شپارد به عنوان فرمانده ناو انتخاب شد اما بروز یك مشكل در سلامت او باعث بركناریش گردید و گریسام به عنوان آماده‌ترین نفر، جای شپارد را گرفت.

چندی بعد، جان یانگ نیز به او پیوست. یانگ، عضو دومین گروه فضانوردانی بود كه ناسا انتخاب كرد. او هم همراه گریسام كار ساخت ناو را دنبال و تجربه‌ای عملی پیدا می‌كرد.

نخستین پرواز

برای آزمایش سیستم در شرایط پرواز واقعی، نخستین ناو جمینی در نوزدهم فروردین 1343 بدون سرنشین به فضا پرتاب شد.

ناو دوم هم كه باید بدون سرنشین راهی مدار می‌شد كه روز دوم شهریور برای انجام آن كار پیش‌بینی شده بود، اما بروز یك حادثه كار را به تعویق انداخت.

در بیست و ششم مرداد وقتی موشك به سكوی پرتاب خود حمل می‌شد، صاعقه به موشك اصابت كرد كه منجر به از بین رفتن برخی تجهیزات برقی آن شد. عجب آن‌كه این اتفاق دو بار دیگر هم در پنجم و سی‌ام شهریور همان سال تكرار شد.

بیستم مهر در حالی كه كارشناسان مركز كندی با تلاش زیاد آماده می‌شدند جمینی ـ2 را برای سفر به فضا حاضر كنند، این خبر توسط خبرگزاری‌ها به سراسر دنیا ارسال شد كه شوروی سفینه‌ای سه نفره را به فضا پرتاب كرده است. یك روز بعد، ناو روس‌ها با موفقیت به زمین بازگشت.

به این ترتیب، آمریكا بار دیگر در مسابقه فضایی عقب مانده بود. ناسا دستپاچه شد و تلاش داشت هرچه زودتر نخستین جمینی سرنشین‌دار را راهی مدار كند اما بدشانسی‌های مكرر، برنامه‌هایش را به هم می‌ریخت! جمینی ـ2 كه دومین پرواز بدون سرنشین این فضاپیما بود، سرانجام و پس از بارها تاخیر و تعویق در سی‌ام بهمن 1343 راهی مدار زمین شد. هدف از این پرواز، بررسی مرحله جداسازی جمینی از موشك، بررسی دستگاه هدایت ناو، آزمایش تغییر مدار و بالاخره بررسی مرحله فرود بود.

اما نخستین ناو سرنشین‌دار جمینی ـ یعنی جمینی ـ3ـ در سوم فروردین 1344 به فرماندهی ویرجیل گریسام و خلبانی جان یانگ، در حالی از سكوی شماره 19 پایگاه پرتاب‌های فضایی كندی راهی مدار زمین شد كه برای نخستین بار رایانه‌ای به وزن 23‌ كیلوگرم را با خود به فضا می‌برد.

این رایانه در ثانیه، 7000 عملیات محاسباتی انجام می‌داد ـ این عدد را با قدرت محاسباتی گوشی تلفن همراهتان مقایسه كنید تا درك كنید صنعت دیجیتال در همین چند سال چه پیشرفت‌هایی كرده است . ویرجیل گریسام در این پرواز مداری امكان یافت كه با استفاده از كامپیوتر مذكور موتورهای موشكی تغییر مدار ناو را به كار اندازد. این نخستین تغییر مدار یك سفینه سرنشین‌دار در فضا بود.

یك پرواز پر ماجرا

جمینی ـ3 در جریان سفر خود با دشواری‌هایی از جمله مشكل باتری روبه‌رو شد كه نتوانست صدمه‌ای اساسی به برنامه پرواز بزند.

از جمله اتفاق‌های جالب این سفر، حمل قاچاقی و بدون مجوز ساندویچ گوشت به داخل سفینه توسط جان یانگ بود.

گرچه خوردن این ساندویچ در جریان پرواز منجر به وقوع هیچ اتفاق بدی نشد بالعكس كارشناسان را برای ساخت مواد غذایی مطبوع‌تری كمك كرد، اما زمانی كه اعضای مجلس آمریكا از قضیه خبردار شدند ریاست ناسا را برای كنترل نكردن فضانوردان به باد سرزنش گرفتند.

در آخرین مرحله پرواز مداری و در موقع جدا شدن بخش سرنشین‌دار از قسمت موتوری و تجهیزات، شیشه كاسكت گریسام بر اثر برخورد با صفحه هدایت پرواز شكست.

گریسام بعد گفت فكر می‌كرد خواهد مرد. اما این اتفاق نیفتاد و ناو جمینی ـ3 سرانجام پس از سفری كه 19 ساعت و 16 دقیقه و 31 ثانیه طول كشید در فاصله 111 كیلومتری از ناحیه پیش بینی شده در اقیانوس اطلس فرود آمد.

سیروس برزو - جام‌جم