با قرار دادن آيات ابتدايی سوره بقره راجع به خلافت الهی انسان، در كنار آيه 11 سوره اعراف میتوان نشان داد كه از منظر اسلام و قرآن، انسان چه جايگاه والايی دارد و اين مسئله را تبيين كرد كه هر فردی از افراد انسانی استعداد مظهريت اسماء و صفات الهی را دارند.
حجتالاسلام و المسلمين رضا الهیمنش، مدير گروه عرفان و تصوف دانشگاه اديان و مذاهب اسلامی، درگفتوگو با خبرگزاری بينالمللی قرآن (ايكنا)، با تأكيد بر ضرورت سرمايهگذاری برای معرفی حقيقت انسان و شناساندن جايگاه انسان در هستی، در كنار معرفت به حضرت حق، برای جذب مخاطبان به سمت معارف عرفانی و ايجاد آمادگی لازم برای تربيت عرفانی، گفت: از نگاه قرآن انسان عصاره كل هستی است. اين صرفاً يك ادعا نيست و از متن قرآن قابل استفاده و استخراج است.
بخش پيشين اين گفتوگو را اينجا بخوانيد!
الهیمنش افزود: در آن جا كه خداوند در قرآن میفرمايد كه ما تمام اسماء و صفات خود و حقايق عالم هستی را به آدم تعليم داديم، شخص آدم به تنهايی، مد نظر نيست؛ بلكه تمام فرزندان آدم در اين زمينه با آدم مشتركند. دليل اين كه تمام فرزندان آدم دارای اين آمادگی هستند و همه ما میتوانيم مظهر تمام اسماء و صفات الهی شويم، اين است كه به يك معنا كل آن چه كه در هستی ظهور يافته و به عنوان مظهر صفات خداوندی است، همه آنها يك جا میتواند در فرد آدمی ظهور پيدا كند.
وی اين امر را مختص به فرد خاصی ندانست و بيان كرد: اين گونه نيست كه فقط حضرت آدم، به عنوان پدر همه ما يا عده خاصی به عنوان انبياء و اولياء، دارای چنين استعدادی باشند؛ بلكه از قرآن بر میآيد كه خداوند اين استعداد و آمادگی را در نهاد تمام فرزندان آدم قرار داده است.
مدير گروه عرفان و تصوف دانشگاه اديان و مذاهب اسلامی با اشاره به آيات اوايل سوره بقره كه مسئله جعل خلافت انسان در آن مطرح شده است، عنوان كرد: در آنجا بيان شده است كه خداوند در برابر اعتراض فرشتگان از آنان دعوت میكند كه از حقايقی كه به آدم داده شده، خبر دهند و آنان اظهار عجز میكنند و بعد از آن، آدم به عنوان معلم فرشتگان ايفای نقش میكند و آنان را به اسماء حقايق آگاه میسازد.
الهیمنش ادامه داد: اين كه میبينيد فرشتگان در مقابل آدم سجده میكنند، گرچه اين سجده به يك معنا به دستور خداوند و به دنبال نوعی امر تشريعی انجام شده است، اما صرفاً اين گونه نيست؛ بلكه به تعبير مرحوم علامه طباطبايی و صاحبنظران در عرفان، سجده فرشتهها هم جنبه تشريعی داشته و هم جنبه تكوينی؛ يعنی فرشتهها علاوه بر دستور خداوند ارزشهايی را در آدم ديده و حقايقی را رؤيت كردهاند، كه به صورت وجودی، به خضوع و تكريم افتاده و انسان را تعظيم كردهاند.
وی در پاسخ به اين پرسش كه آيا اين تكريم و تعظيم در مقابل آدم شامل همه آدميان میشود، به آيه 11 سوره اعراف اشاره و بيان كرد: ادعا اين است كه اين تكريم و تعظيم شامل همه فرزندان آدم است و مرحوم علامه طباطبايی به زيبايی و با استناد به اين بيان قرآن كه میفرمايد «وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ...»(اعراف/11)، با اشاره به مراتب وجودی آدمی و خلقت آدم فرموده است كه منظور از خلق و تفاوت آن با صورتگری اين است كه در خلق نوعی آفرينش به صورت كلی مطرح است، اما با توجه به ضمير «كُم»، صورتگری به دادن صورت جزيی به همه فرزندان آدم تا روز قيامت اشاره دارد.
اين محقق و پژوهشگر عرفان اسلامی افزود: بنابراين صرف نظر از اين كه اين صورتگری در چه موطن و وعائی ـ برای مثال عالم ذر يا مرحلهای ديگر ـ انجام شده باشد، بايد گفت كه با توجه به صيغه جمع در صدر و ذيل آيه، سجده فرشتهها به آدم اختصاص به آدم نداشته است و اين سجده بر آدم به عنوان مثال همه فرزندانش بوده است.
الهیمنش بيان كرد: اگر همين آيه را با آيات اوايل سوره بقره راجع به خلافت الهی انسان، كنار هم قرار دهيم، همين به تنهايی كافی است كه جايگاه انسان را در هستی بيابيم و نشان دهيم كه از منظر اسلام و قرآن انسان چه جايگاه والايی دارد و اين مسئله را تبيين كرد كه هر فردی از افراد انسانی استعداد مظهريت اسماء و صفات الهی را دارند. با معرفی اين نگاه به انسان كه در قرآن و عرفان اسلامی ارائه میشود، میتوان نگاهها را به سمت عرفان اسلامی معطوف كرد.