با توجه به امكانات نرم افزاری، امكان سنديابی و بررسی اصالت روايات نيز فراهم شده است؛ گردآوری اين اطلاعات تحليلنشده، ابتدای كار است و اساس كار در تفسير روايی، تحليل اطلاعات و استخراج عام و خاص، مطلق و قيد و مجمل و مبين از بطن اين روايات است.
حجتالاسلام والمسلمين مهدی رستمنژاد، عضو هيئت علمی جامعه المصطفی العالميه، در گفتگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به پرسشهايی در خصوص تكامل تفاسير روايی و بررسی سندی روايات پاسخ داد.
وی اظهار كرد: با توجه به امكانات نرم افزاری وجستجوی راحتی كه فراهم شده است، امكان سنديابی و بررسی اصالت روايات نيز فراهم شده است. سنديابی به اين معناست كه به وسيله امكانات و نرمافزارهای مخصوص، رواياتی را كه به حسب ظاهر سندی ندارد يا سند آنها در متن ذكر نشده، مورد بررسی قرار دهيم.
رستمنژاد در ادامه صحبتهای خود به ذكر مثال پرداخت و اضافه كرد: به عنوان مثال در تفسير عياشی و تفسير علیبنابراهيم قمی، از قدمای اصحاب ما رواياتی ذكر شده، ولی سندی ندارند و ما میتوانيم با استفاده از امكانات نرمافزاری به آسانی سند اينگونه روايات را بيابيم. بسياری از رواياتی كه ظاهراً سندی ندارد، مستند هستند كه سند و طريق آن در كتب ديگر وجود دارد. علیبنابراهيم قمی، استاد شيخ كلينی بودهاند كه برخی از روايات ايشان را شيخ كلينی در اصول كافی با سند آوردهاند. بنابراين بازسازی سندی از جمله كارهايی است كه ما میتوانيم تا حد زيادی در تفاسير روايی داشته باشيم.
رستمنژاد افزود: رواياتی كه صدورشان از ناحيه معصومين ثابت شد، میبايست تحليل شوند و مهمترين نكته همينجاست. چرا كه گردآوری اطلاعات تحليلنشده، ابتدای كار است و اساس كار، تحليل اطلاعات است. به اين معنا كه بياييم از بطن اين روايات عام و خاص، مطلق و قيد و مجمل و مبين را استخراج كرده و گونهشناسی روايات و طبقهبندی آنها را مورد توجه قرار دهيم.
وی ادامه داد: نكته ديگری كه اينجا اهميت دارد، اين است كه روايات تفسيری صادر شده از معصومين، روشمند هستند و اين امكان شناخت روش تفسيری معصوم را به ما میدهد، همانطور كه علامه طباطبايی در خصوص روش تفسيری قرآن با قرآن بيان داشتهاند كه اين روش را از امام معصوم و روايات اهل بيت(ع) فراگرفتهايم. ديگر روشهای تفسيری هم به اين صورت به نوعی فراگرفته شده از اهل بيت(ع) هستند.
عضو هيئت علمی جامعه المصطفی العالميه با تاكيد بر پيوستگی قرآن و اهل بيت(ع) و روايات معصومين(ع) با يكديگر، اظهار كرد: روايات اهل بيت(ع) را نمیتوان جزايری دور از هم دانست، بلكه همگی تشكيلدهنده يك خانواده هستند كه اين مطلب از بطن خود روايات قابل برداشت است.
وی در خصوص تفاوتهای روايات به كار رفته در تفاسير شيعه و اهل سنت، گفت: تفاوت عمدهای كه بين روايات شيعه و اهل سنت وجود دارد، اين است كه عمده روايات تفسيری اهل سنت كه از صحابه و تابعين نقل شدهاند و حجم بسياری را شامل میشود، اكثراً روايات معناشناسی است كه به واژهها پرداختهاند و ظاهر را معنا میكنند. اين در حالی است كه روايات صادره از اهل بيت معصومين(ع) مراد و منظور را بيان میكنند و تنها به معنای لفظی نمیپردازند كه پرداخت به اين مسئله و تحليل جامع روايات اهل بيت فوايد بسياری برای اهل فن به همراه دارد.
رستمنژاد در خصوص ضرورت پرداخت به تفسيرهايی روايی، گفت: در باب اين مسئله میتوان به حديث مشهور ثقلين كه بين شيعه و اهل سنت تواتر و اعتبار دارد، اشاره كرد. يكی از محورهای مهم به كار رفته در اين حديث متواتر، بحث هدايت و ضلالت است؛ «اگر به هر دو تمسك كنيد، گمراه نمیشويد». حضرت رسول(ص) رستگاری و نجات مسلمين و عدم گمراهی آنها را منوط به تمسك به اهل بيتعصمت و طهارت(ع) و قرآن دانستهاند.
اين پژوهشگر قرآنی افزود: در واقع میتوان گفت روايت مفسر آيه است. قرآن كريم ذاتاً بيانگر تبيان است، اما بيانگری به رسولالله(ص) سپرده شده است. اگر بيان معصوم(ع) را ناديده بگيريم، در واقع قرآن را هم ناديده گرفتهايم. دسترسی به ظواهر آيات قرآن برای بسياری امكانپذير است، اما درك ژرفای قرآن، همانگونه كه خداوند فرموده، به عهده پروردگار و راسخان در علم است و راسخان در علم همان ائمه معصومين(ع) هستند.
حجتالاسلام رستمنژاد در پايان، ضمن اشاره به اهميت مراجعه به معصومين در تفسير، گفت: آموختن روش و فهم معانی عميق و عدم انحراف در تفسير، جز با مراجعه به روايات اهلبيت(ع) امكانپذير نيست. زمانی كه تفسير به رأی درمورد قرآن ممنوع میشود، به آن معنا است كه قرآن ممكن است در معرض تفسير به رای قرار بگيرد و بسياری از مذاهب باطل و بدعتگذاران از طريق تفسير به رأی، برای خود استدلال و دليل میآوردند.
وی ادامه داد: اگر روايات اهل بيت(ع) ناديده گرفته شود، قرآن كريم مورد سوءاستفاده در تفسير قرار میگيرد كه ضرورت توجه به احاديث ائمه معصومين(ع) در تفسير قرآن كريم در زمان كنونی بسيار احساس میشود، زيرا دسترسی به امكانات و منابع كار را بسيار هموارتر كرده است. در زمانه كنونی كه القای شبهات و جنگ فرهنگی در جريان است، پيداست كه اگر در اين فضا، قرآن و اهلبيت(ع) را در كنار هم نبينيم، بديهی است كه دچار گمراهی میشويم.