مؤلف     : عليمحمدي، حجت‌الله

نشر-

ناشر      : مركز اسناد انقلاب اسلامي

نوع ناشر: -----

تاريخ نشر: 21/04/1388

مكان نشر: تهران

شابك    : 978-964-419-349-1

نوبت چاپ: 1

تيراژ       : 2000

رده بندي           

چكيده    :          

حاكمیت نظریه‌ی ولایت فقیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی فتح باب جدیدی در حوزه‌ی مباحث اندیشه‌ی سیاسی شیعه است. این نظریه كه توانسته بود نظریات رقیب را كنار زده و از فضای پژوهش و تئوری به عرصه‌ی عمل و اجرا پانهد، سؤالات فراوان و تأملات جدیدی را پیش روی خود می‌دید. و به دلیل مطالعات جدیدی كه در این حوزه صورت می‌گرفت، قضاوت‌های نو و البته متفاوت و گاه متضاد را نیز به دنبال داشت. برخی این نظریه را حاصل استنباط فقهای متأخر و ابتكاری از سوی آنها دانستند. عده‌ای دیگر درباره‌ی گستره و قلمرو آن به ایجاد سؤال پرداخته و حتی گاه به نازل‌ترین سطح از اختیارات تنزل دادند و برخی نیز آن را به نخستین مراحل شكل‌گیری فقه سیاسی شیعه متصل كردند.

تحقیق حاضر بر آن است نشان دهد همان‌گونه كه رشد و نمو یك دانه به تمهید مقدمات و عوامل گوناگون وابسته است، رشد و بالندگی هر اندیشه‌ای نیز مقدمات خاص خویش را می‌طلبد. به عبارت دیگر با در نظر گرفتن همه‌ی عوامل، قراین و مقتضیات زمانی و مكانی می‌توان سخن و اندیشه‌ای را فهمید و درباره‌ی آن به داوری نشست كه این قاعده‌ی كلی و شامل هر اندیشه‌ای است. در مباحث اندیشه‌ی سیاسی به طور عام و ولایت‌فقیه به طور خاص نیز همین قاعده جاری و ساری است. بنابراین تنها با نگاه تركیبی منظومه‌ای و همه‌جانبه در این حوزه می‌توان به قضاوت و بینش صحیحی از آن دست پیدا كرد.

مطالعه‌ی نظریه‌ی ولایت فقیه به شكل منقطع و مجزا، داوری ناقصی از آن را پیش روی ما قرار خواهد داد؛ به همین سبب بررسی تاریخی ولایت فقیه و پی‌گیری تحول آن در بستر تاریخی‌اش اهمیت مضاعفی می‌یابد. ولایت فقیه به دلیل تأثیرپذیری از دو عنصر زمان و مكان همواره فراز و نشیب و تحول و تطور فراوانی داشته است. به عبارت دیگر، اگر شرایط مطلوبی بر جامعه‌ی شیعی حكمفرما بوده، ولایت فقیه نیز رشد و توسعه‌ی چشمگیری یافته و در شرایط نامناسب با سكون همراه بوده است. البته از این نكته‌ی مهم و اساسی نیز نباید غافل بود كه فقیهان شیعه حفظ كیان شیعه را به عنوان بالاترین و مهم‌ترین مصلحت در فعالیت‌های خویش مد نظر قرار داده و سكوت می‌كردند.

پژوهش حاضر به بررسی اقوال و آرای فقهای بزرگ و برجسته از زمان آغاز غیبت كبرا تا عصر حاضر پرداخته و آن را به پنج دوره تقسیم كرده كه در هر یك از این دوره‌ها بخشی از روند تكاملی آن طی می‌شود. در این پژوهش نظرات فقیهان در دو حوزه‌ی كلام و فقه مورد وارسی قرار گرفته است. حوزه‌ی كلام و مباحث مربوط به امامت و حكومت كه در بسیاری از تحقیقات پیرامون ولایت فقیه مغفول واقع شده، بخش مهمی از پیشینه‌ی نظریه‌ی ولایت فقیه را تشكیل می‌دهد. در حوزه‌ی فقه نیز، در مباحث مربوط به دولت و حكومت در فقه شیعه همچون خمس، زكات،‌ امربه‌معروف و نهی‌از منكر، نماز جمعه، ‌قضا، شهادت، حدود، دیات، وصیت، هجر، اوقاف، حاكم جائر و پذیرش یا عدم پذیرش ولایت از جانب وی و... به این بحث پرداخته شده و از مجموع این مباحث نمودار حركتی ولایت فقیه ترسیم می‌شود.