عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی اظهار كرد: علم كلام و عقايد شيعه، يك علم مستقل و پوياست كه حركتی مستمر داشته و به اقتضای زمان به درجاتی از كمال رسيده است و من سعی كرده‌ام در نگارش دفتر اول «سير تطور كلام شيعه»؛ اين مهم را نشان دهم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمين محمدصفر جبرئيلی، عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، از پژوهش‌های خود برای نگارش دفتر اول «سير تطور كلام شيعه» خبر داد و گفت: دفتر دوم پروژه «بازخوانی كلام شيعه» با عنوان «سير تطور كلام شيعه؛ از عصر غيبت تا خواجه نصير» به دلايلی پيش از دفتر اول آن آماده و چاپ و منتشر شد و هم‌اكنون نيز مشغول پژوهش برای آماده‌سازی دفتر اول اين پروژه هستم كه به عصر حضور امامان معصوم(ع) اختصاص دارد.

جبرئيلی با بيان اين كه دفتر اول از سال 11 هجری تا سال 260 را دربرخواهد گرفت، عنوان كرد: ما به دلايل محكم و متقنی معتقديم كه تشيع ادامه اسلام و رهبری حضرت امير(ع) ادامه رهبری پيامبر اسلام(ص) است و به همين جهت تاريخ كلام شيعه را از صدر اسلام و با مدرسه مدينه نبوی آغاز كرده‌ايم.



اولين امامی كه راجع به اين مسئله بحث كرده است كه در يك زمان، دو امام حضور نخواهند داشت، امام صادق(ع) است. ممكن است برای بعضی اين سؤال پيش بيايد كه اگر اين مسئله جزء اعتقادات شيعه است، چرا علی بن ابی‌طالب(ع) يا ديگر ائمه(ع) قبل از امام صادق(ع) اين را نگفته‌اند. اين جاست كه با تحليل‌های تاريخی می‌توان نشان داد كه اين مسئه چرا و چگونه به وسيله زيديه طرح شده


وی با بيان اين كه عصر حضور شامل چهار مدرسه مدينه، بغداد، كوفه و قم خواهد بود، عنوان كرد: ما عصر حضور ائمه معصومين(ع) را با توجه به شرايط گوناگون حاكم بر دوره 250 ساله حضور آنان، به چند دوره تقسيم كرده‌ايم و ضمن تبيين ملاك‌ها و معيارهايی كه براساس آن‌ها، دوره‌ای را از نقطه‌ای خاص آغاز و در نقطه‌ای خاص به پايان رسانده و به عنوان يك مدرسه مطرح كرده‌ايم، بررسی خود را در مورد ويژگی‌های هر مدرسه، خدمات و حسنات، آفات و كاستی‌ها، آثار و تأليفات، شخصيت‌ها و مباحث مطرح ارائه خواهيم كرد.

عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی افزود: اين موارد در هر كدام از اين مدارس، به صورت دقيق و جزيی، بيان و مورد بررسی و تحليل قرار خواهد گرفت و جايگاه هر مدرسه در سير تحول كلام شيعه مشخص خواهد شد.

جبرئيلی درباره پروژه بازخوانی كلام شيعه و مقتضيات چنين پژوهشی گفت: ما در اين پروژه نسبتاً مفصل، از ابعاد مختلف تاريخی و حديثی و كلامی به آراء كلامی شيعه و شيعيان می‌پردازيم و در واقع سعی خواهيم كرد با نگاهی تاريخی، يك دوره از كلام شيعه را از ابتدا تا عصر حاضر مورد بررسی قرار دهيم. اين كاری است كه تا به حال انجام نشده است.

اين محقق و پژوهشگر با اشاره به ضرورت مراجعه به كتب روايی و رجالی در تدوين دفتر اول كه درباره عصر حضور ائمه(ع) است و دشواری رصد كردن و تتبع كتب مختلف برای ارائه چنين پژوهشی، گفت: سعی من اين بوده است كه چنين كاری را انجام دهم و برای مثال علاوه بر احتجاجات و بحث‌های نقل شده از سوی ائمه معصومين(ع)، زندگی‌نامه آنان در بحارالانوار را نيز مورد مطالعه قرار داده‌ام و با فهرست‌بندی بعضی از عوامل و مؤلفه‌ها، نشان داده‌ام كه هر امامی به دلايل خاصی حرف‌هايی زده كه امام قبلی شايد نگفته است. اين نوع كار، گاهی مورد غفلت قرار گرفته و منجر به قضاوت‌های ناروا درباره عقايد شيعه شده است.

جبرئيلی ادامه داد: برای مثال، امام صادق(ع) اولين امامی هستند كه راجع عدم حضور دو امام در يك زمان سخن گفته‌اند. ممكن است برای بعضی اين سؤال پيش بيايد كه اگر اين مسئله جزء اعتقادات شيعه است، چرا علی بن ابی‌طالب(ع) يا ديگر ائمه(ع) قبل از امام صادق(ع) اين را نگفته‌اند. اين جاست كه با تحليل‌های تاريخی می‌توان نشان داد كه اين مسئه چرا و چگونه به وسيله زيديه طرح شده و ضرورت پاسخ‌گويی به شبهات مطرح از سوی آنان بوده است كه به صورت‌بندی اين مسئله توسط امام صادق(ع) در اين قالب و بيان اين كه وجود دو امام در دو مكان و در يك زمان امكان ندارد، منجر شده است.

وی در پايان با اشاره به فرضيه‌ای كه در سال‌های اخير در نظر داشته است، عنوان كرد: اين فرضيه كه با گذر زمان و مطالعات بيشتر به مرور محرزتر شده، اين است كه علم كلام و عقايد شيعه، يك علم مستقل و پوياست كه حركتی مستمر داشته و به اقتضای زمان به درجاتی از كمال رسيده است و من سعی كرده‌ام اين امر را در كارهايی كه در كلام شيعه ارائه داده‌ام، نشان دهم و با همين رويكرد است كه سير تاريخی كلام شيعه را به دوره‌هايی تقسيم و ويژگی‌ها و وضعيت علم كلام را در هر دوره مورد بررسی قرار داده‌ام.