شهید استاد مطهری درباره مؤلف دو کتاب از کتب اربعه شیعه می‌نویسد: شاید در میان علماى اسلام به اندازه شیخ طوسى کسى خدمت نکرده است و شاید یکى دو نفر به ایشان برسند.

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، در ادامه معرفی مفاخر و بزرگان شیعه، در این شماره به معرفی «شیخ طوسی» می‌‌‌پردازیم.

در شماره‌‌های پیشین «ابن‌فهد حلی»، «سیدبن طاووس»، «سید بحرالعلوم»، «شیخ مفید»، «شیخ صدوق»، «شیخ کلینی»، «علامه حلی»، «سید مرتضی» و «سید رضی» معرفی شدند.

ولادت‏

ابو جعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به «شیخ الطائفه» و «شیخ طوسی»، در رمضان المبارک سال 385 هجرى قمرى (995 میلادى) در طوس دیده به جهان گشود.

ایشان از ستارگان بسیار درخشان جهان اسلام و شیعه است و در فقه، اصول، حدیث، تفسیر، کلام و رجال تالیفات فراوان دارد و خدمات ارزنده‌ای داشته است.

طوس‏

طوس یکى از چهار شهر معروف خراسان بود. شیخ طوسى در کتاب الفهرست، خود را طوسى نامیده است. شهر طوس در زمان اقامت شیخ، زیر سلطه و فشار سیاسى ترکان نومسلمان غزنوى قرار داشت که بالتبع شیعیان آسایشى نداشتند.

شاید علت اینکه برخى از مورخین و تراجم نگاران به اشتباه، شیخ طوسی را شافعى مذهب دانسته‌‌‏اند؛ نفوذ و گسترش سیاسى شافعیه در خراسان باشد.

از لحاظ فرهنگى، شهر طوس یکى از پر آوازه‌‏‌ترین شهرهاست؛ از آنجا شاعرى مانند «فردوسى»، نابغه‌‌‌‏اى در فقه، کلام، حدیث و تفسیر نظیر «شیخ طوسى»، دانشمند و محقق برجسته‌ای مانند «خواجه نصیرالدین طوسی» و شخصیت بزرگی مانند «غزالى» برخاسته‌‌اند.

خاندان‏ شیخ طوسی

خاندان شیخ طوسى تا چند نسل همه از علما و فقها بوده‌‏اند. پسرش شیخ ابو على ملقب به «مفید ثانى» فقیه جلیل القدرى است و کتابى به نام ‏«أمالی» دارد و کتاب‏ «النهایة» تالیف پدرش را نیز شرح کرده است.

دختران شیخ طوسى نیز فقیهه و فاضله بوده‌‏‌اند.

شیخ ابوعلى، فرزندى به نام «شیخ ابوالحسن» داشت که بعد از پدرش مرجعیت و ریاست حوزه علمیه به او منتقل شد.

تحصیلات‏ شیخ طوسی

شیخ طوسی در سال 408 هجرى یعنى در 23 سالگى به بغداد مهاجرت کرد و تا پایان عمر در عراق ماند و پس از استادش سید مرتضى علم الهدى، ریاست علمى و فتوایى شیعه به او منتقل شد.

شیخ طوسى مدت پنج سال نزد شیخ مفید درس خوانده است. سالیان دراز از سید مرتضى بهره‌‌‏مند شده است. استادش سید مرتضى در سال 436 هجرى درگذشت و او دوازده سال بعد از سید در بغداد ماند، ولى بعد به علت یک سلسله آشوب‏‌ها که در نتیجه خانه و کاشانه‌‌‏اش به تاراج رفت، به نجف مهاجرت کرد و حوزه علمیه نجف را در آنجا تاسیس کرد.

شخصیت و عظمت علمى‏ شیخ طوسی

شیخ طوسی مؤسس حوزه علمیه نجف است.

کتابى در فقه به نام‏ «النهایة» دارد که در قدیم الایام کتاب درسى طلاب بوده است.

کتاب دیگر او به نام‏ «المبسوط» است که فقه را وارد مرحله جدیدى کرده است و در زمان خود مشروح‌‏‌ترین کتاب فقهى بوده است.

در کتاب دیگر خود به نام ‏«الخلاف» آراى فقهاى اهل سنت و شیعه را بیان کرده است.

اگر در فقه، «شیخ» را به طور مطلق بگویند، منظور شیخ طوسى است و اگر «شیخان» بگویند مقصود شیخ مفید و شیخ طوسى است.

شیخ طوسى نویسنده دو کتاب از کتب اربعه شیعه است. کتب اربعه، نام چهار مجموعه کتاب حدیثی است که از پراهمیت‌‌ترین کتاب‌‌‌های حدیثی