تاكنون آشنايی غربیها با جهان اسلام عمدتاً از طريق فضای فكری اهل تسنن بوده است و هرچند در دو سه دهه اخير و بهويژه پس از پيروزی انقلاب اسلامی، مطالعات شيعهشناسی جدی شده اما فقر منابع شيعهشناسانه تأثير جدی در پژوهشهای آنان و تصوير آنان از اسلام میگذارد.
حجتالاسلام و المسلمين ذبيحالله نعيميان، عضو هيئت علمی پژوهشگاه انديشه سياسی اسلام (وابسته به دبيرخانه مجلس خبرگان) در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) به بيان سخنانی درباره سير تاريخی مواجهه تمدن غرب با دنيای اسلام و آسيبشناسی مطالعات اسلامشناسی در غرب پرداخت.
بخش پيشين اين گفتوگو را اينجا بخوانيد!
نگاه ژورنالیستی و تأمین نیاز مخاطبان رسانهها؛ از عوامل نگاه سطحی غربیان به اسلام
وی در بخشی از اين گفتوگو با اشاره موانع فهم غربيان در شناخت آموزههای اسلامی، گفت: يكی از نكاتی كه در اين زمينه حائز اهميت است اين است كه نگاه ژورناليستی و سياسی غرب ايجاب كرده كه برای تغذيه و تأمين نياز گسترده مخاطبان رسانههای توسعهای جديد، از كسانی بهرهمند شوند كه چندان با زبان، فرهنگ، متون و دانشهای اسلامی و تجربههای تمدنی اسلامی آشنايی ندارند و بدون آشنايی جدی و تنها با تكيه بر ترجمههای ناقص و سطحی، تلاش میكنند تا به تغذيه فكری جامعه غرب درباره مسائل اسلامی بپردازند.
در فضای كنونی علوم انسانی، توسعه و تعميم نابجای كاربردهای اين علوم به صورت غيرعميق و صرفاً سطحی، در خدمت دانشهای انسانی ديگر و از جمله مطالعات اسلامشناسانه، میتواند به بدفهمیها و تحليلهای كجانديشانهای نسبت به اسلام و تمدن و آموزههای اسلامی منجر شود
نعيميان ادامه داد: اين مورد به همراه عدم مواجهه مستقيم دانشآموختگان علوم انسانی در غرب با آموزهها و متون اسلامی باعث شده است كه نسل جديد كه ديگر از شرقشناسی به صورت جدی بويی نبردهاند، تلاش كنند تا بر تجربههای پيشين شرقشناسان تكيه كنند. در واقع بسياری از تأملات و نوع نگاهها و آموزههايی كه آنان در تحليلهای خود مورد استفاده قرار میدهند، بازتكرار همان ايدههای شرقشناسانی است كه چندان در محك تأملات انتقادی قرار نگرفته تا پختهتر شود.
عضو شورای پژوهشی گروه مطالعات اسلام و غرب پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه كرد: از همين روی، بسياری از منابع پيشين در نياز فعلی بازخوانی میشوند و بسياری از مطالب ناپخته و بلكه تحريفيافته آنها در سطح رسانهها و بلكه در سطح نشريات و كتب به اصطلاح علمی مورد استفاده قرار میگيرند.
سوءفهم پژوهشگران و نویسندگان مسلمان حاضر در مؤسسات غربی از آموزهها و مفاهیم اسلامی
وی با اشاره به اين مطلب كه بسياری از افراد حاضر در نشريات و محافل پژوهشی دانشگاهی و غيردانشگاهی غربی كه به مطالعات اسلامی مشغولند، مسلمان هستند، عنوان كرد: متأسفانه اين افراد در بستر مناسبی با مفاهيم و آموزههای اسلامی آشنا نشدهاند و عمدتاً غربباورانی هستند كه در كشورهای غيراسلامی غربی آموزش ديدهاند. اين گونه از افراد تنها نامی از اسلام با خود دارند، اما با آموزههای اصيل اسلامی آشنا نيستند و همينان هستند كه در خدمت بدفهمیهای شبهتحليلی در فضای غرب كنونی قرار گرفتهاند و در همه زمينهها میكوشند تا به ارائه تحليل و پژوهش بپردازند.
فقر منابع شیعهشناسانه در غرب تأثیر جدی در تصویر غربیان از اسلام دارد
نعيميان همچنين خاطرنشان كرد: تاكنون آشنايی غربيان با جهان اسلام عمدتاً از طريق فضای فكری اهل تسنن بوده است و آنان چندان با آموزههای تشيع آشنا نبودهاند و جز افراد معدودی كه در برخی از ابعاد در فضای شرقشناسی به تحليل و مطالعه اسلام، تاريخ اسلام و آموزهها و تمدن اسلامی پرداختهاند، مطالعات جدی چندانی در حوزه تشيع وجود نداشته است.
بسياری از تأملات و نوع نگاهها و آموزههايی كه آنان در تحليلهای خود مورد استفاده قرار میدهند، بازتكرار همان ايدههای شرقشناسانی است كه چندان در محك تأملات انتقادی قرار نگرفته تا پختهتر شود
اين محقق و پژوهشگر افزود: هرچند در دو سه دهه اخير و بهويژه پس از پيروزی انقلاب اسلامی، مطالعات شيعهشناسی جدی شده است، اما از آنجا كه تجربه شيعهشناسی پيشتر چندان جدی نبوده، تجربيات جديد نيازمند دقتهای بسيار بيشتری است و از همين روی، مشاهده میكنيم كه فقر منابع شيعهشناسانه در غرب جدی است و به هر حال، اين امر تأثير جدی در پژوهشهای آنان و تصوير آنان از اسلام میگذارد.
تأمین منابع سطحی برای اسلامشناسی غربیان توسط افراد سطحینگر از داخل جوامع اسلامی
عضو پژوهشگاه انديشه سياسی اسلام همچنين با اشاره به گروهی از كسانی كه در داخل كشورهای اسلامی به مطالعات اسلامشناسانه مشغولند، بيان كرد: بخشی از مطالعات اسلامشناسانه در فضای جوامع اسلامی، توسط كسانی انجام میگيرد كه در خارج از مرزهای كشورهای اسلامی تعليم ديدهاند، اما تعامل قوی با انديشمندان اسلامی پيدا نكردهاند و صرفاً با نگاه سطحی به اين مباحث میپردازند.
وی افزود: در واقع بخشی از منابع غربيان برای بازخوانی اسلام همين منابعی است كه اين افراد سطحینگر در داخل كشورهای اسلامی ارائه میدهند و اين امر مقتضی آن است كه غربيان از تعاليم اسلامی به صورت عميق اطلاع پيدا نكنند. بنابراين بخشی از مشكلات برای فهم اسلام و تمدن اسلامی از داخل مرزهای اسلامی، برای آنها به ارمغان برده میشود.
تعمیم نابجای کاربردهای علوم انسانی در حوزه مطالعات اسلامی؛ از عوامل بدفهمی آموزههای اسلامی
نعيميان با اشاره به موانع و بدفهمیهای ناشی از تأملات روششناسانه، گفت: بهويژه در فضای كنونی علوم انسانی، توسعه و تعميم نابجای كاربردهای اين علوم به صورت غيرعميق و صرفاً سطحی، در خدمت دانشهای انسانی ديگر و از جمله مطالعات اسلامشناسانه، میتواند به بدفهمیها و تحليلهای كجانديشانهای نسبت به اسلام و تمدن و آموزههای اسلامی منجر شود.