«مقايسه آرای اخلاقی ابوحامد غزالی و توماس آكويناس» عنوان پژوهشی است كه در گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، توسط زهره سادات ناجی در حال انجام است.
زهره سادات ناجی، عضو هيئت علمی دانشگاه قرآن و حديث، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به اين كه يكی از دغدغههايی كه در تمام فراز و نشيبهای زندگی بشر وجود داشته، دستيابی به روشی برای حل معضلات اخلاقی فردی و اجتماعی است، اظهار كرد: اين تلاش معطوف به رسيدن به روشی است كه نه برای مليت و دين خاص، بلكه برای تمام افراد و صرف نظر از ساير تعلقات و گرايشهای آنها، در تمام دورانها كارآمد باشد.
ناجی با اشاره به قدمت نظريه اخلاق فضيلت، گفت: اين نظريه برای اولين بار به شكل نظاممند در آثار ارسطو مطرح شده و بر نظامهای فلسفه اخلاق بعد از او تأثيرگذار بوده است. اين نظريه در شروع دوره مدرن و با ظهور مكاتب مختلف، تا حدودی مورد كمتوجهی قرار گرفت، اما در آغاز قرن بيستم، اخلاق فضيلت مسيحی، كه در غرب عمدتاً به وسيله سنت توميستی معرفی میشد، به دلايلی مورد اقبال واقع شد.
وی اهتمام به واكاوی اين نظريه توسط فيلسوفان اخلاق معاصر را حاكی از تأثيرگذاری و اهميت آن در كارگشايی در حوزه اخلاق عملی دانست و افزود: در حوزه اسلامی نيز، اخلاق به عنوان شاخهای از علوم انسانی مورد توجه متفكران بوده و علاوه بر اتكاء بر فرهنگ قرآن و تعاليم پيامبر(ص)، از ميراث فكری پيشينيان و به خصوص انديشه فلسفی يونان، در سبك و اسلوب تدوين آثار اخلاقی بهره بردهاند.
غزالی گر چه مبدع اخلاق فضيلتمدار در حوزه اسلامی نبوده، اما نگاه خاص او در اين باب بر افرادی چون سهروردی، بابا افضل كاشانی، فيض كاشانی و ... تأثير گذار بوده و آثارش مورد استناد فخر رازی و ملاصدرا قرار گرفته است
استاديار گروه كلام دانشگاه قرآن و حديث ادامه داد: انديشمندان مسلمان به تبع اين تأثيرپذيری، برخوردی طبيبانه با علم اخلاق داشته و در كتب اخلاقی خود، شيوههای درمان بيماریهای نفسانی را مطرح كردهاند؛ كه اولين نمونههای آن را در آثار كندی میتوان يافت. علاوه بر كندی، چنين نگاهی را در آثار رازی، فارابی، عامری و ابنمسكويه نيز میتوان يافت.
وی با اشاره به اين كه غزالی نيز از چنين تفكری بیبهره نبوده است، عنوان كرد: غزالی گر چه مبدع اخلاق فضيلتمدار در حوزه اسلامی نبوده، اما نگاه خاص او در اين باب بر افرادی چون سهروردی، بابا افضل كاشانی، فيض كاشانی و ... تأثير گذار بوده و آثارش مورد استناد فخر رازی و ملاصدرا قرار گرفته است.
اين محقق و پژوهشگر با بيان اين كه مقايسه متفكرانی از دنيای اسلام و مغرب زمين درباره اين موضوع میتواند منجر به كاربردی كردن اين نظريه در مقياسی وسيع شود، اظهار كرد: در همين راستا و با توجه به نقش آكويناس در جهان مسيحی و نقش غزالی در جهان اسلام، به ويژه در حوزه انديشه اخلاقی، و همچنين با هدف راهگشايی برای شكل گرفتن دركی عميق از تحولات انديشه اخلاقی در دنيای معاصر اسلامی و مسيحی، پژوهشی در گروه اخلاق پژوهشكده فلسفه و كلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان «مقايسه آرای اخلاقی ابوحامد غزالی و توماس آكويناس» تعريف و تصويب شده است.
اين تحقيق، در مرحله نهايی میتواند پيشنهادی جهت نظريهای اخلاقی باشد كه ضمن كارآمد بودن در حوزه عمل، كمترين ايرادها را متوجه خود ساخته و در حوزه آموزش و پرورش و تعليم و تربيت، به خصوص در مورد كودكان و همين طور اخلاق حرفهای، در هر مؤسسهای به كار گرفته شود
ناجی عنوان كرد: در اين مقايسه مشخص خواهد شد كه اگر چه اين متفكران معتقد به مبانی دينی هستند، اما در انديشه غزالی، نقش دين در كمك به شناخت فضايل پررنگتر است و با همين قياس، با وجود اين كه قائل به بهرهگيری از عقل طبيعی در شناخت فضايل است، اما تأكيد آكويناس بر آن، در توانايی كشف قانون طبيعی، بيشتر است و با وجود اين كه غزالی و آكويناس به لزوم بهرهگيری معقول از نعمات و لذايذ مادی معتقدند، اما نهايت سعادت را مشاهده ذات الاهی در آخرت میدانند؛ كه البته بیعنايت و مدد خداوند دست نيافتنی است.
استاديار گروه كلام دانشگاه قرآن و حديث با اشاره به اين مطلب كه در بُعد اكتساب فضايل نيز برخی روشهای مشابه توسط اين افراد معرفی شده است، بيان كرد: آنچه به نظر میرسد كه غزالی را ممتاز و متمايز میسازد، توجه به اختلاف سطح افراد در كسب فضايل است. علاوه بر اين اگر چه هر دو فرد به «نيت» انجام فعل اهميت میدهند و درباره آن سخن میگويند، اما در نظر آكويناس، و به تبع او در تعاليم مسيحيت، نقش نيت بد بيش از آن است كه در فلسفه اخلاق غزالی میيابيم.
وی خاطرنشان كرد: اين مقايسه در نهايت منجر به پيشنهاد اخلاق فضيلت به عنوان نظامی اخلاقی میشود كه امكان به كارگيری آن در بين پيروان شريعت اسلام و مسيحيت وجود دارد، چرا كه همانند تعاليم اديان آسمانی، اين نظريه بيش از آن كه به خود عمل بپردازد، به موقعيتهايی كه فعل در آن شكل میگيرد، و همين طور به فاعل، به عنوان كسی كه در موقعيتهای مختلف دست به انتخاب میزند، بها میدهد.
ناجی افزود: اين تحقيق، در مرحله نهايی میتواند پيشنهادی جهت نظريهای اخلاقی باشد كه ضمن كارآمد بودن در حوزه عمل، كمترين ايرادها را متوجه خود ساخته و در حوزه آموزش و پرورش و تعليم و تربيت، به خصوص در مورد كودكان و همين طور اخلاق حرفهای، در هر مؤسسهای به كار گرفته شود.