عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی:
متدولوژی گسترهشناسی دين با نگاه جامع و حقيقتمحور به دين تعريف میشود
در مواجهه فلسفی و حقيقتمحور با دين، پس از شناسايی حقانيت دين و دين حق، میتوانيم با نگاهی تركيبی و جامع به دين، بسياری از حقايق آن را متوجه شويم و در همين سير متدولوژی گسترهشناسی دين با نگاه جامع و حقيقتمحور به دين تعريف میشود.
حجتالاسلام و المسلمين حميدرضا شاكرين، عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به جامعيت دين اسلام و ورود آن به همه حوزههای حيات بشر، گفت: دين اسلام در همه حوزهها بايدها و نبايدهايی را مطرح میكند، اما نحوه حضور آن در همه حوزهها يكسان نيست و در برخی از عرصهها نيز ورود محدودی داشته است و عمده مسائل را به عهده علوم بشری گذاشته است.
شاكرين با اشاره به رواج برخی رويكردهای متناسب با انديشه غربی در بررسی دين و گستره آن، عنوان كرد: نگاههای كاركردی و منشأشناختی يا علّی كه مطابق با انديشه غربی ايجاد شده و گاه در بررسیهای دينشناسانه حاكم است، هر چند در جای خود لازم و ضروری است، اما در صورت غفلت ممكن است به خطاهايی جدی در بحث از دين و گستره آن منجر شود.
نگاه مبنايی و درست در شناخت دين و گستره آن، براساس توجه به حقانيت مطرح در دين، صورت میبندد و انديشمندان اسلامی، به طور اصولی، بعد از اثبات اصل حقانيت دين به بحث گستره دين وارد میشوند
بايد كاركردشناسی دين داشته باشيم و نه نگاه كاركردی به دين
وی با اشاره به ويليام جيمز كه از فيلسوفان پراگماتيست است، گفت: جيمز از جمله فيلسوفانی است كه در جهان معاصر، نقش بسيار ويژه و مثبتی برای دين قائل است و براساس رويكرد پراگماتيستی و كاركردی خود به تحليل و بررسی جوانب مختلفی از دين پرداخته است، اما با توجه به نقص اين رويكرد در بررسی دين، رويكرد جيمز و امثال او به يك روانشناسیگرايی منجر میشود كه در بررسی خود از دين، خدايی روانشناختی و نه فلسفی را مورد توجه قرار میدهد.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی با هشدار نسبت به خطرناك بودن موضع اين رويكردها در نسبت با مسئله اصلی دين، يعنی خدا، خاطرنشان كرد: بر مبنای نگاه روانشناختی و اساساً بر مبنای هر گونه نگاه كاركردی، اصلاً معلوم نيست كه خدايی وجود دارد يا نه و نيازی به اثبات وجود خدا در خارج نيست. آن چه مورد توجه قرار میگيرد، فوائد باور به موجودی به نام خداست.
شاكرين با اشاره به اين كه اين نگاه به دين، در تشريح فوايد و آثار مثبت آن بسيار موفق بوده است، گفت: نگاه كاركردی در صورتی كه به يك نگاه انحصاری در دينشناسی بدل شود و يا اين كه متدولوژی دينشناسی و تعيين گستره دين بر اساس اين نگاه استوار شود، آثار منفی برای دين و دينداران به همراه خواهد داشت. در واقع ما بايد كاركردشناسی دين داشته باشيم، نه نگاه كاركردی به دين.
نگاه كاركردی در صورتی كه به يك نگاه انحصاری در دينشناسی بدل شود و يا اين كه متدولوژی دينشناسی و تعيين گستره دين بر اساس اين نگاه استوار شود، آثار منفی برای دين و دينداران به همراه خواهد داشت
اين مدرس حوزه و دانشگاه با بيان اين كه نگاه عالمان به دين در طول تاريخ، نگاه حقيقتمحور بوده است، اظهار كرد: نگاه مبنايی و درست در شناخت دين و گستره آن، براساس توجه به حقانيت مطرح در دين، صورت میبندد و انديشمندان اسلامی، به طور اصولی، بعد از اثبات اصل حقانيت دين به بحث گستره دين وارد میشوند. در اين روش بحث گستره دين همواره پس از پذيرش اصل دين، به عنوان هدايتگر بشر مطرح میشود و با نگاهی دروندينی و با منطق و معيار خاص خود پی گرفته میشود.
وی افزود: البته میتوان نگاهی بروندينی نيز به بحث گستره دين داشت، اما چنين نگاهی جامع نيست و همچنان كه اشاره شد، نگاه برون دينی، در بسياری از موارد رهزن میشود. اما بنا بر آن چه كه در سنت كلام اسلامی جريان داشته و همواره بحث از گستره دين پس از بحث حقانيت مطرح شده است، آسيبهايی از اين سنخ متوجه دينشناسی نخواهد بود و تنها ممكن است كه جامعيت نگاه به دين، مورد غفلت واقع شود.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی با اشاره به اين كه توجه به حقيقت دين سير مواجهه ما را با آن تعيين میكند، بيان كرد: در اين مسير اگر ما با نگاهی فلسفی و حقيقتمدارانه با دين مواجه شويم، پس از شناسايی حقانيت دين و دين حق، میتوانيم با نگاهی تركيبی و جامع به دين بسياری از حقايق دين را متوجه شويم و در همين سير متدولوژی گسترهشناسی دين با نگاه جامع و حقيقتمحور به دين تعريف میشود.