جام جم آنلاين: قديمترها گابريل گارسيا ماركز گفته بود بهتر است هر كسي كتاب را بعد از خواندن در يك جاي عمومي مثل اتوبوس، مترو يا صندلي پارك جا بگذارد تا كتاب، صاحب بعدياش را پيدا كند.
جاگذاشتن كتاب يا بخشيدن آن تا زماني كه شما از كتابهاي چاپي حرف ميزنيد كار راحتي است، حتي اين كار در برخي كشورهاي اروپايي يك حركت فراگير و رايج است؛ كتابتان را جا بگذاريد تا ديگران را در لذت خواندنش سهيم كنيد، اما دنيا در حال تغيير است و سال گذشته براي اولين بار آمار فروش كتابهاي ديجيتالي از كتابهاي چاپي جلو زد. آيا تا به حال از خودتان پرسيدهايد واقعا در دنياي مجازي مالك چه چيزي هستيم و شركتها چه چيزي به ما ميفروشند؟
وقتي شما مالك يك ديويدي فيلم يا كتاب يا يك سيدي موسيقي هستيد، خيلي ساده ميتوانيد آن را به كسي ببخشيد چون پولش را دادهايد و اختيارش را داريد. كتاب، فيلم، صفحه موسيقي وحتي اين اواخر CDهاي موسيقي جزو مايملك شخصي بودند و بعد از درگذشت فرد به بازماندگانش به ارث ميرسيدند، اما ما در آستانه روزگاري ايستادهايم كه در آن دير يا زود شكل مالكيت برمحتوا بكلي تغيير ميكند. بنابراين بهتر است بدانيم در اين جهان جديد ما بابت پولي كه پرداخت ميكنيم واقعا چه چيزي به دست ميآوريم و مالك چه چيزي ميشويم؟ بعد از مرگمان چه اتفاقي براي حسابهاي كاربري و ساير چيزهايي كه در قالب محتواي ديجيتال خريدهايم ميافتد؟ در حقيقت ماجرا از آنجا آب ميخورد كه قوانين مالكيت بر محتوا در سراسر جهان پيش از عصر ديجيتال نگاشته شدهاند. بنابراين در مورد محتواي ديجيتال كاربرد ندارند.
موسيقي و ويدئو
احتمالا تعجب ميكنيد وقتي بدانيد در بيشتر موارد خريدار يك محتوا را اجاره ميكند، نه اين كه آن را بخرد. در حقيقت بيشتر شركتها به شما مجوز(licences) استفاده از يك فيلم يا موسيقي را ميفروشند و نه خود آن را. البته وقتي موزيكي را روي دستگاهتان دانلود ميكنيد، ميتوانيد آن فايل را به كسي ببخشيد، اما نميتوانيد از روي حساب آيتيونز يا گوگل پلي براي داشتههايتان بعد از مرگ يا ترك جهان مجازي تصميمگيري كنيد چون آنها در واقع مال شما نيستند. «اين از يك دورنماي قانوني ناشي ميشود كه ميگويد اصلا چيزي وجود ندارد كه بخواهد بخشيده شود، حساب كاربري فقط يك مجوز براي استفاده بوده است.» اين را جاس پوروال، وكيل حقوقي شركتهاي رسانهاي ديجيتال ميگويد. البته راهحلهاي ديگري وجود دارد؛ مثلا شما ميتوانيد اكانتتان را در اختيار ديگران قرار دهيد، اما بايد ريسك معلقشدن اكانت از سوي شركت را نيز بپذيريد. با اين همه اگر قضات راي بدهند كه مجوز استفاده قابل انتقال به غير است، آن وقت كل ماجرا فرق ميكند.
كتاب
درست مثل موسيقي و فيلم، كتابخانه مجازي نيز همزمان با مرگ خود ميميرد و نميتواند صاحب بعدي آن را در وصيتنامه مشخص كند. به همين دليل قبل از مرگ هم نميتوان آن را به كسي بخشيد. مثلا آمازون در شرايط قبل از خريد به كاربران كيندلفاير ميگويد: «خريد و دانلود محتوا از وبسايت آمازون در قالب خريد از فروشگاه كيندل فقط توسط خريدار اصلي قابل استفاده است.»
نكته: تعجب خواهيد كرد اگر بدانيد در بيشتر موارد شما براي اجاره يك محتواي ديجيتال مثل فيلم، موسيقي كتاب ديجيتال يا نرمافزار پول پرداخت ميكنيد و در واقع مالك آن محتواي ديجيتال نيستيد
اين جمله ميگويد محتواي كتابخوانهاي كيندل را نميشود مثل يك كتاب حقيقي به كسي بخشيد. بنابراين نميشود يك كتاب را از يك دستگاه به دستگاه ديگري منتقل كرد يا اينكه مجموعهاي از كتابها را بين رفقا يا خانواده تقسيم كرد. البته ميشود دستگاه كتابخوان را به كسي بخشيد، اما باز هم پاي استفاده از حساب كاربري به ميان كشيده ميشود و اين يعني شما فقط ميتوانيد آن را به اشخاص مطمئن بسپاريد. به نظر ميرسد فروش كتاب به صورت ديجيتال پاياني باشد بر فرهنگ جاگذاشتن تعمدي كتاب در جايي براي آن كه صاحب بعدي خود را پيدا كند. از اين پس همه فقط بايد كتابخانههاي ديجيتالي را جمعآوري كنند كه غيرقابل انتقال است.
شبكههاي اجتماعي
«بيشتر حسابهاي كاربري شبكههاي اجتماعي براي امنيت بيشتر تابع شرايط و مقرراتي است كه حتي توسط مسئولان اجرايي شبكه هم قابل دسترسي نيست.» اين را نيك رود، عضو انجمن وكلاي متخصص امور شبكههاي اجتماعي ميگويد. او ادامه ميدهد: «آنها از اين كه كنترل يك اكانت حاوي اطلاعات شخصي را به كسي بسپارند، هراس دارند.» بسياري از آنها در شرايط و ضوابط ذكر كردهاند كه: «شما نميتوانيد حسابتان را به شخص ديگري بدون كسب اجازه ما منتقل كنيد.»
بنابراين وقتي شخص از دنيا ميرود ديگر نميتواند درخواست كسب اجازه كند و اكانتش براي هميشه غيرقابل دسترس ميشود. فقط در صورتي كه بازماندگانش مدرك قابل قبولي از مرگ او ارائه كنند، آنوقت ميشود صفحهاش را به يك صفحه يادبود ـ كه ديگران ميتوانند ببينند ـ تغيير داد. فليكر به عنوان سايت به اشتراكگذاري به شما اين حق را ميدهد كه تنها حسابتان را حذف كنيد، اما نميتوانيد آن را به شخص ديگري ببخشيد يا منتقل كنيد.
شبكههاي ابري
حالا تا زماني كه فيلم يا موسيقي قابل دانلود بود مشكل كمتر بود و ميشد فايلهاي دانلود شده را به كسي بخشيد، اما سيستمهاي ذخيرهسازي ابري و تماشا و گوشدادن آنلاين موسيقي اينطور نيست. مثلا اپل بصراحت درباره سيستم ايكلود ميگويد كه اكانت قابل انتقال به هيچكس نيست و فقط صاحبش اجازه استفاده از آن را دارد. همچنين اپل ميگويد به محض اين كه مدركي مبني بر مرگ فرد دريافت كند، حساب را غيرفعال و محتواي آن را پاك ميكند. بنابراين اگر فكر ميكنيد جهان ديجيتال در بعد مجازي براي شما جاودانگي فراهم ميكند، در اشتباه هستيد. به نظر ميرسد بعد از مرگ يك انسان، هويت مجازي او در دنياي ديجيتال نيز ميميرد.
علي رنجبران / جامجم