می‌توان گفت عمده تحريف‌ها و اغراق‌هايی كه در نقل وقايع عاشورا صورت گرفته، مربوط به دوره صفويه است، اما در دوران تحول پس از مشروطه، بيان فلسفه قيام امام حسين(ع) به شكل جدی مطرح شد كه افرادی چون سيدجمال‌الدين اسدآبادی پيشرو بودند.

سيدمحمدمهدی جعفری، مترجم و پژوهشگر متون دينی و استاد بازنشسته دانشگاه شيراز، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، درباره تاريخ عزاداری امام حسين(ع)، با اشاره به اين مطلب كه عزاداری برای امام حسين(ع) از همان آغاز و با شرايط خاص هر دوره وجود داشته است، گفت: در دوران امام زين‌العابدين(ع) كه جوی از خفقان و شدت عمل بنی‌اميه نسبت به اهل بيت حاكم بود، امام(ع) در موقعيت‌های مختلف و به طور مستقيم يا غير مستقيم از واقعه عاشورا ياد می‌كردند و در همين قالب به بيان و تحليل شرايط و اوضاع و تبيين اسلام واقعی می‌پرداختند.

جعفری با بيان اين كه اين روش در سيره ساير ائمه شيعه(ع) ادامه پيدا كرد، افزود: دوران امام باقر(ع) و بخشی از دوران زعامت امام صادق(ع) نيز مقارن با حاكميت بنی اميه بود و بيانات ايشان بيشتر با هدف آگاهی‌بخشی به مردم نسبت به مظالم بنی‌اميه مطرح می‌شد. اما با حاكم شدن بنی‌عباس كه خود را دوستدار اهل بيت(ع) و حتی مدعی گرفتن انتقام خون اباعبدالله(ع) معرفی كرده بودند، فضا تا حدی بازتر شد و تبليغ و روشنگری ائمه(ع) شكل ديگری به خود گرفت.

در دوران صفويه ... گاه اقداماتی افراطی صورت گرفت و برخی موارد انحرافی و بدعت‌ها در مراسمات و شئون مختلف عزاداری امام حسين(ع) راه يافت و می‌توان گفت عمده تحريف‌ها و اغراق‌هايی كه در نقل وقايع عاشورا صورت گرفته است، مربوط به اين دوره است

پایه‌گذاری مراسمات مرسوم عزاداری اباعبدالله(ع) توسط آل‌بویه

اين پژوهشگر دينی در ادامه با اشاره به نقطه آغاز مراسم عزاداری به شكل كنونی، عنوان كرد: با حاكم شدن آل بويه در بغداد در ميانه قرن چهارم هجری، معزالدوله سرسلسله آل بويه برای زنده كردن مسئله امام حسين(ع)، مراسم عزدارای به شكل سينه‌زنی و زنجيرزنی و تعطيل كردن بازار را، به شكلی كه تقريباً تا امروز باقی مانده است، پايه‌گذاری كرد. اين جريان همچنان ادامه داشت و در دوره‌های مختلف، گاهی شيعيان با آزادی عمل به برپايی عزاداری و بيان مسائل می‌پرداختند و گاهی نيز به طور غير رسمی اقدام به برگزاری مراسم و عزاداری می‌كردند.

وی با اشاره به دوره جديدی كه با حكومت صفويه آغاز شد، بيان كرد: در دوران صفويه كه خود را شيعه می‌دانستند و به دنبال ترويج مذهب تشيع بودند، گاه اقداماتی افراطی صورت گرفت و برخی موارد انحرافی و بدعت‌ها در مراسمات و شئون مختلف عزاداری امام حسين(ع) راه يافت و می‌توان گفت عمده تحريف‌ها و اغراق‌هايی كه در نقل وقايع عاشورا صورت گرفته، مربوط به اين دوره است.

مترجم كتاب «برترين هدف در برترين نهاد يا زندگانی امام حسين(ع)» از دوران پس از مشروطه به عنوان دوران آغاز رويكردی جديد به واقعه عاشورا ياد كرد و گفت: در دوران تحول پس از مشروطه بود كه بيان فلسفه قيام امام حسين(ع) و روشنگری درباره آن، مجدداً به شكل جدی مطرح شد كه افرادی همچون جمال‌الدين اسدآبادی در اين راه كه تا دوره فعلی ادامه داشته، پيشرو بودند.

جعفری افزود: اين جريان همچنان ادامه داشت تا اين كه طرح برانگيزاننده و روشنگرانه قيام امام حسين(ع) در دهه‌های 40 و 50 و قبل از پيروزی انقلاب اسلامی به اوج خود رسيد و با وجود انحرافات و تحريفات، اين جريان راه خود را باز كرد و با آگاهی‌بخشی‌ای كه در پرتو بحث و بررسی در اين زمينه صورت گرفت، انگيزه‌ای در درون بسياری از افراد برای تغيير اوضاع و شرايط اجتماعی ايجاد كرد كه به حركت‌های انقلابی منجر شد.

در دوران تحول پس از مشروطه بود كه بيان فلسفه قيام امام حسين(ع) و روشنگری درباره آن، مجدداً به شكل جدی مطرح شد؛ كه افرادی همچون جمال‌الدين اسدآبادی در اين راه كه تا دوره فعلی ادامه داشته است پيشرو بودند

هشدار نسبت به تحت‌الشعاع قرار گرفتن تبیین قیام عاشورا توسط عاطفه‌گرایی

وی با تأكيد بر اين كه در شرايط فعلی، عليرغم وجود دغدغه نسبت به فلسفه قيام امام حسين(ع)، رويكرد به اين ماجرا و هوشياری نسبت به اين فلسفه می‌رود كه تحت‌الشعاع عاطفه‌گرايی تهی از انديشه قرار گيرد، خاطرنشان كرد: بازگشت پرحجم برخی از رويكردهای قديمی كه تنها به دنبال گرياندن مستمعان هستند و با نوحه و اشعاری فارغ از انديشه و توجه به اوضاع و احوال اجتماعی اين قيام و با كنار گذاشتن سرمايه‌های حقايق عاشورا، به كنار گذاشته شدن فرهنگ صحيح قيام امام حسين(ع) ياری می‌كنند، می‌تواند به گونه‌ای ابتذال بينجامد. بنابراين بايد از عاطفه‌گرايی تهی از انديشه در پرداختن به واقعه عاشورا پرهيز شود.

اين استاد بازنشسته دانشگاه شيراز تأكيد كرد: اين مطلبی است كه همه دلسوزان و كسانی كه می‌خواهند اين قيام و جريان درست بيان شود، نسبت به آن هشدار می‌دهند، اما به دليل اينكه اين افراد تنها اقليتی را تشكيل می‌دهند، اين هشدارها كمتر تأثيرگذار می‌افتد، اما در هر صورت اين ضرورت وجود دارد كه با فرهنگ‌سازی بايد جريان عزاداری و توجه به امام حسين(ع) و واقعه عاشورا به مسير اصيل و مستقيم قيام امام حسين(ع) كه همان تبيين اسلام و روشنگری‌های آن است، بازگردد.