اولين كتاب كافی شريف «عقل و جهل» است و هيچيك از دو گروه اخباريان و مكتب تفكيك عقل فطری خدادادی را نفی نمیكنند؛ دعوای اين دو بر سر قواعد فلسفی است، اخباريان با رد اين قواعد به هيچ وجه آن را در فهم معارف دين نمیپذيرند، اما تفكيكيان قائل به نقد هستند.
حجتالاسلام والمسلمين ابراهيم يعقوبيان، محقق و نويسنده، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، به بيان سخنانی درباره تفسير مأثور قرآن كريم، امكان بروز تعارض ميان تفسير مأثور و تفسير عقلی (تعارض بين دستاوردهای قطعی علوم تجربی يا قواعد محكم عقلی با نقل) و راه حل آن و تبيين تفاوت ميان رويكرد اخباريون و مكتب تفكيك به حديث و روايات تفسيری پرداخت.
نويسنده كتاب «سهوالنبی» در بخشی از سخنان خود با بيان اين كه به زعم وی دايره روايات تفسيری بسيار گستردهتر از آن چيزی است كه برخی مطرح كردهاند، اظهار كرد: ورود در تفسير مأثور بدان معناست كه ما با اين تفسير میخواهيم ارتباط پيغمبر(ص) و عترت(ع) با قرآن را تبيين كنيم؛ سنت مفسر قرآن كريم است و تفسير مأثور در حقيقت ارتباط تنگاتنگ پيغمبر(ص) و عترت طاهرين(ع) با قرآن را تبيين میكند و اين نكته مهمی است كه معمولاً مورد غفلت قرار میگيرد.
وی در بخشی از سخنان خود در پاسخ به اين سؤال كه چه تفاوتی ميان رويكرد اخباريان و مكتب تفكيك نسبت به نقل وجود دارد؟ گفت: تفكيكيان با فلسفه و عرفان مخالفتی ندارند، بلكه قائل به اين هستند كه با فلسفه و عرفان نبايد به صورت گزينشی برخورد كرد؛ بدان معنا كه ما بايد آن مقدار نقاد باشيم كه قواعد فلسفه و عرفان را كه مطابق معارف اهل بيت(ع) است، گرفته و آن را در خدمت فهم قرآن نيز قرار دهيم، اما اگر در مواردی با اين معارف حقه در تعارض بود، آنها را كنار میگذاريم.
به طور خلاصه میتوان تفاوت اخباريون با مكتب تفكيك را اينگونه بيان كرد كه اخباريون به تعبيری به صورت «موجبه كليه»، قواعد فلسفی و عرفانی را كنار میزنند و حتی قواعد منطق را قبول ندارند؛ اما تفكيكيان اينگونه نيستند كه اين قواعد را به طور كلی قبول نداشته باشند؛ بلكه قائل به نقد هستند
اين مدرس حوزه علميه تصريح كرد: مكتب تفكيك به معنای تعطيل كردن عقل و فلسفه و عرفان نيست، بلكه معتقد به نقد بوده و بر آن است كه ما بايد در حوزه قواعد فلسفه و عرفان ناقد باشيم و آن ميزانی را كه واقعاً با معارف اهل بيت(ع) سازگاری دارد، گرفته و آن را در خدمت فهم قرآن قرار میدهيم.
وی ادامه داد: در حالی كه اخباريان معتدل مانند ملاامين استرآبادی (رئيس اخباريون)، معتقدند كه اساساً قواعد عقلی هيچ سنخيتی با معارف قرآن و عترت ندارد. البته ذكر اين توضيح لازم است كه اخباريان عقل را غير از قواعد فلسفی میدانند و اگر نگاهی به «الفوائدالمدنية» ملاامين استرآبادی و يا «الحدائق الناظره» سيد بحرانی و يا بقيه آثار اخباری بيفكنيم، متوجه میشويم كه اينان نيز عقل را تعطيل نمیدانند و اتفاقاً به شدت هم معتقد به عقل هستند.
يعقوبيان در تشريح اين مطلب عنوان كرد: اولين كتاب كافی شريف كتاب «عقل و جهل» است و از همين روی نمیتوان پذيرفت كه آنها عقل را تعطيل بدانند. اخباریها با فلسفه و عرفان مشكل دارند و معتقدند قواعدی كه فلسفه و عرفان بر اساس آنها، انسان و جهان را تفسير میكند، قواعد مسلمی نيستند و چون پايههای آن قواعد را متزلزل و غير قابل قبول میدانند، برآنند كه آن قواعد را نبايد به حوزه فهم دين راه داد.
وی افزود: از همين روی اخباريان معتقدند كه قواعد فلسفه و عرفان از اساس هيچ سنخيتی با معارف قرآن و عترت ندارند؛ بنابراين آنها نه عقل، بلكه قواعد فلسفی و عرفانی را نفی میكنند، ولی تفكيكيان به صورت مطلق (مانند اخباريان) قائل به نفی همه قواعد فلسفی و عرفانی نيستند و در مقام نقد، معتقدند كه ما بايد نقادانه با قواعد فلسفه و عرفان برخورد كنيم و آن مقداری را كه واقعاً صحيح تشخيص داديم، آنها را در خدمت فهم دين قرار دهيم.
اين محقق و پژوهشگر خاطرنشان كرد: البته نظرگاه مذكور در حوزه اخباريان، متعلق به عمده اخباريان معتدل است، و گرنه كسانی نيز هستند كه سخنان بسيار افراطی و خطرناكی زده و حتی گفتهاند كه تنها و تنها هر آنچه كه در همين كتب اربعه ماست، حق است و خارج از آن، هيچ چيز ديگری را نبايد پذيرفت.
نويسنده كتاب «لوامعالبيان» اضافه كرد: به طور خلاصه میتوان تفاوت اخباريان با مكتب تفكيك را اينگونه بيان كرد كه اخباريان به تعبيری به صورت «موجبه كليه»، قواعد فلسفی و عرفانی را كنار میزنند و حتی قواعد منطق را قبول ندارند، اما تفكيكيان اينگونه نيستند كه اين قواعد را به طور كلی قبول نداشته باشند.
وی تصريح كرد: البته بايد ديگربار تأكيد كرد كه هيچكدام از اين دو طايفه عقل فطری خدادادی را كه يكی از دو قطب هدايت بشر است، نفی نمیكنند و با آن دعوايی ندارند؛ همچنانكه صريح روايت كافی شريف است كه در كنار حجت ظاهری (انبياء)، عقل به عنوان حجت باطنی انسان را به سوی خداوند هدايت میكند.
نويسنده كتاب «سهوالنبی» اضافه كرد: دعوای هر دو طايفه اخباريان و تفكيكيان بر سر قواعد فلسفی است، با اين تفاوت كه آنان به صورت «موجبه كليه» آن قواعد را رد میكنند و به هيچ وجه قواعد فلسفی و عرفانی را در فهم معارف دين نمیپذيرند، اما تفكيكيان قائل به نقد هستند.