جام جم آنلاين: واقعيت اين است كه حتي حيوانات ترسناك و پرابهتي همچون كوسه‌ها نيز به حفاظت نياز دارند. سال گذشته، يان ردموند كه در آب‌هاي ساحلي اقيانوس هند مشغول غواصي بود، مورد حمله كوسه قرار گرفت. كوسه، بازوي او را زخمي و حتي يك تكه از ران پاي او را هم جدا كرد. يان توسط قايق نجات از محل سانحه دور شد، اما متاسفانه تنها اندكي پس از نجات يافتن به دليل از دست دادن خون زياد درگذشت.
اين سانحه بسيار دردناك بود، اما در عين حال پديده‌اي نادر نيز تلقي گرديد. يان يكي از 12 نفري است كه سال گذشته مورد حمله كوسه قرار گرفته‌است. حتي اين تعداد نيز به شكل نامتعارفي زياد است، چراكه آمار نشان مي‌دهد سالانه به طور متوسط حدود پنج نفر يا احتمالا كمي بيشتر به طور ناخواسته مورد حمله‌هاي پيش‌بيني نشده كوسه‌ها قرار مي‌گيرند. افزايش تعداد حملات كوسه‌ها در سال‌هاي اخير بيشتر به دليل وارد شدن انسان به قلمروي آنها و ايجاد اختلالات گسترده انساني در چنين محدوده‌هايي است. در مقابل، آمارها حاكي از آن است كه بشر سالانه حدود 40 ميليون كوسه را به دلايل مختلف شكار مي‌كند. به واسطه اين كشتار بيرحمانه، امروزه از شمار كوسه‌ها بشدت كاسته شده است. شايد بهتر باشد ما به جاي ترس از كوسه‌ها، از انقراض آنها واهمه داشته باشيم. براستي اگر ما اين‌طور به قتل‌عام كوسه‌ها ادامه دهيم، چه اثرات غيرقابل جبراني بر اقيانوس‌ها وارد خواهد آمد؟
اغلب ماهيگيران، كوسه‌ها را تنها مايه دردسر و گرفتاري مي‌دانند. تنها تعداد اندكي از كوسه‌هايي كه در حين ماهيگيري اسير شده‌اند، توسط صيادان آزاد مي‌شوند.
با اين حال، در دهه‌هاي اخير كوسه‌ها بيشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. آن هم نه به خاطر ارزش ذاتي‌شان، بلكه تنها به خاطر شكم‌هاي گرسنه‌اي كه تنها با سوپ‌هاي گرانقيمت بالهكوسه سير مي‌شوند. تنها با يك نگاه به اين غذاي شاهانه متوجه مي‌شويد قيمت آن و نحوه پختش مستلزم بذل توجه زيادي است. محتوي اين پرس غذاي چيني كه امروزه با ثروتمندتر شدن اين كشور آسيايي روز به روز مشهورتر ميشود، باله كوسه‌اي است كه پس از قطع عضو محكوم به مرگ است. بشر با ناجوانمردي كامل كوسه قطع عضو شده را در دريا رها مي‌كند. روز به روز بر ميزان تقاضاي اين غذاي عجيب و خوشمزه افزوده ميشود، اما به راستي اين افزايش تقاضا چه فاجعه‌اي در پي خواهد داشت؟ آمارهاي معتبر رسمي تنها قدمتي به اندازه يك دهه دارند، اما ماهيگيري‌هاي غيرمجاز و قاچاق هيچ‌گاه در آمارهاي رسمي به ثبت نمي‌رسند.
معمولا آمارها خيلي كمتر از آن حدي است كه بايد باشد. تنها چند منطقه معدود است كه محققان قادرند ميزان صيد كوسه‌ها در آنها را در طول زمان بدرستي تعيين كنند. دانشمنداني همچون جوليا باوم از دانشگاه هاليفاكس كانادا و همكارانش روي اطلاعاتي كه از كشتي‌هاي صيد ماهي اقيانوس آتلانتيك در محدوده شمال‌غربي موجود است، كار كرده‌اند. آنها اطلاعات 14 سال (2000-1986) را بررسي كردند و متوجه شدند از جمعيت كوسه‌هاي سرچكشي، سفيد و ترشر اين محدوده بيشتر از 75 درصد كاسته شده است.
پيش‌بيني ادامه روند كاهش جمعيت
تحقيقاتي مشابه تحقيق اخير انجام شده است. در يك تحقيق مشابه ديگر تيم تحقيقاتي تاريخچه صيد را در خليج مكزيك مورد بررسي قرار داده و نشان دادند از ميزان جمعيت كوسه‌هاي سفيد بيشتر از 99 درصد و از جمعيت كوسه‌هاي پوست ابريشمي بيشتر از 90 درصد كاسته شده است. داده‌هاي مشابه زيادي در اين زمينه وجود دارد كه همگي گوياي كاهش جمعيت كوسه‌ها در اغلب اقيانوس‌هاي جهان هستند. بخشي از اين مساله به اين خاطر به وجود آمده كه زاد و ولد كوسه‌ها به كندي انجام ميشود. سال‌ها طول مي‌كشد يك كوسه به بلوغ جنسي برسد و آن‌گاه تنها مي‌تواند چند تخم توليد كند يا اين‌كه به مرور زمان بچه‌هاي خيلي كوچكي را به وجود آورد. برخي كوسه‌ها تخمگذارند، اما برخي كوسه‌ها نيز تخم‌ها را در بدن خود نگه مي‌دارند تا نوزاد به حد مشخصي از سن بلوغ برسد. در مورد كوسه سفيد هنوز اطلاعات زيادي در اين زمينه وجود ندارد، چراكه اين‌گونه اغلب در دوران بارداري خود انزواطلب و بسيار تهاجمي است. تنها معدودي از گونه‌هاي زنده‌زا نظير كوسه بسكين كه گونه‌اي راحت‌طلب است، دوره‌هاي بارداري طولاني را مي‌گذرانند. دوره بارداري كوسه بسكين بيشتر از سه سال است، يعني خيلي بيشتر از دوره‌اي كه فيل براي بارداري طي مي‌كند. اين مساله باعث ميشود كوسه خيلي بيشتر از ساير گونه‌هاي آبزيان در اين دوره خاص آسيب‌پذير شود.
نكته: سوپ باله کوسه غذاي گرانقيمت و لوکسي است که صرفا براي تنوع سرو ميشود. اين غذا جمعيت در حال کاهش کوسهها را بشدت در معرض خطر قرار داده است
بديهي است نابودي شكارچياني نظير كوسه‌ها كه در راس زنجيره غذايي هستند، مي‌تواند كل اكوسيستم را برهم بزند. هرچند بسيار سخت است كه بتوان تاثير حذف كوسه‌ها را در اكوسيستم تشريح كرد. كوسه‌ها تنها چندگونه نيستند، بلكه از تنوع خارق‌العاد‌ه‌اي برخوردارند. تنوعي به اين گستردگي مي‌تواند كليد اسرار طبيعت را با خود به همراه داشته باشد، چراكه كوسه‌ها تنها در يك جا ساكن نيستند. قلمروي آنها از اعماق دريا تا صخره‌هاي مرجاني، فلات‌هاي قاره و هزاران هزار كيلومتر در اقيانوس‌ها گسترده شده است. شايد هر كوسه بتواند معمايي خاص را حل كند. دانشمندان دانشگاه يورك كه تحقيقات گسترده‌اي درباره كوسه‌ها انجام داده‌اند، معتقدند مطالعه درباره كوسه‌ها درست همچون مطالعه يك مكانيسم خيلي پيچيده است. بررسي در مورد مكانيسمي كه اطلاعات دقيقي از نحوه عملكرد آن وجود ندارد كار بسيار دشواري است.
تاثير حذف كوسه‌ها از زنجيره غذايي
در سال 2005، بيولوژيست‌هاي دانشگاه كاليفرنيا به يافته‌هاي جديدي دست يافتند. آنها مجموعه جزايري در اقيانوس آرام را مورد مطالعه قرار دادند و دريافتند صخره‌هاي مرجاني برخي از اين جزاير، اكوسيستم‌هاي فوق‌العاده سالمي را تشكيل داده‌اند. آنها در اين صخره‌ها بزرگ‌ترين جمعيت ماهيان را شناسايي كردند. جالب اينجاست كه اين جزاير كمتر تحت تاثير فعاليت‌هاي انساني قرار گرفته‌اند. اما يك نكته در مورد اين جزاير بود كه توجه محققان را به خود جلب كرد و آن هم حضور گسترده كوسه‌ها در اين محل بود. در واقع، جمعيت منحصربه‌فرد ماهيان در اين منطقه متاثر از حضور كوسه‌هاست! ماهياني كه در مناطق با تعداد كوسه بيشتر زندگي مي‌كنند معمولا جگرهاي لاغرتر، كم‌چرب‌تر و سالم‌تري دارند، اما ماهياني كه در مناطق بدون كوسه زندگي مي‌كنند جگرهاي بسيار چربي دارند. دكتر شيلا والش، عضو هيات علمي موسسه حفاظت از طبيعت ويرجينيا معتقد است صيد ماهي در مناطقي كه تعداد كمتري كوسه دارد، معمولا چندان سودآور نيست.
درست برخلاف تصور همگان اين قاعده اكولوژيكي ثابت ميشود خلاص شدن از دست گونه‌هاي شكارچي لزوما به معناي صيد بيشتر نيست. حضور كوسه‌ها سبب خواهد شد ماهيان سريع‌تر و پوياتر عمل كنند و اين مساله قطعا بر ميزان صيد خواهد افزود. دانشمندان معتقدند هنوز زمان زيادي لازم است كه تاثير رفتارهاي بشر بر اكوسيستم‌هاي دريايي مشخص شود، اما حتي اگر چنانچه كوسه‌ها كماكان بتوانند به بقاي خود ادامه دهند، باز هم شرايط اكوسيستم به صورت اوليه خود باز نخواهد گشت. بشر مسبب حذف شمار كثيري از گونه‌هاي جانوري از زنجيره غذايي بوده است. ارتباطات اينچنيني مسائل ساده‌اي نيست. طبيعت به اين آساني قادر به جايگزيني تكه‌هاي حذف شده پازل نخواهد بود.
شكل‌گيري صنعت اكوتوريسم بتازگي بر اهميت كوسه‌ها افزوده است. شمار كثيري تنها به جزاير گالاپاگوس مراجعه مي‌كنند كه با غواصي بتوانند گونه‌هاي سرچكشي كوسه‌ها را مشاهده كنند. غواصي سالانه حدود 15 ميليارد دلار سود را براي اين جزاير به ارمغان آورده است. حتي طرح‌هاي حفاظت از كوسه‌ها در اين مناطق كاملا حساب شده است. دانشمندان مطرح جهان نيز براي انجام تحقيقات خود از چنين قوانيني مستثنا نيستند.
اين مسلم است كوسه‌ها ارزشي بس فراتر از باله‌هايشان دارند، اما آيا بشر مي‌تواند اين ارزش‌ها را بموقع درك كند و از آنها حفاظت نمايد؟ قيمت هر كيلو باله خشك كوسه به رقمي بالغ بر 700 دلار رسيده است. آيا با اين شرايط منع قانوني شكار كوسه‌ها كار آساني است؟
newscientist / مترجم: فرناز حيدري