امام سجاد(ع) در دعای عرفه خود، چهار مقام توحيد، رسالت نبی اكرم(ص)، ولايت ائمه اطهار(ع) و مقام تابعين اهل بيت(ع) را تجلی حقيقت ولايت میدانند كه اين چهارمی، عالیترين دليل برای اثبات حقانيت ولايت فقيه، علاوه بر ادله فقهی اقامه شده، است.
آيتالله سيدمحمد قائم مقامی، قرآنپژوه، نويسنده و مدرس حوزه و دانشگاه، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، درباره روز عرفه گفت: همان گونه كه میدانيم، عرفه از ريشه «عرف» و همريشه با معرفت و عرفان است و به نظر میآيد كه در طول سال، روز نهم ذیحجه به معرفت اختصاص پيدا كرده است، هر چند عكس آن صادق نيست و معرفت فقط به اين روز اختصاص ندارد.
عرفه و عرفات، زمان و مكان دستيابی به اوج قله معرفت
آيتالله قائم مقامی با اشاره به نسبت نام عرفه با مكان اصلی مرتبط با اين روز، گفت: عرفات نيز با عرفه و معرفت و عرفان همريشه است، بنابراين روز نهم ذیحجه و زمين عرفات زمان و مكانی است كه انسان در آن به مقام معرفت میرسد.
برآمدن به قله عرفان از طريق وقوف و اعتراف
وی جنبه شاخص و برجسته شده در اين روز و ادعيه وارد شده در آن را دستيابی به معرفت از طريق اعتراف دانست و اظهار كرد: اعتراف همان عقيده است و عقيده نوعی اعتراف به حقيقت. در واقع فرآيند معرفت با اعتراف آغاز میشود و در حالی كه عرفان به عنوان سوی نهايی معرفت، پذيرش حقيقت در ديدار آن با چشم باطن است، عقيده كه به نوعی گام نخست محسوب میشود، اعتراف به حقيقتی است كه گر چه هنوز باطن آن را شهود نكردهايم، ولی اجمالاً میدانيم كه حق است.
به اعتقاد بنده علاوه بر ادله فقهی اقامه شده برای اثبات حقانيت ولايت فقيه، عالیترين دليل همين دعای عرفه امام سجاد(ع) است كه امام معصوم(ع) در اينجا بر شيعيان صلوات میفرستد و از خداوند میخواهد كه با آنان باشد و آنان با او باشند
آيتالله قائم مقامی اين اعتراف را اعتراف به ذات اقدس احديت و خير محض بودن آن، اعتراف به جهان آخرت و اعتراف به تقصير و گناه انسان دانست و عنوان كرد: مقام اين اعتراف، مقام عقيده است و اگر اعتراف به اين عقايد صادقانه و خالصانه باشد، با پيوستن به عمل از طريق عزم و تصميم، اين اعتراف به معرفت و عرفان منجر و متصل خواهد شد و اين گونه است كه از طريق اعتراف در عرفه و عرفات، میتوان به اوج قله نشانگذاشته شده زمان و مكان در عرفان برآمد و آن چه را در ابتدا ناديدنی بوده، به ديده حقيقت ديد.
وی با اشاره به اين كه وقوف يكی از اعمال بسيار بزرگ حج و آغاز جريان رسمی مناسك حج است، گفت: وقوف يا مستقر شدن در سرزمين عرفات به قصد قربت، عملی ضروری و واجب بر حجاج است كه همين جريان به اصطلاح اعتراف و معرفت را دربر میگيرد و به صورت دعا و مناجات ظاهر میشود؛ دعا و نيايش و مناجاتی كه به تعبير ائمه(ع)، «مخ عبادت» و محور اصلی و مركز اصلی بندگی است و در اين جاست كه معرفت و بندگی خداوند با دعا در پيشگاه خداوند تبارك و تعالی به اوج میرسد.
جلوههای اوج تواضع انسان در پيشگاه خداوند در دعای عرفه امام حسين(ع)
آيتالله قائم مقامی در ادامه اين گفتوگو با اشاره به ادعيه وارده در اين روز گفت: دو دعا از دعاهای مروی از ائمه اطهار(ع) برای اين روز از زيباترين و بلندترين و عالیترين مضامين برخوردارند كه يكی از وجود پربركت امام حسين(ع) و ديگری از وجود مقدس امام سجاد(ع) به دست ما رسيده است كه هر دو در نهايت كمال و بلندی مقام و مضمون قرار دارند.
فرآيند معرفت با اعتراف آغاز میشود و در حالی كه عرفان به عنوان سوی نهايی معرفت، پذيرش حقيقت در ديدار آن با چشم باطن است، عقيده كه به نوعی گام نخست محسوب میشود، اعتراف به حقيقتی است كه گرچه هنوز باطن آن را شهود نكردهايم ولی اجمالاً میدانيم كه حق است
وی با اشاره به دعای عرفه اباعبدالله(ع) كه مضامين عالی آن در ميان ادعيه زبانزد است، عنوان كرد: ذيلی برای دعای عرفه امام حسين(ع) ذكر شده و به آن ملحق شده است، اما ما مطمئن هستيم كه اين ذيل از امام حسين(ع) است، چرا كه كسی جز ايشان نمیتوانسته اين گونه به غايت عرفانی سخن بگويد، آن چنان كه میخوانيم «الهی انا الفقير فی غنايی فكيف لااكون فقيراً فی فقری. الهی انا الجاهل فی علمی فكيف لااكون جهولاً فی جهلی؛ خدايا من در عين دارايی فقيرم، پس چگونه در ناداری خود فقير نباشم. خدايا من آنگاه كه عالمم نيز جاهلم چه برسد به جايی كه جاهل باشم.» و اين اوج تواضع انسان در پيشگاه خداست كه يك فرد معصوم آن را بيان كرده و آموزش میدهد.
بيان سلسله ولايت در چهار مقام تجلی آن در دعای عرفه امام سجاد(ع)
آيتالله قائم مقامی با اشاره به دعای منقول از امام سجاد(ع) گفت: امام(ع) در دعای خود كه در صحيفه آمده، حقيقت ولايت را در چهار مقام تجلی آن بيان و توصيف میكنند. در مقام اول يا مقام توحيد به تفصيل اوصاف خداوند را ذكر كرده و ذات اقدسيت الهی را ستايش میكنند. مقام دوم، مقام رسالت است كه در واقع تجلی ولايت خداوند در مقام پيامبر اكرم(ص) و مقام رسالت ايشان است و در اين دعا امام سجاد(ع)، به ذكر اوصاف پيامبر(ص) و صلوات بر ايشان میپردازد. مقام سوم مقام ائمه اطهار(ع) و ولايت الهی منتقل شده از پيامبر(ص) به ايشان به عنوان جانشينان معصوم، منصوب و منصوص ايشان هستند و وصف امام سجاد(ع) از ائمه معصومين(ع) با نكته جالب توجه صلوات بر امام زمان(عج) همراه است. مقام چهارم نيز مقام تابعين اهل بيت(ع) و ولايتی كه بعد از ائمه اطهار(ع) و به بركت تبعيت از ائمه(ع) در شيعه و شيعيان كامل تجلی میكند و ظاهر میشود، است.
وی اين اشاره و بيان امام سجاد(ع) را بسيار مهم دانست و عنوان كرد: من توصيه میكنم كه حضرات اهل علم و فضلا و محققين و متدينين به خصوص به اين دعای امام سجاد(ع) در صحيفه توجه كنند و بخش اول آن را كه نشان دهنده اين امر است كه علاوه بر پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) اگر كسی به مقام تبعيت اهل بيت(ع) برسد و تابع كامل و فانی در اهل بيت(ع) باشد، او نيز دارای مقام و دارای ولايت است، مورد بررسی جدی قرار دهند.
دعای عرفه امام سجاد(ع)؛ مستند اعتقادی و كلامی ولايت فقيه و عالیترين دليل آن
وی اين بيان را مستند اعتقادی و كلامی ولايت فقيه دانست و گفت: به اعتقاد بنده علاوه بر ادله فقهی اقامه شده برای اثبات حقانيت ولايت فقيه، عالیترين دليل همين دعای عرفه امام سجاد(ع) است كه امام معصوم(ع) در اينجا بر شيعيان صلوات میفرستد و از خداوند میخواهد كه با آنان باشد و آنان با او باشند.
آيتالله قائم مقامی در پايان گفت: انشاء الله همه ما بتوانيم با تنبه و تذكر و به جای آوردن مناسك وارده در اين شب و روز بهره مناسبی از آن ببريم و از بركت آن، جلوات معرفتی ويژه برای همگان ظاهر شود.