ديدگاه حداكثری در قلمرو دين، آن را در تمام عرصه‌های مادی و معنوی دارای نظر می‌داند، در ديدگاه حداقلی، دين تنها با آخرت و اخلاق فردی مردم سر و كار دارد و از منظر ديدگاه اعتدالی، دين به تمام مسائل تأمين كننده هدف خود و از جمله محدوده‌ای از علوم پرداخته است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، جعفر نكونام، عضو هيئت علمی دانشگاه قم، در كارگاه «روش تحقيق در مطالعات ميان‌رشته‌ای قرآن»، از برنامه‌های سومين كارگاه ميان‌رشته‌ای قرآن و علوم با موضوع «قرآن و طب»، 27 مهرماه، كه به همت سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشگاهيان كشور و با حضور جمعی از مسئولان و فرهيختگان دانشگاه علوم پزشكی تهران برگزار شد، به ارائه سخنانی درباره رابطه طب و دين پرداخت.

وی در ابتدای سخنان خود اظهار كرد: درباره قلمرو دين سه ديدگاه حداكثری، حداقلی، و اعتدالی وجود دارد: بر اساس ديدگاه حداكثری، دين در تمام عرصه‌های فيزيكی و متافيزيكی، عقلی و تجربی، مادی و معنوی، دنيوی و اخروی دارای نظر و برنامه است و بر اين اساس، می‌توان از دين انتظار داشت كه در تمام امور دنيوی، مادی، فيزيكی، عقلی و تجربی نيز اظهار نظر كند و از همين روی، دين درباره رياضيات، طبيعيات، هيئت و نجوم، طب، زمين‌شناسی و ... دارای حق اظهار نظر است.

اين محقق و پژوهشگر حوزه علوم قرآن و حديث ادامه داد: بر اساس اين رويكرد برای آگاهی از علم طبی كه توان مديريت سلامت در تمدن اسلامی را داراست، بايد به مكتب وحی و آموزه‎‎های انبياء و اوليای الهی رجوع كنيم و چنين طبی را طب اسلامی می‎ناميم. بر اين اساس می‎توان گفت كه مبانی و چارچوب‎‎های طب اسلامی توليد كردنی نيستند، بلكه كشف كردنی هستند و پس از اين‎كه اين كشف از طريق رجوع به قرآن و كلام معصومين(ع) انجام گرفت، برای توليد هر برنامه‎ای در اين حوزه بايد ملتزم به همين مبانی باقی بمانيم تا از مدار حقيقت و تكوين عالم منحرف نشويم و در سلامت بمانيم.

نكونام در تشريح اين مطلب گفت: نتيجه مهمی كه از اين التزام حاصل می‎شود، لزوم جامعيت طب اسلامی است، زيرا در غير اين ‎صورت، بايد راه ديگری جهت دسترسی به قواعد تكوينی عالم وجود داشته باشد تا بتوانيم از آن طريق نقص طب اسلامی را جبران كنيم و راهی جز تمسك به وحی وجود ندارد.

نظر به اين كه آموزه‌های طبی جنبه تجربه دارند، بررسی صحت و سقم علمی آنها از رهگذر تجربه و آزمايش است؛ گرچه به لحاظ سندی صحيح باشند. در مطالعات قرآن و طب از روش‌های تحقيقی چون نقلی، سندی، دلالی و تجربی می‌توان استفاده كرد.

عضو هيئت علمی دانشگاه قم افزود: از اين رو بر اساس اين ديدگاه، تنها طبی كه صلاحيت مديريت نظام سلامت در تمدن اسلامی را داراست، طب جامع اسلامی است و اين طب چون در مبانی خود ملتزم به مكتب وحی است، با هيچ نظام درمانی ديگری مخلوط نخواهد شد و بنای كاملاً مستقلی خواهد داشت.

وی در ادامه سخنان خود به توضيح ديدگاه حداقلی درباره دين پرداخت و عنوان كرد: گروهی معتقدند كه دين تنها با آخرت و اخلاق فردی مردم سر و كار دارد. بنابراين، دين حتی از پرداختن به مسايل اجتماعی همچون حكومت و سياست نيز ساكت است و اين امور را به مردم واگذار كرده و اگر مواردی از دخالت پيامبران يا ائمه(ع) در امور سياسی و اجتماعی و يا مثلاً آموزه‌هايی همچون روايات طبی به چشم می خورد، اين امور به دور از شئون رسالت و امامت است.

نكونام در بخش ديگری از سخنان خود و در توضيح ديدگاه اعتدالی درباره دين گفت: نظريه اعتدالی به اين معناست كه از سويی دين كه تبيين كننده نظام‌نامه زندگی سعادتمندانه انسان در دنياست، عموم مباحث و آموزه‌های علمی را كه از عهده عقل و تجربه بر‌می‌آيد، به خود آدميان واگذار كرده است. بدين جهت هزاران مسئله فيزيك، شيمی، رياضيات، مواد، زمين‌شناسی و ... را نبايد در دين جستجو كرد، زيرا اين امور مستقيماً با هدايت و سعادتمندی آدميان سر و كار ندارد.

وی عنوان كرد: از سويی ديگر از آنجا كه هدف دين تأمين سعادت دنيا و عقبای انسان‌هاست، به تمام مسائلی كه تأمين كننده اين هدف است، پرداخته است. آموزه‌های طبی را نيز در اين چارچوب بايد ارزيابی كرد؛ به اين معنا كه بخشی از سعادت انسان به سلامت و بهداشت روان و تن بستگی دارد و حتی دستيابی به روانی سالم و مهيای پرستش خداوند به داشتن بدنی سالم و پرنشاط وابسته است. از اين رو در دين و آموزه‌های دينی، از آموزه‌های طبی سخن به ميان آمده است.

عضو هيئت علمی دانشگاه قم در توضيح اين مطلب اضافه كرد: بنابر اين ديدگاه، وجود و صدور اين دست از آموزه‌ها از زبان پيشوايان دينی خود بهترين گواه است كه محدوده‌ای از طب و بهداشت جزو قلمرو دين است.

وی در بخش ديگری از سخنان خود به بيان آنچه كه خود آن را ديدگاه صحيح می‌خواند پرداخت و اضافه كرد: قرآن بهترين كتاب هدايت است و لذا بايد از آن همين را توقع داشت، نه آن كه توقع داشته باشيم همه مجهولات حوزه‏های مختلف معارف بشری را حل كند. قرآن خود را كتاب هدايت و بصيرت برای مردم معرفی كرده است: «هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ» (جاثيه/20) و اين در حالی است كه آموزه های طبی هيچ نقشی در هدايت بشر ندارد.

بر اساس ديدگاه حداكثری درباره قلمرو دين، دين در تمام عرصه‌های فيزيكی و متافيزيكی، عقلی و تجربی، مادی و معنوی، دنيوی و اخروی دارای نظر و برنامه است و بر اين اساس، می‌توان از دين انتظار داشت كه در تمام امور دنيوی، مادی، فيزيكی، عقلی و تجربی نيز اظهار نظر كند

اين محقق و پژوهشگر برای توضيح سخنان خود با اشاره به بخشی از سخنان آيت‌الله مصباح يزدی در اين زمينه اشاره كرد و گفت: مرتبه و شأن پيغمبر(ص) هيچ وقت بيان مطالب طبی يا مطالب فيزيكی نبوده، بلكه شأن او هدايت است. دليلی كه ما برای نبوت اقامه می‏كنيم، اين نيست كه نيازهای مادی بشر را رفع كند؛ بشر با تحقيقات علمی خود و به همراه انگيزه‏هايی كه در نهان دارد، می‏تواند راه زندگی دنيايی و راه تأمين سلامتی خود را كسب كند ... . وظيفه‏ اسلام اين نيست كه مطالب طبی بيان كند و در حقيقت، ما اگر طبی به عنوان طب اسلامی نداشته باشيم، هيچ نقصی در دين اسلام يا در انجام وظيفه پيغمبری نيست.

نكونام در بخش ديگری از سخنان خود به بيان سخنانی درباره ميزان اعتبار روايات طبی پرداخت و عنوان كرد: روايات طبی را از لحاظ اعتبار به درجات مختلفی تقسيم كرده‌اند: نخست روايات طبی دارای صحت سند كه معتبرترين روايات طبی به شمار می‌روند، دوم روايات طبی دارای ضعف سند كه به سبب ارسال و قطع سند يا ضعف يكی از راويان دچار ضعف ‌هستند، سوم روايات طبی فاقد سند كه افزون بر فقدان سند در هيچ يك از جوامع حديثی قابل اعتنای شيعه نيامده‌اند و دسته ديگر روايات طبی مجعول هستند.

وی پس از ارائه مطالبی درباره صحت و سقم انتساب رساله ذهبيه به امام رضا(ع) به توضيح راه حل‌های ارائه شده درباره معيار اعتبار روايات طبی (شامل «تعبد محض»، «تجربه‌پذيری» و «تعبد و تجربه‌پذيری») و اشكالات پيش روی آن راه حل‌‌ها پرداخت و سپس توضيحاتی درباره سه نظريه «وجود اعجاز طبی در قرآن و حديث»، نظريه «وجود اشارات طبی در قرآن و حديث» و نظريه «وجود آموزه های عصری طبی در قرآن و حديث» با اشاره به برخی شواهد قرآنی ارائه كرد.

نكونام در پايان سخنان خود نيز در بيان مطالبی درباره روش تحقيق در آموزه‌های طبی گفت: نظر به اين كه آموزه‌های طبی جنبه تجربه دارند، بررسی صحت و سقم علمی آنها از رهگذر تجربه و آزمايش است؛ گرچه به لحاظ سندی صحيح باشند. اين محقق و پژوهشگر در ادامه به ارائه توضيحاتی درباره روش تحقيق نقلی، روش تحقيق سندی، روش تحقيق دلالی و روش تجربی پرداخت.