تفسير ابوالجارود يكی از قديمیترين تفسيرهای روايی و شامل مجموعهای از روايات تفسيری از امام باقر(ع) است كه با وجود مفقود شدن، روايات آن توسط حجتالاسلام شاهعليزاده گردآوری شده و به همت پژوهشكده تفسير اهل البيت(ع) منتشر خواهد شد.
حجتالاسلام و المسلمين علی شاهعليزاده، پژوهشگر پژوهشكده تفسير اهل البيت(ع) و مؤسسه دارالحديث، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، از بازسازی و احيای «تفسير ابوالجارود» در گروه احيا و بازسازی متون پژوهشكده تفسير اهل البيت(ع) خبر داد و گفت: تفسير ابوالجارود يكی از قديمیترين تفسيرهای روايی است كه شامل مجموعهای از روايات تفسيری از امام باقر(ع) است كه به نام راوی اين احاديث، يعنی ابوالجارود، ناميده شده است.
شاهعليزاده درباره ابوالجارود بيان كرد: ابوالجارود از شاگردان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده است كه افزون بر شاگردان امامان شيعه رواياتی را از اصحاب و تابعين نيز نقل كرده و تعدادی از صحابه پيامبر(ص) و تابعين آنان از مشايخ روايی ابوالجارود بودهاند. ابوالجارود شخصی مادرزاد نابينا و ساكن كوفه بود كه در ايام حج به مدينه و همراه با امام باقر(ع) به مكه میرفت و در آن جا ضمن به جا آوردن مناسك حج از امام باقر(ع) بهرههای علمی میبرد.
گردآورنده «تفسير ابوالجارود» در خصوص اين تفسير عنوان كرد: براساس اسناد موجود در آثار فهرستنگارانی مانند ابن نديم، تفسير ابوالجارود تا قرن پنجم به صورت يك كتاب مدون در دسترس بوده است، اما با بررسیهای صورت گرفته به نظر میرسد كه اين تفسير با گذشت زمان از بين رفته است، اما به خاطر اهميت روايات ابوالجارود از امام باقر(ع)، بزرگان ما مانند شيخ كلينی و شيخ صدوق و همچنين ساير محدثان شيعه و اهل سنت و البته محدثان زيدی، از روايات ابوالجارود استفاده كردهاند و در كتابهای خود به طور پراكنده روايات ايشان را آوردهاند.
ابوالجارود از شاگردان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده است كه افزون بر شاگردان امامان شيعه رواياتی را از اصحاب و تابعين نيز نقل كرده و تعدادی از صحابه پيامبر(ص) و تابعين آنان از مشايخ روايی ابوالجارود بودهاند
اين پژوهشگر مؤسسه دارالحديث با بيان اين كه براساس تحقيقات انجام شده، بحثی در توثيق روايی ابوالجارود نيست، افزود: البته توثيق روايی او مورد اجماع نيست و بعضی از رجاليون او را به خاطر نسبتش با جريان زيديه تضعيف كردهاند، اما دلايلی كه برای اين امر آوردهاند، چندان محكم نيست و ما در مقدمه كتاب راجع به توثيق روايی ابوالجارود و اقوال رجاليون بحث مفصلی مطرح كرده و سابقه تفسير و تمام جزئياتی را كه مرتبط با ابوالجارود و روشنكننده شخصيت اوست، ذكر كردهايم.
شاهعليزاده با اشاره به جنجالی بودن شخصيت ابوالجارود، اظهار كرد: علت جنجالی بودن شخصيت ابوالجارود اين بوده است كه بعد از شهادت امام باقر(ع) و وقتی كه زيد بن علی بن الحسين(ع) قيام كرد، به حمايت از زيد پرداخت و بعد از شهادت زيد كه پيروان او به چند دسته تقسيم شدند، عدهای از آنان گرد ابوالجارود جمع شدند و فرقهای به نام جاروديه به راه انداختند. البته اين امر قطعی نيست كه آيا ابوالجارود خود اين فرقه را تأسيس كرده و يا اين كه اين فرقه بعدها به نام او نامگذاری شده است.
وی اضافه كرد: همچنين در دورهای كه مقارن با اواخر عمر امام صادق(ع) و اوايل عمر امام كاظم(ع) است، خبر چندانی از ابوالجارود نداريم، اما حسن بن محبوب كه پس از اين دوره در سن بلوغ خود میزيسته، حديث معروفی را كه درباره لوح حضرت فاطمه(س) است، از ابوالجارود نقل كرده است. وجود فرقه جاروديه و غيبت بعدی ابوالجارود موجب شده است كه عدهای از رجاليون مانند آيتاللهالعظمی خويی و صاحب مستدرك معتقد شدهاند كه ابوالجارود در يك مرحله از زندگی خود انحراف پيدا كرده، اما در اواخر عمر خود توبه كرده است.
ابوالفضل عباس، تفسير قمی را با تفسير ابوالجارود ممزوج میكند و در نتيجه بيشترين احاديث منقول از ابوالجارود در تفسير، وارد تفسير قمی شده و بخشی از آن نيز به طور پراكنده در كتابهای شيعه و سنی آمده است
شاهعليزاده با اشاره به عدم سازگاری روايات نقل شده از ابوالجارود با عقايد منتسب به وی و فرقه جاروديه اين امر را دليلی برای نادرست بودن انتساب وی به فرقه مذكور دانست و خاطرنشان كرد: تنها چيزی كه میتوان گفت، اين است كه در زمان امام صادق(ع) جريانی به نام جاروديه فعال بوده است و همين مسئله باعث شده كه روايات ابوالجارود مورد توجه بزرگان شيعه قرار نگيرد يا به تعبير ديگر ابوالجارود تا حدی مورد بیمهری شيعه قرار گيرد.
گردآورنده «تفسير ابوالجارود» در ادامه با اشاره به تفسير قمی به عنوان يكی از تفاسير مهم شيعه، گفت: شخص قمی در تفسير خود دو روايت از تفسير ابوالجارود نقل كرده است، اما پس از او شاگردش، ابوالفضل عباس، تفسير قمی را با تفسير ابوالجارود ممزوج میكند و در نتيجه بيشترين احاديث منقول از ابوالجارود در تفسير، وارد تفسير قمی شده و بخشی از آن نيز به طور پراكنده در كتابهای شيعه و سنی آمده است.
شاهعليزاده درباره بازسازی تفسير ابوالجارود عنوان كرد: ما به خاطر اين كه اين تفسير از امام باقر(ع) بوده و جزئی از فرهنگ و تراث شيعه به حساب میآيد، تصميم به احياء و بازسازی اين تفسير گرفتيم. بازسازی اين تفسير با مشكلاتی روبرو بود و جمعآوری روايات آن كه در كتابهای شيعی، سنی و زيدی پراكنده بود، نياز به تلاش گستردهای داشت كه با حول و قوه الهی انجام شد، اما آن چه در اين ميان مشكلساز بود، وجود برخی روايات از ابوالجارود در كتابهای مذكور بود كه تشخيص روايات اصلی كتاب ابوالجارود را از آن چه به صورت شفاهی از او نقل شده بود، دشوار میكرد.
پژوهشگر پژوهشكده تفسير اهل البيت(ع) بيان كرد: جز در مورد روايات نقل شده در تفسير قمی، نمیتوان اثبات كرد كه كدام روايات به تفسير ابوالجارود متعلقاند. بنابراين ما در تدوين نسخه بازسازی شده، روايات نقل شده به وسيله كثير بن عياش را كه راوی اصلی تفسير ابوالجارود است، با يك علامت ستاره مشخص كرده و ساير روايات تفسيری را در كنار آن قرار دادهايم و اين مجموعه را به عنوان تفسير ابوالجارود عرضه خواهيم كرد.
وی در پايان گفت: مراحل پژوهش و تحقيق اين اثر به اتمام رسيده و اكنون در مرحله ويرايش نهايی قرار دارد كه اميدواريم تا پايان سال جاری تفسير ابوالجارود به عنوان ميراث تفسيری امام باقر(ع) چاپ و منتشر شود.