در جامعه امروز ما متأسفانه عده‌ای در پی دستيابی به يك سری قدرت‌های خاص، رسيدن به مغيبات و يا باز كردن دكان و گردآوری مريدانی چند هستند، در حالی كه يك عارف الهی، موحد بوده و به بيان قرآن كريم، «صبغةالله» پيدا كرده و به جای خود، به خداوند دعوت می‌كند.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به معرفی شاخصه‌ها و مبانی سير و سلوك قرآنی و در نقطه مقابل آن، عرفان‌واره‌ها و معنويت‌های كاذب پرداخت و شريعت‌محوری، معرفت‌النفس شهودی و عقل‌گرايی (عقل شكوفا شده در پرتو آموزه‌های قرآنی و اهل بيتی) و قابليت اجتماع عقل و عشق را از ويژگی‌های بارز عرفان اصيل قرآنی و اهل بيتی خواند.

وی در مقابل اين مؤلفه‌ها، شريعت‌گريزی، جهل به نفس و جهل به فطرت و حقيقت وجود آدمی و عقل‌گريزی و خردستيزی را از ويژگی‌های سلوك كاذب (عرفان‌واره‌ها) خواند و در ادامه سخنان خود گفت: از ديگر مبانی سير و سلوك قرآنی آن است كه سالك مگر براساس هدايت انسان كامل؛ يعنی راهنمايی و رهبری انسان كامل، قدم از قدم برنمی‌دارد.

اگرچه در عرفان توحيدمحورانه از باب «چون كه صد آمد نود هم پيش ماست» ممكن است كه فرد به جايی برسد كه به كرامات و مغيبات نيز دسترسی داشته و از آنها برخوردار باشد (از چشم برزخی گرفته تا كرامات نفسانی)، اما او به دنبال اين مسائل نيست

راهنمایی و رهبری انسان کامل معصوم

شارح «رسالةالولاية» علامه طباطبايی بيان كرد: راهنمايی انسان كامل عام است و سالك بايد خود را در پرتو اين هدايت و راهنمايی‌های عامه قرار دهد و به آنها متمسك و ملتزم باشد و آن‌گاه بتواند ظرفيت و استعدادی پيدا كند تا تحت رهبری انسان كامل نيز قرار بگيرد، چون در رهبری به معنای خاص كلمه (در قبال راهنمايی)، هدايت به معنای ايصال به مطلوب نهفته است.

وی در توضيح اين مطلب اظهار كرد: يعنی سالك تحت تربيت انسان كامل مكمل الهی قرار می‌گيرد و در عرفان قرآنی اساساً نمی‌توان بدون انسان كامل، چه در بخش راهنمايی و چه در بخش رهبری راه به جايی برد. در بخش رهبری، مراحل و منازل و مقاماتی بايد طی شود و وقتی كه سالك می‌خواهد به عالی‌ترين درجات معنوی و فتوحات غيبی برسد، لاجرم بايد تحت‌الحمايه و تحت‌العنايه رهبری‌های انسان كامل معصوم قرار بگيرد.

حجت‌الاسلام رودگر اين پذيرش راهنمايی و رهبری انسان كامل در عرفان قرآنی را تعبير ديگری از همان امامت‌مداری و ولايت‌محور بودن آن خواند و افزود: البته ولايت معنای ديگری نيز دارد كه همان رسيدن انسان سالك الهی به جايی است كه همه عالم و آدم را تحت تدبير حق و عالم وجود را تجلی‌گاه حق و آيينه‌گردان جمال و جلال الهی ببيند و تدبير و تقدير خود را از آن رهگذر مشاهده كند و به اصطلاح به مقام فنای الهی دست يابد.

توحیدمحوری: سالک از خدا جز خدا نمی‌خواهد

وی با بيان اين‌كه استاد سلوكی و پير طريق در قرآن اولاً و بالذات پيامبران و ائمه(ع) و ثانياً شاگردان تربيت يافته اين بزرگواران هستند، با اشاره به برخی ديگر از شاخصه‌های عرفان اصيل قرآنی و شيعی گفت: از ديگر خصوصيات و شاخص‌ها و يا به بيانی مبانی عرفان قرآنی، مبنای توحيدی و ويژگی توحيدمحورانه آن است؛ بدين معنا كه يك سالك عارف در سير و سلوك اسلامی و وحيانی تنها به دنبال خداست و از خدا جز خدا طلب نمی‌كند.

نويسنده كتاب‌های «عرفان قرآن» و «زهره آسمان» با اشاره به اين‌كه در عرفان قرآنی مراد سالك حتی رفتن بهشت و نرفتن به دوزخ نيز نيست، گفت: در عرفان قرآنی سالك نه رغبت به جنت و نه رهبت از جهنم دارد؛ عبادت او احرارانه، عاشقانه و عارفانه است و او تنها به دنبال قرب الی‌الله و لقای خداوند است و از همين روست كه اين عرفان هم‌چنان كه در قرآن آمده (فصلت/33) ما را به خدا و نه كشف و كرامات و سخن از مغيبات، دعوت می‌كند.

وی در بخش ديگری از سخنان خود با اشاره به اين‌كه در عرفان قرآنی عارف در سير تكاملی خود كنار می‌رود و تنها معروف می‌ماند، اظهار كرد: در جامعه امروز ما متأسفانه رايج شده كه عده‌ای برای دستيابی به يك سری قدرت‌های ماورايی و كيهانی و رسيدن به مغيبات و پی بردن به اسرار ديگران و يا باز كردن دكان و گردآوری مريدانی چند، به آموختن عرفان روی می‌آورند و اين عرفان، عرفان مورد تجويز قرآن نيست.

اين محقق و پژوهشگر گفت: يك عارف الهی موحد است و اساساً ديگران را به سوی خداوند دعوت می‌كند؛ او در صدد دعوت به خود نيست و اصلاً برای او خودی در ميان نمانده است تا به آن دعوت كند؛ خود او هم خدايی و رحمانی شده و به بيان قرآن، «صبغةالله» پيدا كرده و خداخو شده است؛ بدين معنا كه در واقع او رنگ و بوی خدا را پيدا كرده و چنين فردی هيچ‌گاه به دنبال كسب قدرت‌های خاص طبيعی يا آسمانی و تسخير جن و ملك و آگاهی از اسرار ديگران و ... نيست.

در عرفان قرآنی اساساً نمی‌توان بدون انسان كامل، چه در بخش راهنمايی و چه در بخش رهبری راه به جايی برد. در بخش رهبری، مراحل و منازل و مقاماتی بايد طی شود و وقتی كه سالك می‌خواهد به عالی‌ترين درجات معنوی و فتوحات غيبی برسد، لاجرم بايد تحت‌الحمايه و تحت‌العنايه رهبری‌های انسان كامل معصوم قرار بگيرد

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی اضافه كرد: اگر چه در عرفان توحيدمحورانه از باب «چون كه صد آمد نود هم پيش ماست» ممكن است كه فرد به جايی برسد كه به اين مسائل نيز دسترسی داشته و از آنها برخوردار باشد (از چشم برزخی گرفته تا كرامات نفسانی)، اما او به دنبال اين مسائل نيست.

اقسام ریاضت نفس از منظر علامه طباطبایی

شارح «رسالةالولاية» علامه طباطبايی تصريح كرد: علامه طباطبايی در انتهای تفسير خود در ذيل آيه 105 سوره مائده كه به ذكر مباحث تاريخی پرداخته است، تعبيری به كار برده و می‌فرمايد: رياضت نفس گاهی دوگونه است: يك نوع آن است كه انسان در آن برای رضای خدا رياضت و مجاهدت نفس می‌كشد و اين انسان، انسانی موحد و عمل او عملی توحيدی است.

وی افزود: علامه می‌افزايد كه گاهی نيز رياضت نفس برای نفس و برای خود است و فرد در آن رياضت می‌كشد تا خودش به مال و مقام و نام و نان و شهرت و شهوت و ... دست يابد. در عرفان توحيدی نام و نان و مقام و جاه و امثال اينها راه ندارد و اين نكته نيز از شاخص‌ها و ويژگی‌های مهم عرفان قرآنی است و سالك اساساً در سلوك خود حتی فضايل اخلاقی و اوصاف كمالی (مانند علم، قدرت، حيات و ...) را از آن خود نمی‌داند و آنها را نيز به خدا نسبت می‌دهد.