جام جم آنلاين: پاييز كه از راه مي‌رسد، در كنار تماشاي طبيعت رنگارنگ و شنيدن صداي خش‌خش برگ‌ها، حضور دانش‌آموزان در كوچه و خيابان‌ هم جلوه ديگري به شهرها مي‌بخشد؛ براي همين است كه پاييز براي ما هيچ وقت جدا از شروع دوباره درس و مدرسه نبوده و نيست.
اين روزها هم دوباره دانش‌آموزان با كيف و كتاب‌هاي‌شان راهي مدرسه شده‌اند تا سال تحصيلي جديد را هرچه بهتر و با موفقيت بيشتر شروع كنند و تا پايان هم ادامه دهند.

اما نكته‌ بسيار مهمي كه حتما بايد مورد توجه قرار گيرد، حفظ سلامت دانش‌آموزان در اين دوران است؛ دانش‌آموزاني كه هر روز بايد كيفي پر از كتاب و دفتر را به مدرسه ببرند و ساعت‌ها در كلاس درس بنشينند.

شايد تصور كنيد كاري از دست شما ساخته نيست، ولي متخصصان مي‌گويند با اقداماتي ساده مي‌توان از بروز اختلالات اسكلتي، عضلاني پيشگيري و به حفظ سلامت دانش‌آموزان كمك كرد.

دكتر سيد احمد رييس‌السادات، دبير انجمن طب فيزيكي و توانبخشي ايران با اشاره به اهميت تهيه كيف و كفش مناسب براي دانش‌آموزان به جام‌جم مي‌گويد: هنگام خريد كيف كودكان، بهتر است كوله‌پشتي‌هاي دوبنده را كه بندهاي عريضي دارد، انتخاب كنيد تا فشار زيادي روي شانه‌هاي كودك وارد نشود.

اين عضو هيات علمي بيمارستان مدرس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با تاكيد بر اين‌كه وزن كيف كودكان هم بايد مورد توجه قرار گيرد، يادآور مي‌شود: وزن كيف همراه با محتويات آن نبايد از 10 تا 15 درصد وزن كودك بيشتر باشد؛ به اين معني كه اگر وزن كودك 23‌كيلوگرم است، كيف و وسايل داخل آن بايد وزني كمتر از 2.5 تا سه كيلوگرم داشته باشد.

دكتر رييس‌السادات با اشاره به استفاده از كفش‌هاي راحت و مناسب مي‌گويد: كفش دانش‌آموزان بايد راحت و اندازه پاي آنها باشد. همچنين به ياد داشته باشيد كفش‌هايي كه كفي نرم و نازكي دارد، مناسب نيست؛ اين موضوع بخصوص در شرايطي كه كودك براي رسيدن به مدرسه مسير ناهمواري را طي مي‌كند، اهميت ويژه‌اي مي‌يابد.

وي به والديني كه كفش بزرگ‌تر از اندازه پاي كودك برايش تهيه مي‌كنند، اشاره مي‌كند و مي‌گويد: برخي افراد به اميد اين‌كه كودك بتواند سال آينده هم از همان كفش استفاده كند، كفشي بزرگ‌تر برايش مي‌خرند، در حالي كه اين كار به هيچ وجه صحيح نيست.

با ميز و صندلي‌هاي غيراستاندارد چه كنيم؟

بارها درباره عوارض نشستن‌هاي طولاني‌مدت صحبت شده و حالا همه مي‌دانند هنگام نشستن هم بايد موارد خاصي را رعايت كرد تا آسيبي به بدن وارد نشود؛ اما درباره ميز و صندلي‌هاي مدرسه چطور؟ آيا مي‌توان براي كاهش مشكلات دانش‌آموزان، كاري در اين زمينه انجام داد؟

دكتر رييس‌السادات در اين‌باره چنين مي‌گويد: بهتر است ميز و صندلي دانش‌آموزان قابليت تنظيم براساس قد و قامت‌شان را داشته باشد تا از بروز اختلالات اسكلتي پيشگيري شود. اما متاسفانه در حال حاضر چنين شرايطي در كشور ما وجود ندارد و به همين دليل توصيه مي‌شود معلمان به دانش‌آموز اجازه دهند روي صندلي جابه‌جا شده يا به صورت مقطعي از جايش بلند شود.

به گفته وي، حتي اگر دانش‌آموز به شيوه مناسب روي صندلي بنشيند، ولي براي مدتي طولاني نتواند وضعش را تغيير دهيد، دچار خستگي عضلات و دردهاي اسكلتي مي‌شود.

دبير انجمن طب فيزيكي و توانبخشي ايران، براي كاهش مشكلات دانش‌آموزان توصيه مي‌كند‌ دانش‌آموزان با كمك معلم‌شان ‌زماني كه در جاي خود نشسته‌اند، حركات ورزشي و كششي خاصي ‌انجام دهند؛ اين تمرينات علاوه بر كاهش خستگي عضلات، موجب ايجاد فضايي بانشاط در كلاس درس نيز مي‌شود.

اين پزشك متخصص مي‌افزايد: عادت درست نشستن در دوران كودكي، به مرور زمان سبب مي‌شود فرد در بزرگسالي دردهاي عضلاني، اسكلتي كمتري را تجربه كند. همچنين بايد اين نكته را هم در نظر داشته باشيد كه نشستن‌هاي طولاني‌مدت معلمان و دانش‌آموزان در مقاطع بالاتر، مي‌تواند باعث كوتاهي عضلات شود و اين مساله نيز موجب به‌هم خوردن تعادل، انعطاف‌پذيري و قدرت عضلات ‌ شده و مي‌تواند زمينه‌ساز بروز كمر دردهاي مزمن، دردهاي ناحيه بالاي كتف و درد و گرفتگي ساق پاها شود.

زنگ‌هاي تفريح، آرام ننشينيد

زنگ تفريح فرصت مناسبي براي استراحت و فعاليت دانش‌آموزان به حساب مي‌آيد؛ اما متاسفانه بسياري از دانش‌آموزان و بخصوص كساني كه در مقاطع بالاتر تحصيل مي‌كنند، حتي در اين ساعات هم ترجيح مي‌دهند در كلاس يا حياط مدرسه بنشينند و تحركي نداشته باشند. در حالي كه متخصصان مي‌گويند برنامه‌ريزي صحيح در اين ساعت‌ها نكته بسيار مهمي است كه نبايد فراموش شود.

دكتر رييس‌السادات در اين زمينه خاطرنشان مي‌كند: دانش‌آموزان حتما بايد هنگام زنگ تفريح كلاس را ترك كنند و در محيط باز مشغول فعاليت فيزيكي شوند؛ اين فعاليت مي‌تواند حداقل به شكل قدم‌زدن در حياط مدرسه باشد. تغيير وضع در زنگ تفريح علاوه بر بهبود عملكرد ذهني دانش‌آموزان، براي كاهش دردهاي عضلاني، اسكلتي نيز بسيار مفيد خواهدبود.

دبير انجمن طب فيزيكي و توانبخشي ايران، در مورد اهميت زنگ‌‌هاي ورزش نيز چنين مي‌گويد: اين ساعت‌ها فرصتي مناسب براي انجام حركات ورزشي و اصلاحي به حساب مي‌آيد بنابراين خوب است با توجه به علاقه كودكان، حركاتي متناسب با وضع آنها در برنامه‌هاي ورزشي گنجانده شود البته بچه‌ها بايد بياموزند حتما قبل از شروع ورزش ده تا 15 دقيقه بدن خود را گرم كنند و پس از پايان كار هم ده دقيقه فعاليت ورزشي سبك داشته باشند تا به اصطلاح بدنشان به آرامي سرد شود.

وي با اشاره به اين‌كه انتخاب نوع ورزش به شرايط جسماني، فيزيك بدني و علاقه كودكان بستگي دارد، توصيه مي‌كند: بهتر است كودكان حداقل يك نوبت قبل از رفتن به مدرسه براي ارزيابي وضع اسكلتي، عضلاني به پزشك مراجعه كنند تا چنانچه مشكلي در اين زمينه وجود دارد، بموقع مشخص شود. در اين بررسي‌ها علاوه بر اين‌كه ناهنجاري‌ها تشخيص داده شده‌ و اصلاح مي‌شود، ورزش‌هاي متناسب با وضع كودك نيز به او پيشنهاد خواهد شد.

اين پزشك متخصص مي‌افزايد: كودكان در مقايسه با بزرگسالان تمايل بيشتري به فعاليت بدني و جنب و جوش دارند و همين موضوع باعث مي‌شود تناسب بدني بهتري هم داشته باشند البته بايد اين نكته را در نظر داشته باشيد كه كودكان به رشد و بلوغ كافي جسماني، فيزيولوژي و رواني نرسيده‌اند؛ بنابراين حتما فعاليت‌هايشان بايد با نظارت بزرگسالان انجام شود. همچنين با توجه به اين‌كه ورزش موجب افزايش دماي بدن مي‌شود، براي مقابله با كم‌آبي حتما بايد هنگام ورزش و فعاليت‌هاي فيزيكي آب كافي در دسترس كودكان قرار دهيد.

مشق شب باعث بيماري مي‌شود؟!

دانش‌آموزان معمولا وقتي از مدرسه به خانه برمي‌گردند، چندان توجهي به حالت نشستن خود ندارند و به همين دليل در وضع نامناسبي مشغول انجام تكاليف مدرسه مي‌شوند بنابراين بيشتر آنها هنگام نوشتن تكاليف، به حالت چمباتمه يا درازكش قرار مي‌گيرند؛ غافل از اين‌كه چنين شرايطي در طولاني‌مدت مي‌تواند به بروز دردهاي عضلاني، آسيب ستون فقرات و گاه تشديد خميدگي پشت (قوز) يا قوس كمر منجر شود.

دكتر رئيس‌السادات ضمن بيان اين نكات مي‌افزايد: بهتر است در خانه هم از ميز و صندلي متناسب با قد و قامت دانش‌آموز استفاده شود و چنانچه اين شرايط فراهم نيست، مي‌توانيد از ميزهاي كوتاه كمك بگيريد تا زماني كه دانش‌آموز روي زمين مي‌نشيند، براحتي به جايي تكيه داده و تكاليفش را انجام دهد. البته باز هم بر اين نكته تاكيد مي‌شود كه هر از گاهي كودك بايد از جاي خود بلند شود و وضع خود را تغيير دهد.

چه زماني به پزشك مراجعه كنيم؟

بسياري از والدين نمي‌دانند چه زماني بايد به پزشك مراجعه كنند تا مشكلات اسكلتي، عضلاني كودك بموقع تشخيص داده شده و برطرف شود.

دكتر رييس‌السادات در اين‌باره مي‌گويد: برخي از مشكلات عصبي، عضلاني و اسكلتي نهفته است و با معاينه كامل پزشك تشخيص داده مي‌شود. بنابراين خوب است از همان ابتدا و پيش از شروع دبستان، كودكان معاينه و غربالگري شوند؛ چراكه در اين سنين بسياري از ناهنجاري‌ها قابل اصلاح است يا حداقل مي‌توان از شدت پيشرفت آنها كاست.

به گفته وي، زماني كه كودك سابقه خانوادگي مثبت يا علائم خفيف ناهنجاري‌ را داشته باشد، مراجعه بموقع به پزشك مي‌تواند به بهبود سريع‌تر او منجر شود. وجود برخي از مشكلات خفيف عضلاني، اسكلتي مانند اختلالات كف پا يا زانوها در كودكان زير پنج سال طبيعي است؛ بنابراين بررسي از سوي پزشك متخصص مي‌تواند از درمان‌هاي نابجا و اضافي جلوگيري كرده و نگراني‌ والدين را كاهش دهد.

نيلوفر اسعدي‌بيگي - گروه سلامت