تمامی روايات معصومين(ع) تفسير مأثور است/ تفسير مأثور دچار آفت محدودنگری 
تفسير مأثور دچار گونه‌ای محدودنگری شده و تفسير مأثور حقيقی، بسيار وسيع‌تر از تفسير مأثور رايج و مصطلح است؛ ديدگاه ائمه(ع) آن است كه روايات، همه از دامن قرآن كريم و تفسير آن است.

حجت‌الاسلام والمسلمين محمد عبداللهيان، مدير ‌مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به بيان سخنانی درباره گونه‌های تفسير مأثور پرداخت و اظهار كرد: تفسير مأثور به معنای تفسير كردن آيات قرآن كريم به روايات شريفه و يا به يك نحو به اقوال بزرگان صدر اسلام است.

وی با فرق قائل شدن ميان تفسير مأثور رايج و تفسير مأثور حقيقی بيان كرد: تفسير مأثور دچار گونه‌ای محدودنگری شده و تفسير مأثور حقيقی، بسيار وسيع‌تر از تفسير مأثور رايج و مصطلح بوده كه ما تاكنون با آن برخورد كرده‌ايم. در تفسير مأثور رايج، در روايتی معنای واژه‌ای از آيه قرآن روشن و تبيين می‌شود و ما با مراجعه به آن روايت در واقع به تفسير آن عبارت قرآنی می‌پردازيم.

مديرمسئول فصل‌نامه قرآنی «بينات» افزود: در واقع اين تفسير مأثور بيان مفهومی آيات است كه فرد وقتی آيه را می‌خواند و به مفهوم آن پی نمی‌برد و نمی‌داند كه آن آيه چه معنايی دارد، به روايتی كه در ذيل آن آيه به ذكر معنای آن مفهوم پرداخته مراجعه می‌كند تا مقصود از اين كلمه در آن آيه را دريابد و پس از مراجعه به آن روايت، معنا و مفهومی كه در آن آيه گنجانده شده، برای ما معلوم و روشن می‌شود و در واقع آن آيه برای ما تفسير می‌شود.

ائمه(ع) خود می‌فرمودند كه ما هرچه می‌گوييم، از قرآن می‌گوييم و شما نشانی گفته‌های ما را از قرآن بخواهيد، تا ما در قرآن آن مطالب را به شما نشان دهيم؛ بنابراين اگر مقداری از روايات را تفسير مأثور بدانيم و روايات ديگر را خارج از اين حيطه بدانيم، اين امر با ديدگاه ائمه(ع) سازگاری ندارد

مديرمسئول نشريه قرآنی «آفاق نور» پس از ذكر اين مقدمه تصريح كرد: اما اگر به معنای حقيقی تفسير در روايات و به‌ويژه روايات شيعه مراجعه كنيم، با فضای وسيع‌تری مواجه می‌شويم و به جای يك گونه تفسير مأثور، به چندين گونه تفسير مأثور دست می‌يابيم كه همه آنها براساس روايات قابل توضيح و بيان هستند.

حجت‌الاسلام عبداللهيان، در تشريح اين مطلب با اشاره به روايتی مشهور از امام صادق(ع) گفت: امام صادق(ع) می‌فرمايند: قرآن بر چند پايه بنا نهاده شده است: عبارت، اشارت، لطايف، حقايق. معنای سخن نورانی امام(ع) آن است كه در مطالب قرآن كريم، يك سری مفاهيم تحت عبارت آن است كه اين عبارات و الفاظ، آن مفاهيم را در خود جای داده‌اند.

مدير ‌مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع) اضافه كرد: اين عبارات يك اشاره‌هايی دارند و مطالبی را نيز با اشاره بيان می‌كنند و در خود عبارات، با آن گونه بيانی خاص، كه چنين الفاظی را با اين تقديم و تأخير و عبارات انتخاب كرده، مطالب و معانی ديگری با عنوان لطايف آيات تحت آنها گنجانده شده و آخرين مسئله آن است كه قرآن ورای عبارات خود دارای حقايقی است.

وی ادامه داد: اگر در هر يك از اين چهار محور حديث و روايت داشته باشيم كه يكی از اين مطالب را بيان كند، بدان تفسير می‌گوييم. تفسير به معنای پرده برداشتن است؛ يعنی آنچه كه آشكار نيست و برای ما مبهم است و ما نمی‌دانيم، پرده از آن برمی‌دارد و آن را به ما نشان می‌دهد. حال، آنچه كه نشان می‌دهد، معانی الفاظ باشد، عبارت؛ اگر ضابطه و رابطه ورای عبارات را نشان دهد، تفسير اشارات و به همين منوال تفسير لطايف يا حقايق می‌شود.

مدير مسئول نشريه قرآنی «بشارت» با بيان اين‌كه بنابراين ما می‌توانيم تفسير را به گونه‌های بيشتری توسعه دهيم، عنوان كرد: سخن ما آن است كه هر چه را كه قرآن آن را در بر دارد (چه به نحو عبارت، چه به نحو اشارت، چه به نحو لطيفه و چه به نحو حقيقت)، هر روايت و حديثی كه آن محتوا و نهفته‌های قرآنی را به ما نشان دهد، ما بدان تفسير مأثور می‌گوييم. اينجاست كه تفسير مأثور از محدوده عبارات خارج می‌شود و وسعت بسيار زيادی پيدا می‌كند.

وی خاطرنشان كرد: مطلب دوم در باب تفسير مأثور اين است كه قرآن موضوعاتی را بيان می‌كند؛ برای نمونه می‌فرمايد كه «متواضع باشيد و تكبر نكنيد»، گفته می‌شود كه معنای آيه روشن است و ابهامی ندارد و در تفاسير مأثور در ذيل اين آيات روايتی نمی‌بينيم. يا در جای ديگر می‌فرمايد «خدا را بپرستيد و بر صراط مستقيم باشيد» و در اينجا نيز معنای آيه واضح است و روايتی به عنوان مأثور در ذيل اين عبارت نمی‌بينيم.

مديرمسئول نشريه قرآنی «آفاق نور» در تشريح اين مطلب اظهاركرد: حال آنكه ما روايات بسياری داريم كه مفاهيم قرآنی تكبر، تواضع و صراط مستقيم را تبيين كرده‌اند. اگر روايتی آمد و چيستی تكبر، اسباب آن و آثار دنيوی و اخروی آن را تبيين كرد، اين نيز در واقع تفسير مأثور است كه يك موضوع قرآنی را تفسير كرده است.

وی با ذكر مثال ديگری در توضيح اين مطلب گفت: برای نمونه در قرآن كريم مفهومی با نام اميد داشتن به لقاءالله آمده است؛ حال اگر در روايتی معنا، موجبات و موانع لقاءالله تبيين شده بود، آيا اين بيان موضوع قرآن و تفسير مأثور نيست؟! اگر ما تفسير مأثور را بدين معنا گسترش دهيم كه برخی از روايات ما از موضوعات قرآنی (تكبر، يقين، ايمان، علم و ...) پرده برمی‌دارند، مشاهده خواهيم كرد كه همه روايات ما در دامنه قرآن هستند.

مدير ‌مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع) با بيان اين‌كه چنين تفسير مأثوری مراد ائمه(ع) بوده است، بيان كرد: ائمه(ع) خود می‌فرمودند كه ما هرچه می‌گوييم، از قرآن می‌گوييم و شما نشانی گفته‌های ما را از قرآن بخواهيد، تا ما در قرآن آن مطالب را به شما نشان دهيم؛ بنابراين اگر مقداری از روايات را تفسير مأثور بدانيم و روايات ديگر را خارج از اين حيطه بدانيم، اين امر با ديدگاه ائمه(ع) سازگاری ندارد.

حجت‌الاسلام عبداللهيان افزود: ديدگاه ائمه(ع) آن است كه روايات و مطالبی كه در آن روايات آمده، همه از قرآن و همه از دامن كتاب وحی است و بنابراين اگر روايتی آمد و موضوعی از قرآن كريم را بيان كرد، اين نيز تفسير مأثور می‌شود.