با توجه به توسعه دامنه گفتار قرآن در روايات تفسيری، اين روايات را میتوان بيانگر شرايط نزول قرآن به عنوان متن ِمتن و بافت معنايی آيات به حساب آورد و در پرتو اين روايات است كه الفاظ قرآن برای ما معنادار میشوند.
محمدكاظم شاكر، استاد علوم قرآن و حديث دانشگاه قم، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به نقش تفسير روايی و احاديث تفسيری در تكميل مباحث قرآنی و به عنوان يكی از اجزای رسالت پيامبر گرامی اسلام(ص)، گفت: پيامبر(ص) فقط آورنده قرآن نيستند، بلكه خود نيز از جانب خدا آمده و سيره و سخن ايشان نيز مطابق آيات قرآن، وحی الهی است.
شاكر افزود: در واقع با توجه به عدم ضرورت ذكر برخی از تخصيصها و تقييدها در بيان پيامبر گرامی اسلام(ص)، مجموعه سيره و سنت ايشان و شرايط نزول قرآن در كنار بيانات پيامبر(ص)، مبين آيات قرآن هستند و بايد از اثر به سيره پيامبر(ص) و شرايطی كه زمينه بيانات و سيره ايشان بوده است، منتقل شويم.
روايات تفسيری میكوشند زمينه آيات را به ما نشان دهند و در پرتو اين روايات است كه الفاظ قرآن برای ما معنادار میشوند و به كمك آنهاست كه میتوانيم از ساختن مفاهيم كلی از نزد خود و تفسير قرآن در خلأ بركنار بمانيم
وی با اشاره به اينكه عمده وجه و وجهه تفسير اثری بيان شرايط نزول قرآن است، اظهار كرد: در واقع بخش قابل توجهی از تفسير مأثور بيانگر شرايط، موقعيتها و اوضاع فرهنگی، علمی، دينی، جغرافيايی و تاريخی زمان حضرت رسول(ص) و شرايط نزول قرآن هستند و نه تنها تفسير اثری را نبايد چيزی افزون بر قرآن و تحميل بر آن دانست، بلكه حكم توجه به شرايط نزول قرآن نيز اين چنين است.
شاكر با اشاره به اين سخن اميرالمؤمنين(ع) كه فرمودند: «من به تأويل قرآن از همه آگاهترم»، گفت: ما سخنان اميرالمؤمنين(ع) را در تفسير و تأويل قرآن به كار میگيريم، چرا كه همچنان كه خود ايشان فرمودهاند، ما امام علی(ع) را بعد از پيامبر گرامی اسلام(ص) آگاهترين فرد به قرآن میدانيم و خود ايشان در توضيح دليل اين آگاهی گفتهاند: «به خدا سوگند آيه ای نازل نشده است، مگر اينكه من می دانم كه هر آيهای برای چه، در كجا و در حق چه كسی نازل شده است» كه در واقع امام(ع) فرمودهاند من به موقعيتهای نزول قرآن آگاهی دارم.
شاكر افزود: بنابراين روايات تفسيری هم برآمده از آگاهی به موقعيتهای نزول هستند و هم با بازتاب شرايط و مقتضيات نزول قرآن كه برای مخاطبان همعصر قرآن حاضر بوده و درك معنای آيات را برای آنان سهل میكرده است، آن چه را كه در حال حاضر در دسترس ما نيست و در تاريخ پشت سر گذاشته شده، برای ما بازگو میكنند و همچنان كه گفته شد، تحميلی بر قرآن محسوب نمیشوند، بلكه در صورت صحت صدور، راهی به درك معنای مقصود شده از آياتند كه در مواضعی بدون رجوع به آنها، معنايی درست از آيات دريافت نخواهد شد.
وی با بيان اين كه كلام، همواره در جغرافيايی معنايی ظهور میكند، اظهار كرد: همانگونه كه رنگ، تنها بر يك صفحه میتواند پديدار شود و بدون سطح رنگی معنا ندارد، متن نيز بدون زمينه متن نمیتواند، پديدار شود. از اين جهت و با توجه به توسعه دامنه گفتار در روايات تفسيری، بخشی از اين روايات و به معنايی همه اين روايات را میتوان در واقع بيانكننده اين شرايط به عنوان متنِ متن و بافت معنايی آيات به حساب آورد.
استاد علوم قرآن و حديث دانشگاه قم خاطرنشان كرد: روايات تفسيری میكوشند زمينه آيات را به ما نشان دهند و در پرتو اين روايات است كه الفاظ قرآن برای ما معنادار میشوند و به كمك آنهاست كه میتوانيم از ساختن مفاهيم كلی از نزد خود و تفسير قرآن در خلأ بركنار بمانيم.