جام جم آنلاين: خودروهاي شخصي و موتورسيكلت‌ها بعنوان منابع آلاينده متحرك با داشتن سهم 60 درصدي درحالي مقصر اصلي آلودگي هواي كلانشهرهاي كشورمان و بخصوص پايتخت شناخته شده‌ است كه در اين ميان حمل و نقل عمومي شهرمان به دليل فعاليت اتوبوس‌هاي فرسوده و داراي نقص فني و همچنين استفاده از سوخت‌هايي كه از آلايندگي نسبتا بالايي برخوردار است در تشديد بحران آلودگي هواي شهرمان نقش غيرقابل انكاري دارد.

در چنين شرايطي كارشناسان و مسئولان حمل و نقل شهري يكي از راه‌هاي برون‌رفت از بحران آلودگي هوا را تجهيز حمل و نقل عمومي به خودروهايي با سوخت پاك مي‌دانند.

اتوبوس‌هايي با سوخت پاك يا اتوبوس‌هاي هيبريدي، سال‌هاست كه امتحان خود را در تحقق شعار حمل و نقل عمومي پاك در بسياري از شهرهاي بزرگ دنيا پس داده‌ است و حالا مدتي است كه زمزمه به كارگيري‌شان در ناوگان حمل و نقل عمومي كلانشهرهاي ما نيز شنيده مي‌شود.

اتوبوس‌هاي پاك در راه پايتخت

اتوبوس‌هاي پاك به زودي به كلانشهر آلوده تهران خواهد رسيد. مسئولان شهري اميدوارند با به كارگيري اين اتوبوس‌ها در چرخه حمل و نقل عمومي با يك تير چند نشان بزنند. اين اتوبوس‌ها ضمن اين‌كه از نظر ظاهري داراي ويژگي‌هاي منحصر به فردي خواهد بود كه حضورشان، تحقق شعار حمل و نقل عمومي در شأن شهروندان را ميسر خواهد ساخت، از سوي ديگر تاثير غيرقابل انكاري در كاهش آلودگي هواي شهرمان بواسطه به كارگيري سوخت در اين اتوبوس‌ها دارد.

مديرعامل شركت واحد اتوبوسراني تهران با بيان اين‌كه تا پايان امسال اتوبوس‌هاي هيبريدي و برقي جديدي وارد خطوط ناوگان اتوبوسراني تندروي پايتخت خواهد شد، مي‌گويد: قرارداد خريد صد دستگاه اتوبوس پيشرفته شهري براي به كارگيري در خطوط اتوبوسراني تندروي پايتخت منعقد شده كه از اين تعداد ده دستگاه اتوبوس هيبريدي و ده دستگاه نيز اتوبوس برقي است.

پيمان سنندجي توضيح مي‌دهد: اتوبوس‌هاي هيبريدي در خطوط اتوبوسراني تندروي پايتخت به‌كار گرفته خواهد شد كه قطعا تاثير بسيار زيادي در كاهش آلاينده‌هاي زيست‌محيطي خواهد داشت، همچنين ده دستگاه اتوبوس برقي نيز به همراه ديگر اتوبوس‌هاي خريداري شده و تا پايان امسال وارد ناوگان اتوبوسراني پايتخت خواهد شد.

يك دهه سابقه در حمل و نقل عمومي دنيا

اتوبوس‌هاي هيبريدي سال‌هاست كه امتحان خود را پس داده و بسياري از كلانشهرهاي صاحب نام در دنيا كه حمل و نقل عمومي مطلوب، ايمن و پاك را در كارنامه خود دارد حالا ديگر سال‌هاست كه از اتوبوس‌هايي با سوخت پاك بعنوان جزولاينفكي در چرخه حمل و نقل عمومي خود بهره مي‌برد.

اتوبوس‌هاي هيبريدي بيش از ده سال است كه در كشورهاي ايالات متحده آمريكا، برزيل، اسپانيا، آلمان و ژاپن در حال تردد و استفاده است. اما اتوبوس‌هاي هيبريدي يا در اصطلاح اتوبوس‌هايي با سوخت پاك از كجا و با چه هدفي در چرخه حمل نقل عمومي كلانشهرهاي دنيا راه يافتند؟

هيبريد به معني تركيب است. اصولا خودروهاي هيبريد به خودروهايي گفته مي‌شود كه داراي دو منبع رانش باشد و حداقل يكي از اين منابع، قابليت ذخيره‌سازي انرژي را داشته باشد. اغلب در اين نوع خودروها توان حركتي از تركيب توان مولفه‌هاي مختلف (مثل احتراقي و برقي) تامين مي‌شود. در فارسي نيز اصطلاح خودروي دو نيرو پيشنهاد شده است.

هدف اصلي استفاده از سيستم هيبريد در خودرو، كاهش مصرف سوخت و آلايندگي آن است. خودروهاي هيبريد اين وظيفه را با كنترل موتور احتراقي در ناحيه بهينه كاركرد، كاهش اندازه و ضريب مصرف آن طي سيكل حركتي انجام مي‌دهد.

اتوبوس‌هاي سبز با كمترين آلايندگي

حدود 85 درصد جابه‌جايي مسافرهاي شهري يا بين‌شهري در كشور ما توسط اتوبوس‌ و ميني‌بوس‌هاي ديزلي انجام مي‌شود، اما اين روش حمل و نقل مسافر جدا از غيراقتصادي و ناايمن بودن مساله حادي را تحت عنوان تمركز و غلظت بيش ازحد آلاينده‌ها در محوطه پايانه‌هاي شهري ايجاد مي‌كند.

مطالعات ميداني انجام شده بيانگر وضع بحراني تمركز دوده، ذرات معلق، اكسيدهاي سمي ازت، اكسيدهاي سمي گوگرد، بخار اسيدسولفور ناشي از گوگرد سوخت و منواكسيدكربن و هيدروكربن‌هاي مضر و سرطان‌زاست.

نكته: حضور اتوبوس‌هاي هيبريدي با سوخت پاك مي‌تواند رسيدن به حمل و نقل پاك و سبز در كلانشهرها و بخصوص پايتخت كه طي سال‌هاي اخير بيش از گذشته با بحران آلودگي هوا دست‌و‌پنجه نرم مي‌كند را به‌ارمغان آورد
ميانگين تجمع آلاينده‌ها در پايانه‌هاي اتوبوسراني شهري و بخصوص پايانه‌هاي بين‌شهري شرايط حاد تا 20 برابر حد مجاز را نشان مي‌دهد كه حتي به عوارض آني حالت مسموميت و تهوع و ايجاد سرگيجه و بعضا سكته‌هاي قلبي و مغزي مسافران مي‌انجامد. نامرغوب بودن گازوئيل و وجود ناخالصي‌هاي مضر آن براي موتور و محيط‌زيست، از يكسو و فرسودگي موتورها و سيستم‌هاي پمپ انژكتور و ساير اجزا از سوي ديگر جزو اصلي‌ترين عوامل دودزدايي و آلودگي فزاينده موتورهاي ديزل است كه موجب انتشار گازهاي آلاينده به اندازه چند برابر حد مجاز از اگزوز اتوبوس‌ها و ميني‌بوس‌ها مي‌شود.

در چنين شرايطي حضور اتوبوس‌هاي هيبريدي با سوخت پاك را كه مي‌تواند رسيدن به حمل و نقل پاك و سبز در كلانشهرها و بخصوص پايتخت كه طي سال‌هاي اخير بيش از گذشته با بحران آلودگي هوا دست و پنجه نرم مي‌كند به‌ارمغان آورد.

هر چه موتور احتراقي كوچك‌تر باشد، مصرف سوخت و آلودگي آن نيز كمتر خواهد بود به همين دليل در اتوبوس هيبريد نمونه‌سازي‌شده، موتور احتراقي 220 كيلوواتي جايگزين موتور 130 كيلوواتي شده‌ است.

همچنين اين اتوبوس مي‌تواند انرژي جنبشي را حين ترمز بازيابد. اين خودرو توان محركه و موتور الكتريكي نيز دارد كه انرژي تلف‌شده را در خود ذخيره مي‌كند تا در جايي كه مورد نياز است، به كار گيرد مثلا زماني كه اين اتوبوس در جايگاه توقف مي‌كند، موتور احتراقي خاموش و از باتري استفاده و به صورت تمام‌الكتريك كار مي‌كند. به همين دليل اين خودروها از آلودگي و مصرف سوخت كمتري نسبت به ساير اتوبوس‌هاي فسيلي برخوردار است، به‌ طوري كه 70 درصد كاهش آلايندگي‌ها نتيجه هيبريدي كردن اين اتوبوس‌هاست و با اجرايي شدن آن به‌طور متوسط 30 درصد كاهش مصرف سوخت در سيكل حركتي اتوبوس درون‌شهري تهران حاصل خواهد شد. علاوه بر مصرف سوخت پايين و آلايندگي كمتر، اتوبوس‌هاي هيبريدي يك ويژگي استثنايي دیگر هم دارد اين‌كه پر سرعت هم است.

آسايش راننده و مسافران

اتوبوس‌هاي هيبريدي ظرفيت بالايي براي حمل مسافر دارد و مي‌تواند تا 95 مسافر را جابجا كند و داخل آن مي‌تواند براي برآورده‌كردن تعداد زيادي از نيازها و سلايق مناسب باشد. چيزي كه در همه مدل‌ها به اشتراك گذاشته مي‌شود و از مشخصه‌هاي بارز اتوبوس‌هاي ولوو است.

راحتي بالا، سطح كم نفوذ صدا به داخل، شيشه‌هاي رنگي بزرگ، سيستم تهويه مطبوع قوي و كارآمد و بالاترين سطح ايمني است. محيط كار راننده به طور ارگونوميك طراحي شده و موقعيت فرمان آن نيز به طور كامل قابل تنظيم است.

سيستم تهويه جداگانه‌اي نيز براي آن در نظر گرفته شده كه بوسيله تهويه مطبوع نيز قابليت كاركردن دارد. صندلي راننده نيز به سيستم تعليق بادي مجهز بوده و در جهت‌هاي مختلف قابليت تنظيم دارد.

خودروهاي هيبريدي و شهرهاي آينده‌نگر

شانزده شهر در سراسر دنيا براي فروش شش ميليون دستگاه خودروي برقي و هيبريدي تا سال ۲۰۲۰ برنامه‌ريزي كرده ‌است. اگر اين شهرها به اين هدف دست يابند، خودروهاي سازگار با محيط‌زيست سال ۲۰۲۰ با رقمي معادل ۲۰ ميليون دستگاه، حدود ۶ درصد از كل وسايل نقليه فروخته شده را به خود اختصاص خواهد داد.

بسياري از اين شهرها تاكنون تعدادي خودروي برقي را به ناوگان درون شهري افزوده ‌است و از اتوبوس‌هاي هيبريدي در حمل و نقل عمومي استفاده مي‌كند. همچنين در برخي ساختمان‌هاي عمومي، بخشي را براي شارژ خودروهاي برقي در نظر گرفته‌ و براي شارژ خودروهاي شخصي سازگار با محيط‌زيست تخفيف‌هايي در نظر مي‌گيرند. همچنين از گروه‌هاي مختلفي نظير برنامه‌ريزان شهري، سازندگان خودرو، موسسات پژوهشي و آموزشي و مسئولان شهري و ملي در اين ميان كمك مي‌گيرند. اين گروه‌ها با هم جهت ايجاد يك برنامه‌ريزي جامع براي استفاده از خودروهاي سازگار با محيط‌زيست و بررسي همه جنبه‌هاي فني، اقتصادي و قانوني در اين راه تلاش مي‌كنند.

شانزده شهري كه در اين طرح حضور دارد عبارت است از: آمستردام (هلند)، بارسلونا (اسپانيا)، برلين (آلمان)، برابانت (هلند)، جزاير گوتو در ناكازاكي (ژاپن)، هامبورگ (آلمان)، هلسينكي (فنلاند)، كاناگاوا (ژاپن)، لس آنجلس (ايالات متحده)، نيويورك (ايالات متحده)، انگلستان شمال شرقي (انگلستان)، پورتلند (ايالات متحده)، كاليفرنياي شمالي (ايالات متحده)، رتردام (هلند)، شانگهاي (چين) و استكهلم (سوئد).

با اين كه ممكن است سال‌هاي زيادي طول بكشد تا خودروهاي برقي و هيبريدي به عنوان شكل غالب حمل و نقل شهري در جهان مطرح شود، اما شهرهاي آينده‌نگر كه هيچ گاه از نقش حمل و نقل عمومي در سفرهاي درون‌شهري شهروندانشان غافل نيست، از همين حالا زمينه را براي آن روزها فراهم مي‌كند.

حمل و نقل عمومي، چشم به راه اتوبوس‌هاي پاك

با آنچه درباره اتوبوس‌هاي هيبريدي گفته شد، حالا ديگر مي‌توان ادعا كرد كه حضور اين اتوبوس‌ها در چرخه حمل و نقل چه تحول مهمي ايجاد خواهد كرد و حمل و نقل عمومي كلانشهرهاي آلوده را يك گام بزرگ به سوي حمل و نقلي پاك، ايمن و ايده‌آل پيش خواهد برد. با درك اين ضرورت است كه مسئولان شهري مدتي است مصمم هستند تا با تكيه بر تجربه بسياري از كلانشهرهاي صاحب‌نام در داشتن حمل و نقل عمومي پيشرفته، راه را براي ورود اتوبوس‌هاي هيبريدي به چرخه حمل و نقل عمومي كشورمان و بخصوص كلانشهرهايي مانند پايتخت كه طي سال‌هاي اخير با بحران آلودگي هوا دست و پنجه نرم مي‌كند، هموار سازند.

اجراي اين تصميم شايد ابتدا با مشكلات و كمبودهايي همراه باشد، اما قطعا در آينده‌اي نه‌چندان دور، مسافران حمل و نقل عمومي، اثرات مثبت و غيرقابل انكار ورود اتوبوس‌هايي با سوخت پاك را به وضوح احساس خواهند كرد.

به اميد روزي كه ورود اتوبوس‌هاي پاك به چرخه حمل و نقل عمومي، اندكي از سياهي آسمان شهرمان بكاهد.

پوران محمدي ‌‌/‌‌ گروه جامعه