امام جعفر صادق(ع)؛ معلم مذاهب اسلامی/45
خطيب اهل تسنن عراق:
امام صادق(ع) نشر مكتب حسينی را مستلزم انقلاب فكری میدانست نه انتقام
امام صادق(ع) معتقد بود كه راه امام حسين(ع) را بايد با پيروی از مكتب آن حضرت ادامه داد نه با انتقام و تأكيد داشت كه انقلاب فكری در درون انسانها بهتر از دست بردن به شمشير و خونريزی برای تحميل يك دين يا انديشه است.
شيخ فالح الشريفی، از علما و خطبای اهل تسنن عراق و مدرس قرآن كريم، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) ضمن بيان اين مطلب، به بررسی انديشههای امام صادق(ع) و مكتب فكری آن حضرت پرداخت كه حاصل آن از نظر میگذرد.
ايكنا: همانطور كه میدانيد، امام صادق(ع) با تربيت شاگردانی از مذاهب مختلف اسلامی، برای رويارويی با فهم اشتباه از قرآن و سنت نبوی تلاش میكردند، نظرتان در اين زمينه چيست؟
ـ امام صادق(ع) همواره شاگردانش را به حفظ قرآن و درك معانی والای آيات توصيه میكرد، روزی به يكی از شاگردانش گفت «فرزندم، چنانچه به حفظ قرآن مبادرت میورزی، شايسته است كه از كسانی باشی كه به اخلاق والا، علم و ادب مزين هستند»، امام صادق(ع) حافظ رسالت الهی برای اصلاح جامعه نيز بود و برای تفهيم معجزه الهی قرآن به عامه مردم تلاش میكرد.
ايكنا: امام صادق(ع) در تفسير قرآن به مضامين عام و بُعد آموزشی آيات توجه ويژهای داشتند، اين مسئله را چگونه ارزيابی میكنيد؟
ـ چنين شيوهای، منهج رسول گرامی اسلام(ص) بوده است، ما نيز امروز از آن پيروی كرده و امت اسلام را به پيروی و درك آن توصيه میكنيم، در قرآن كريم، امثال و حكم زيادی وجود دارد كه هر يك از اين مثلها به نوبه خود رسالتی را به امت اسلام منتقل میكند، در اين كتاب خداوند درباره اشياء كوچك و خود انسان مثالهايی آورده كه طی گذشت سالها همچون نوری راهنمای جوامع بشری بوده و هست.
ايكنا: به نظر شما تأثير مباحث عرفانی امام صادق(ع) در جهتگيریها و رويكردهای اهل سنت چگونه بوده است؟
ـ امام صادق(ع) مربی اهل سنت بوده و علمای برجسته اين مذهب از جمله امام حنيفه بننعمان، امام مالك و امام شافعی از محضر اين امام بزرگوار و معارف مكتب جعفری بهرهمند شدهاند، اين علما از دريای عظيم معرفت امام صادق(ع) بینصيب نمانده و با بهرهمندی از آن با مبادی و ارزشهای ناب اسلامی آشنا شدند.
ايكنا: امام صادق(ع) مهمترين عامل و ريشه تفرقه بين مذاهب اسلامی را چه چيزی میدانستند؟
ـ به نظر امام صادق(ع) دوری از كتاب خدا از دلايل ايجاد تفرقه در امت اسلام بود، چنانچه خداوند متعال در آيه 9 سوره مباركه اسراء «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ»:(قطعا اين قرآن به [آيينى] كه خود پايدارتر است راه مى نمايد) آن را عامل هدايت انسان به راهی محكم میداند. امام(ع) مسلمانان را به تمسك به قرآن دعوت میكرد؛ كتابی كه يك مكتب تربيتی است و مخالف تفرقه و اختلاف بوده و به دوستی، تسامح، همكاری و همبستگی فرامیخواند.
در حال حاضر ما شاهد اختلاف نظر بين مسلمانان و حتی اختلاف بين پيروان مذاهب اسلامی هستيم، چيزی كه امام صادق(ع) نسبت به آن هشدار میداد، بنابراين بايد اين اختلافات را كنار گذاشته و وحدت و همدلی را كه مايه نجات انسان از تاريكی است، گسترش دهيم.
ايكنا: همانگونه كه مستحضريد امام صادق(ع) از شيوه تفسير قرآن به قرآن برای تفسير كلمات و آيات دشوار كلام وحی استفاده میكردند، نظرتان در اين زمينه چيست؟
ـ تفسير قرآن به قرآن از مهمترين شيوههای تفسيری است، شيوهای كه علما و مفسران آن را از امام صادق(ع) به ارث بردند، آن حضرت آيات و احكام قرآن را با ديگر آيات و احكام قرآن تفسير میكرد، اين روش همواره مورد قبول بوده و تفسير و تبيين كلمات و آيات وحيانی از بطن قرآن را در پی داشته است.
ايكنا: به نظر شما چه چيزی سبب شد كه شاگردان امام صادق(ع) از پيشگامان علم و انديشه در جهان اسلام باشند؟
ـ امام صادق(ع) با گفتار و رفتار خويش بر مسلمانان و فكر آنان تأثير میگذاشت، مسلمانان اعم از مذاهب شيعه و سنی نيز اين رفتار را قبول داشتند و از آن بهرهمند میشدند و همين مسئله سبب شد، معلمان و انديشمندانی در مكتب جعفری پرورش يابند كه به عنوان پيشوايان امت اسلام، مسلمانان را به انديشه و تفكری صحيح راهبری و راهنمايی كنند.
ايكنا: همانطور كه میدانيد امام صادق(ع) با مخالفان و معارضان با استناد به دلايل عقلی متقن و متناسب با مقتضيات عصر مناظره میكردند، نظر شما در اين زمينه چيست؟
ـ اين مسئله بلاغت امام صادق(ع) و اهتمام آن حضرت به آيات قرآن در سخن گفتن را ثابت میكند و نشان میدهد كه ايشان قرآنی ناطق بود كه با دشمنان و مخالفانش مناقشه میكرد و در اين مناقشات با تكيه بر حق و حقيقت و استنباط سخنانش از آيات قرآن به معاندان پاسخ میداد.
ايكنا: يكی از مسائل جالب توجه در زمان امام صادق(ع) ظهور فرقهها و جريانهای سياسی مدعی حمايت از دين است، چگونه امام صادق(ع) توانست در اين زمينه روشنگری كرده و عامه مردم را از خطرات چنين جريانهايی آگاه كند؟
ـ امام صادق(ع) نقش مهمی در روشنگری مردم نسبت به مسائل مختلف داشت، ايشان همواره تأكيد داشت كه اسلام، دين نژادپرستی يا برتربودن به خاطر نسب برتر و منتسب بودن به پيامبر(ص) نيست، بلكه ملاك برتری در اين دين تقوا است و كسی كه از نظر ايمان و تقوا برتر باشد، انسانی والاتر خواهد بود.
ايكنا: همانطور كه میدانيد انديشههای اصيل عرفانی به نوعی وامدار مكتب فكری امام جعفر صادق(ع) و عرفان آن حضرت هستند، نظرتان در اين زمينه چيست؟
ـ بله همين طور است و ما نيز كه از اهل تسنن هستيم، وامدار مكتب جعفری هستيم، سخنان آن حضرت علاوه بر كتب شيعيان، در كتب اهل تسنن و ديگر مذاهب نيز آمده است و ما معتقديم آن حضرت، پيشوايی برجسته بود كه با تمام تلاش خود در راستای هدايت جامعه و نشر علم و ادب گام برداشت.
ايكنا: به نظر شما به چه دليل امام صادق(ع) با قيامهای مدعی انتقام خون امام حسين(ع) و احقاق حقوق اهل بيت(ع) در زمان خود، همراه نشدند؟
ـ به اين دليل كه امام صادق(ع) معتقد بود كه راه امام حسين(ع) را بايد با پيروی از خط و راه ايشان ادامه داد نه با انتقام و بايد در مقابل زير پاگذاشتن حق و شعائر الهی قيام كرد و اين همان راهی بود كه از پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) به ارث برده بود، آن حضرت همواره تأكيد داشت كه قيام و انقلاب با هدايت فكر و انديشه و انقلاب فكری در درون انسانها بهتر از دست بردن به شمشير و خونريزی برای تحميل يك دين يا انديشه است.
ايكنا: و صحبت پايانی شما؟
ـ در پايان من از برادران مسلمان خود و كسانی كه مشتاق به تمسك به مكتب جعفری هستند، میخواهم كه سيره عملی و انديشههای آن امام بزرگوار را مورد توجه قرار دهند تا به پلههای والای انسانيت رسيده و جامعهای مزين به انديشههای ناب اسلامی داشته باشند.