تفسير روايی باسابقه‌ترين و ريشه‌دارترين شيوه تفسير قرآن است و متصدی اصلی اين روش هم وجود مقدس پيامبر اسلام(ص) بوده است و در خود قرآن و نيز روايات پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، شواهد بسياری در تأييد اين روش تفسيری و حجيت و مشروعيت آن وجود دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمين محمد اكبری، رئيس دانشكده علوم قرآنی ملاير، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) به بيان سخنانی درباره ارزش و جايگاه تفسير روايی يا مأثور و نيز شواهدی (از قرآن و روايات) دال بر تأييد اين شيوه تفسيری پرداخت و اظهار كرد: تفسير روايی در حقيقت باسابقه‌ترين و ريشه‌دارترين شيوه تفسير قرآن است و متصدی اصلی اين روش هم وجود مقدس پيامبر اسلام(ص) بوده است.

وی با بيان اين‌كه متن اين شيوه تفسيری، رواياتی است كه از طريق پيامبر(ص) به دست ما رسيده است، افزود: خود آن حضرت، در عهد رسالت و در عصر حيات خويش، به شرح و تبيين آيات و مفردات و اصطلاحات قرآن پرداختند و يا با رفتار و كردار و سخنان خويش قرآن را تعليم داده و مردم را با معارف قرآنی آشنا كردند و يكی از وظايف اصلی پيامبر(ص) نيز همين تفسير قرآن بوده است.

هم در قرآن و هم در كلام پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) تأكيد شده كه قرآن را ـ در مرحله نخست ـ ضرورت دارد كه پيامبر(ص) و جانشينان او يعنی ائمه معصومين(ع) تفسير و تبيين كنند و دقايق، حقايق، اشارات، لطايف و معارف ناب آن را به مردم تبيين و ابلاغ كنند

رئيس دانشكده علوم قرآنی ملاير ادامه داد: روايات ائمه معصومين(ع) نيز از همين قبيل است و يكی از شئونات و وظايف سنگين امام معصوم(ع) نيز تفسير و تبيين معارف قرآنی و آيات كريمه قرآن است. ما برای اين كه حجيت و مشروعيت اين روش را بدانيم، می‌توانيم به شواهدی از خود قرآن هم استناد كنيم.

برخی از شواهد قرآنی ناظر بر حجیت تفسیر روایی

وی بيان كرد: برای مثال خداوند در آيه شريفه 44 از سوره مباركه نحل می‌فرمايد: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَكَّرُونَ؛ و اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است، توضيح دهى و تبيين كنی و اميد كه آنان بينديشند»؛ بنابراين در اين آيه يكی از وظايف و شئونات پيامبر گرامی اسلام(ص) تبيين و تفسير قرآن بيان شده است.

حجت‌الاسلام اكبری عنوان كرد: همچنين خداوند در جای ديگری از همين سوره مباركه نحل (آيه 64) ديگر بار بر تبيين و تفسير آيات قرآن توسط پيامبر(ص) تصريح كرده و می‌فرمايد: «وَمَا أَنزَلْنَا عَلَیْكَ الْكِتَابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُواْ فِيهِ؛ و ما [اين] كتاب را بر تو نازل نكرديم، مگر براى اين‌كه آنچه را در آن اختلاف كرده‏اند، براى آنان توضيح دهى».

اين محقق و پژوهشگر خاطرنشان كرد: آيه دوم سوره مباركه جمعه نيز اين مدعا را اثبات می‌كند: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَكِّيهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِينٍ؛ اوست آن كس كه در ميان بى‏سوادان، فرستاده‏اى از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد و [آنان] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند».

وی اضافه كرد: در آيه هفتم سوره مباركه حشر نيز آمده است كه «آنچه را كه رسول خدا به شما داد، آن را بگيريد و از آنچه شما را بازداشت، بازايستيد: وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا». اين چهار آيه به عنوان نمونه و شاهدی ذكر شد كه در آنها خداوند در متن قرآن فرموده كه قرآن را بايد پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) برای مردم تفسير و تبيين كنند.

حدیث ثقلین؛ شاهدی بر حجیت تفسیر روایی

حجت‌الاسلام اكبری در ادامه سخنان خود، برای اثبات اين مدعا به چند روايت نيز اشاره كرد و گفت: يكی از آنها روايت متواتر ثقلين است كه پيامبر(ص) در آن فرموده‌اند: «انی تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتی؛ همانا من بين شما دو چيز گرانبها را باقی می‌گذارم: كتاب خدای و عترت خود را». بر مبنای اين روايت، عترت يا سنت و روايات پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، در حقيقت عِدل قرآن قرار داده شده است.

رئيس دانشكده علوم قرآنی ملاير خاطرنشان كرد: بنابر تصريح روايت متواتر ثقلين، انسان در پرتو تمسك به قرآن و عترت (يا سنت) و تبعيت عملی از اين دو ميراث ارزشمند پيامبر گرامی اسلام(ص)، به سعادت دارين و كمال مطلوب و لقای الهی می‌رسد.

وی اضافه كرد: حديث ديگری از وجود مبارك پيامبر اسلام(ص) نقل شده كه فرمودند: «الا انّی اوتيت القرآن و مثله معه؛ آگاه باشيد كه من قرآن و چيز ديگر مثل قرآن را با آن آورده‌ام (يعنی سنت)». مضمون اين حديث با مضمون روايت ثقلين يكی است و در آن، بر همراهی سنت با قرآن تأكيد شده است؛ به عبارت ديگر اين سنت مفسر و مبين قرآن است.

اين محقق و پژوهشگر اظهار كرد: بنابراين هم در قرآن و هم در كلام پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) تأكيد شده كه قرآن را ـ در مرحله نخست ـ ضرورت دارد كه پيامبر(ص) و جانشينان او يعنی ائمه معصومين(ع) تفسير و تبيين كنند و دقايق، حقايق، اشارات، لطايف و معارف ناب آن را به مردم تبيين و ابلاغ كنند.