ظهور و بروز علمی امام صادق(ع) در علوم مختلف دليل قاطعی بر آگاهی امام(ع) از علوم به طرق غير متعارف است و نهضت عظيم علمی ايشان بهترين و گوياترين دليل بر حقانيت انديشه شيعه در رابطه با مقام امامت و دارا بودن علم الهی است.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدحسن نادم، عضو هيئت علمی و مدير گروه شيعه‌شناسی دانشگاه اديان و مذاهب، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به ويژگی‌های برشمرده شده و ضروری برای امامت در انديشه شيعه، گفت: تعيين شدن از جانب خداوند، معصوم بودن و دارا بودن علم الهی ويژگی‌های اصلی است كه در نظام اعتقادی شيعه برای مقام امامت برشمرده شده است.

نادم در خصوص علم الهی امام(ع) اظهار كرد: علمای اسلامی با رويكردهای مختلف، تعابير گوناگونی از علم الهی امام(ع) داشته‌اند و بعضی از اين علم به علم موهبتی ياد می‌كنند. بعضی ديگر از آن به علم لدنی و برخی به علم عنايتی، علم كشفی يا علم شهودی ياد كرده‌اند، اما تعبيری كه در كتاب‌های كلامی و كتاب‌های روايی بيشتر مورد استفاده و توجه واقع شده است، «علم غيب» است و بر اين اساس ما معتقديم كه امام(ع) بايد دارای آگاهی از امور غيب و علمی متفاوت با علوم عادی باشد.

وی در توضيح اين مطلب بيان كرد: ما امام(ع) را داری دو جنبه عادی و معنوی می‌دانيم و بر اين باوريم كه بخشی از علوم امام(ع) مربوط به جنبه عادی اوست كه همانند ديگران آن را از طرق و وسايل عادی كسب می‌كند و در اين زمينه هيچ تفاوتی با ديگر انسان‌ها ندارد. اما بخشی ديگر از علوم امام(ع) كه البته بخش عمده و قابل توجهی از علم امام(ع) را تشكيل می‌دهد، علمی است كه به جنبه معنوی و الهی امام(ع) مربوط می‌شود و امام(ع) آن را از طرق غير عادی كسب می‌كند و از همين جهت و بر همين مبناست كه امام(ع) از ديگران متمايز و متفاوت می‌شود.

نادم با بيان اين كه اثبات علم غيب برای امام(ع)، هم از طريق عقل و هم به وسيله وحی امكان‌پذير است، عنوان كرد: دريافت علم غيب از طرق غير عادی و در واقع اثبات برتری علمی امام(ع) نسبت به ديگران امری است كه هم از آيات قرآن استفاده شده است و هم در بخش قابل توجهی از روايات معصومين(ع) مورد اشاره و يا تأكيد قرار گرفته است. همچنين در كتب مختلف فلسفی، كلامی و عرفانی به شيوه‌های مختلف و با استدلالات گوناگون اين امر به اثبات رسيده است.

مدير گروه شيعه‌شناسی دانشگاه اديان و مذاهب با بيان اين كه همه ائمه شيعه(ع) از چنين علمی برخوردارند، اظهار كرد: نكته قابل توجه در اين بحث اين است كه هر كدام از امامان ما با توجه به شرايط خاص زمان خود توانسته‌اند گوشه‌ای از معارف الهی كسب شده از اين طريق را به نمايش بگذارند، اما از ميان ائمه معصومين(ع) آن كه بيش از همه اين فرصت را يافت تا علوم و معارف الهی خود را به ظهور رسانده و در بيان آورد، امام جعفر صادق(ع) بود.

نادم با اشاره به دوران 34 ساله امامت امام صادق(ع) از سال 114 تا 148 هجری قمری گفت: جهان اسلام قبل از اين دوران با تحولات فراوانی روبرو شد. از جمله اتفاقاتی كه در دوران پيش از امام صادق(ع) رخ داده و تأثيراتی جدی بر جامعه اسلامی گذاشته بود، فتوحات گسترده‌ای بود كه هم از نظر جغرافيايی و هم از نظر فرهنگی موجب گسترش جامعه اسلامی و دگرگونی بسيار در زيرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی، سياسی و اقتصادی آن روز شده بود.

وی افزود: با توسعه مرزهای جغرافيايی حكومت اسلامی، پيروان تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف با مسلمانان اختلاط يافته و مباحث و مسائل فراوان جديدی را پيش روی مسلمانان قرار داده بودند. اين روابط در سطح دستگاه خلافت اموی به نفوذ غير مسلمانان به درون اين دستگاه نيز منجر شده بود. هم زمان ترجمه آثار و كتبی از ساير فرهنگ‌ها و دشمنی بنی‌اميه با خاندان رسالت و تبليغ و تحقيری كه در حق اين خاندان روا داشته بودند، فضای جامعه اسلامی را ملتهب و به لحاظ فرهنگی آشفته كرده بود، تا جايی كه برخی افراد علناً به انكار خداوند يا انكار پيامبری رسول مكرم اسلام(ص) اقدام می‌كردند.

نادم افزود: در واقع با قرار دادن شيعه تحت فشار سياسی، پيروان اين مذهب از هر گونه بروز و ظهور علمی محروم شده بودند تا جايی كه امام محمد باقر(ع) در اين رابطه می‌فرمايند كه شيعيان حتی از مسائل شرعی آگاه نبودند و تنها براساس شنيده‌ها عمل می‌كردند و نمی‌دانستند كه آنچه انجام می‌دهند، واقعاً همان چيزی است كه شارع حكم كرده است يا نه؟ اين امر تا بدانجا بود كه خود امام محمد باقر(ع) به منظور آموزش مناسك حج با مردم همراه شده و به سفر حج می‌رفتند.

اين عضو هيئت علمی دانشگاه اديان و مذاهب با اشاره مجدد به شرايط اجتماعی و سياسی آن دوران، گفت: شرايط و اوضاع امور به گونه‌ای پيش رفت و جدال‌های سياسی ارباب قدرت به شكلی رقم خورد كه فرصتی مناسب را برای امام صادق(ع) فراهم كرد تا با حداكثر استفاده از اين فرصت و به پشتوانه علم الهی و علم غيبی خود يك انقلاب و نهضت بزرگ علمی را پديد آورند.

نادم ظهور و بروز علمی امام صادق(ع) در علوم مختلف را دليل قاطعی بر آگاهی امام(ع) از علوم به طرق غير متعارف دانست و افزود: چنين ظهور و بروزی و در واقع ايجاد اين نهضت عظيم علمی بهترين و گوياترين دليل بر حقانيت انديشه شيعه در رابطه با مقام امامت و دارا بودن علم الهی است.

وی ادامه داد: تشكيل جلسات درس و بحث و مناظره و حضور حدود 4 هزار شاگرد در طول ساليان مختلف در اين جلسات و بهره بردن آنان از محضر امام صادق(ع) در رشته‌ها گوناگون، چيزی است كه موافقان و مخالفان شيعه و ائمه معصومين(ع) را به شگفتی واداشته و در كتب مختلف شيعه و سنی از آن به تواتر سخن گفته شده است.

نادم از باب نمونه به ابوحنيفه اشاره كرد و گفت: ابوحنيفه، امام حنفيان، پس از اين كه منصور دوانيقی او را مجبور به شركت در مناظره‌ای با امام صادق(ع) كرد، چنان تحت تأثير امام(ع) قرار گرفت كه پس از آن به شاگردی نزد ايشان حاضر می‌شد و بعدها به زبان خود معترف شد كه «لولا السنتان لهلك النعمان؛ اگر نبود آن دو سالی كه شاگردی امام صادق(ع) را كردم، هلاك می‌شدم.»