به تعبير زيارت جامعه كبيره، ائمه(ع) «ساسة العباد» هستند و گرچه شرايط برای امام صادق(ع) جهت به دست گرفتن رهبری سياسی فراهم نبود، اما ايشان زمينه را برای روی كار آمدن جبهه حق فراهم كردند و نظام جمهوری اسلامی نيز از بركات اشاره و ارشاد امام(ع) در بحث ولايت فقيه است.
حجتالاسلام و المسلمين سيدعلی سجادیزاده، عضو هيئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به ارائه سخنانی درباره شخصيت علمی و فرهنگی امام صادق(ع)، جايگاه امام(ع) در جوامع حديثی اهل سنت، جايگاه قرآن و سنت پيامبر(ص) در كلام ايشان و نقش امام(ع) در تربيت شاگرد و نيز مقابله ايشان با كجفهمیها و برداشتهای غلط در فهم و تفسير قرآن پرداخت.
وی در بخشی از سخنان خود عنوان كرد: يكی از مصاديق بارز اين كلام امام صادق(ع) كه «علينا بالقاء الاصول و عليكم بالتفريع»، به حوزه فهم و تفسير قرآن مربوط میشود و ايشان همچون ائمه ديگر، در موارد متعدد اصول و معيارهای كلی تفسير و تأويل صحيح قرآن را بيان فرمودهاند.
سجادیزاده افزود: كتاب علی(ع) شامل مجموعهای از فرمايشات پيامبر(ص) بوده كه ايشان املاء كرده و اميرالمؤمنين(ع) با دستخط خود نگاشتهاند؛ اين كتاب به عنوان يكی از ميراث نبوت و امامت در اختيار امام صادق(ع) بوده و امام آن را به برخی از افراد از اصحاب خودشان (چه از شيعيان امامی و چه به افرادی از مذاهب ديگر) به عنوان فصلالخطاب نهايی نشان داده بودند.
بعد از شهادت جناب زيد، امام(ع) در قالب امور انسانی از بازماندگان كسانی كه در ماجرای قيام ايشان به شهادت رسيدند، حمايت كرده و ايشان را كمك میكنند. اما برخی قيامهای ديگر مانند قيام ابومسلم يا ابوسلمه كه بعدها نيز به دست عباسيان افتاد، از همان ابتدا هدف و نيت پرچمداران اين قيامها چندان خالص نبود
وی ادامه داد: همچنين بايد به مطالب شفاهی كه ائمه(ع) از پدرانشان و ائمه پيش از خود به صورت سلسلهوار نقل كردهاند، اشاره كرد. از جمله بسيار جالب توجه است كه امام سجاد(ع) صحيفه سجاديه را املاء و انشاء میكردند و امام باقر(ع) و برادرشان جناب زيد آن مطالب را مینوشتند.
مدرس جامعةالمصطفی(ص)العالمية مشهد خاطرنشان كرد: منابع بسيار گرانبهايی در اختيار امام صادق(ع) بوده و به دليل فراهم بودن شرايط، امام(ع) احاديثی را كه از پدران و اجدادشان به ارث رسيده بود، چه به صورت شفاهی و چه به صورت مكتوب در قالب حديث برای مردم عنوان میكردند.
وی با اشاره به اينكه اين غير از آن چيزی است كه به حضرت ايشان علومی از جانب پروردگار از تفسير قرآن و مطالب ديگر الهام میشد، افزود: امام صادق(ع) تا حدی كه ظرفيت افراد اجازه میداد و شرايط فراهم بود، هزاران حديث از آباء و اجداد طاهرينشان برای مردم بيان كردند كه در مجموعه كتب شيعه و اهل سنت (چه در كتب حديث، چه در كتب تفسير و چه در آثار سيره و تاريخ) درج شده است.
سجادیزاده با بيان اينكه كمتر كتابی را از مواريث مكتوب اسلام میتوان ورق زد و از امام صادق(ع) مطلبی در آن مشاهده نكرد، به بيان نكاتی درباره موضع امام صادق(ع) در قبال قيامهای مبتنی بر خونخواهی امام حسين(ع) و احقاق حقوق اهل بيت(ع)، مانند قيامهای ابومسلم در ايران و ابوسلمه در عراق و پاسخ به اين سؤال كه چرا با وجود مساعد بودن فضا، برای به دست گرفتن رهبری سياسی، با اين قيامها همراهی نكردند؟ پرداخت.
وی ادامه داد: اميرالمؤمنين علی(ع) جدّ امام صادق(ع) و ائمه(ع) در اين زمينه معياری به دست داده و فرمودهاند: «فليست تصلح الرعية الا بصلاح الولاة و لا تصلح الولاة الا باستقامة الرعية؛ مردم اصلاح نمیشوند، مگر اينكه كارگزاران، زمامداران و مسئولين صالح باشند و آنها اصلاح نمیشوند مگر به استقامت و پشتكار مردم»؛ چون زمامداران خود از اين مردمند.
اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: در واقع به لحاظ انحرافی كه بعد از پيغمبر(ص) در مسئله قدرت و خلافت به وجود آمد، شرايط مطلوب برای ائمه(ع) از آن منظر كه كادر لايقی برای اداره امور داشته باشند، پيش نيامد و نتيجه آن شد كه افرادی در قالب اسلام و برای اداره اسلام منحرف شدند و با نام اسلام ظلم به مردم شد.
امام(ع) در حد مقدور زمينه را برای روی كار آمدن جبهه حق فراهم میكنند كه بعدها بر اساس تعاليم ايشان حكومت فاطميون مصر و حكومت صفويه تشكيل شود ـ ولو به صورت ناقص ـ و نظام جمهوری اسلامی نيز بركاتی از اشاره و ارشاد امام صادق(ع) در بحث ولايت فقيه است
عضو هيئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی اضافه كرد: بنابراين به دليل فراهم نبودن زمينهها و شرايط برای به دست گرفتن قدرت از سوی امام صادق(ع)، ايشان به فكر كادرسازی و تربيت بودند؛ چراكه وقتی مردم اصلاح شوند، حكومت حاكم بر مردم متناسب با آن مردم خواهد بود.
سجادیزاده در بخش ديگری از سخنان خود درباره موضع امام صادق(ع) در قبال قيامهای مبتنی بر خونخواهی امام حسين(ع) گفت: برخی از آن قيامها اصلِ اهدافشان درست بود، اما به دليل فراهم نبودن شرايط، امام(ع) میدانست كه اينگونه حركتها به شكست منتهی خواهد شد. با اين حال ايشان چنين قيامهايی (مانند قيام زيد بن علی(ع)) را تأييد میكردند و حتی جناب زيد را جزء علمای اهل البيت(ع) میدانستند.
وی تصريح كرد: حتی بعد از شهادت جناب زيد، امام(ع) در قالب امور انسانی از بازماندگان كسانی كه در ماجرای قيام ايشان به شهادت رسيدند، حمايت كرده و ايشان را كمك میكنند. اما برخی قيامهای ديگر مانند قيام ابومسلم يا ابوسلمه كه بعدها نيز به دست عباسيان افتاد، از همان ابتدا هدف و نيت پرچمداران اين قيامها چندان خالص نبود.
مدرس جامعةالمصطفی(ص)العالمية مشهد با بيان اينكه امام صادق از شرايط آن روزگار و از نيات رهبران اين قيامها به خوبی آگاه بود، ادامه داد: گرچه فضای كلی آن روزگار عليه بنیاميه بوده و ابومسلم يكی از مهمترين كسانی بود كه با امويان به جنگ پرداخت، اما با اين حال ابومسلم سابقه چندان درخشانی هم در تاريخ ندارد.
وی عنوان كرد: در منابع آمده كه يكی از امامزادگان در خراسان قيام كرد و جمعی از مردم در اطراف ايشان جمع شدند و پس از مدتی، كسانی كه در اطراف او جمع شده بودند، شروع به ظلم و ستم به مردم كردند تا اينكه يكی از كسانی كه بدو ظلم شده بود، پيش اين امامزاده آمده و شكايت و تظلمخواهی كرد. آن امامزاده آن افراد را طلبيد و از سبب ظلمشان به خلق پرسيد و آنان پاسخ دادند كه ما برای همين كار به گرد شما جمع شدهايم!
سجادیزاده در توضيح اين مطلب و با اشاره به اين كه هدف برخی از نهضتهای سياسی برقراری عدالت و دادن حق به حقدار نبوده است، افزود: نوع بسيار زيركانه اين اقدام را در كار مأمون عباسی میتوان مشاهده كرد. مأمون وقتی در برابر برادر خود امين قرار گرفته و با او به جنگ برمیخيزد، وقتی دل ايرانيان و به ويژه اهل خراسان را متمايل به اهل بيت(ع) میبيند، امام رضا(ع) را دعوت میكند.
وی ادامه داد: هدف اصلی مأمون اين نبود كه حكومت را به امام(ع) واگذار كند؛ بلكه آن بود كه با چنين نمايشی بنیعباس را از اضطرابها و مخمصهها و قيامهايی كه عليه آنان میشد، حفظ كند. بنابراين امام صادق(ع) شرايط مساعد و نيروهای خالص و مخلص كافی برای به دست گرفتن حكومت نمیديدند؛ وگرنه ايشان همانگونه كه در زيارت جامعه كبيره آمده «ساسة العباد؛ سياستمدارترين بندگان خدا» هستند.
عضو هيئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی تصريح كرد: از همين روی امام(ع) در حد مقدور زمينه را برای روی كار آمدن جبهه حق فراهم میكنند كه بعدها بر اساس تعاليم ايشان حكومت فاطميون مصر و حكومت صفويه تشكيل شود ـ ولو به صورت ناقص ـ و نظام جمهوری اسلامی نيز بركاتی از اشاره و ارشاد امام صادق(ع) در بحث ولايت فقيه است: «من كان منكم ممن قد روی حديثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احكامنا فليرضوا به حكماً فانی قد جعلته عليكم حاكماً».