ميرزا محمدتقی مشهور به حجةالاسلام و متخلص به نير پسر دوم حجةالاسلام آخوند ملامحمد ممقانی بوده كه در سال ۱۲۴۸ هجری قمری در تبريز تولد يافت. ابتدا تحصيلات خود را در نزد پدرش نمود و بعد در سال ۱۲۷۰ قمری در سن ۲۲ سالگی برای تكميل تحصيلات خويش به نجف رفت و پس از چند سالی كه در آنجا در حوزه درس علمای اعلام مقيم نجف مشغول بود به تبريز بازگشت و در سال ۱۳۱۲قمری در سن ۶۴ سالگی در تبريز بلاعقب درگذشت و جنازه اش را به نجف برده در آنجا بخاك سپرده شد. پيش از وفاتش مدتی بناخوشی فلج شقی گرفتار بود.

شادروان نير از فقها، محدثين، مجتهدين، حكما و شعرا و خوشنويسان زمان خود بوده و دارای تأليفات زيادی است كه قسمتی از آنها چاپ شده و قسمت ديگرش تاكنون بطبع نرسيده است. اسامی كتب وی كه تا كنون چاپ شده از اين قرار است: صحيفةالابرار ? مفاتيح الغيب ? لآلی منظومه ? آتشكده ? ديوان غزليات ? مثنوی در خوشاب كه با تخلص عميدا ختم شده است.

نامبرده برخلاف بسياری از آخوندها و روحانيون بلكه ميتوان گفت روحانی نماها مرد متقی ? با عزت نفس و با مناعت طبع بوده است.

ميگويند كه جز خانه مسكونی چيز ديگری از خود نداشت و آنهم پس از درگذشتش فروخته و به وام وی داده شد.

ميرزا صادق اديب الممالك فراهانی راجع به حسن خط ?اش ميگويد :

رقمت ناسخ ريحان خط لاله رخان????? برشكسته خط طغرای صفاهانی را

شادروان نير از همشهری های خويش خيلی گله مند و رنجيده خاطر بوده و در يكی از اشعار خود باين موضوع اشاره كرده ميگويد:

دلم از خطه تبريز بزنهار آمد????????? نيرا خيمه ما بين كه بويرانه زدند

نامبرده از شعرای توانای ايران بوده و در غزليات خود بيشتر از اشعار سعدی استقبال كرده و بهترين وجهی از عهده آن برآمده است. چنانكه خود گويد:‌

شعر من گر بسر تربت سعدی گذرد?????? كاروان شكر از مصر به شيراز آيد

 

شرح حال رجال ايران

نگارش مهدی بامداد