عضو هيئت علمی مؤسسه آينده روشن تأكيد كرد:
تفكر و تعقل قرآنمدار؛ اساس رويكرد امام صادق(ع)
اساس رويكرد امام صادق(ع) اين بود كه عقل بايد تابع قرآن باشد و فرد ديندار بايد پيش از دخالت دادن عقل، به كلام الهی مراجعه كند و سپس عقل و انديشه خويش را در كنار اين كلام و برای استفاده از آموزههای آن مورد استفاده قرار دهد.
حجتالاسلام و المسلمين مجتبی رضايی، عضو هيئت علمی مؤسسه آينده روشن، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به خلأ پديد آمده در جامعه اسلامی پس از شهادت امام حسين(ع) و بحران مديريت و رهبريت دينی در اين دوران، گفت: حكومت بیدين بنیاميه با طغيانگریها و انواع مفاسد اخلاقی و اقتصادی خود از يك سو و علمای درباری كه به دنبال خواستههای اين حكومت بودند، از سوی ديگر، موجب پديد آمدن بحران فرهنگی و خط فكرهای منحرف و خطرناك در جامعه اسلامی شده بودند.
رضايی با اشاره به دوران زوال خلافت بنیاميه، عنوان كرد: با رو به ضعف نهادن بنیاميه و افزايش اميد بنیعباس به در دست گرفتن حكومت، تلاش بنیعباس برای گسترش حوزههای فعاليتیشان افزايش يافت و سعی كردند كه با استفاده از چهرههای اثرگذار و صاحب نفوذ، به وجههای مناسب در جامعه اسلامی دست يابند. در همين راستا، بنیعباس كه میكوشيد خود را منتسب به پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) كند، سراغ امام صادق(ع) نيز رفتند كه با مقاومت جدی و مبارزه امام(ع) با اين خواسته بنیعباس مواجه شدند.
وی فضای آشفته سياسی و درگيری اموی و عباسی را فراهمكننده زمينه مناسبی برای انجام فعاليتهای فرهنگی و گسترش آموزههای اصيل اسلامی در آن دوره دانست و بيان كرد: با توجه به خلأ موجود در اين دوره و اين كه دلسوزترين افراد نسبت به فرهنگ، باورهای مردم و آموزههای اصيل اسلامی اهل بيت(ع) بودند، امام محمد باقر(ع) اولين تلاشها را به كار گرفتند تا دانشگاه اهل بيت(ع) را راهاندازی كنند و جايگاه اهل بيت(ع) را در رهبری فكری جامعه نشان دهند.
اين محقق وپژوهشگر دينی از اين دانشگاه به عنوان مأمنی برای در امان ماندن از انحراف و گمراهی و منبعی برای طالبان علم ياد كرد و افزود: امام محمد باقر(ع) با مديريت خود اين جريان را مستقر كردند و پس از ايشان امام صادق(ع) زمام امور را در دست گرفتند و تلاش كردند تا با توسعه و گسترش اين دانشگاه، نقش رهبری فكری را در سطح جامعه اسلامی تقويت كنند.
جلوگيری از كنار گذاشته شدن قرآن از محوريت فرهنگ جامعه اسلامی و نشان دادن اين امر كه برای رفتن به سمت قرآن بايد از منبع معتبر و معتمد استفاده كرد ... نتايجی بودند كه با تأكيد امام(ع) بر قرآن، و اثبات جايگاه علمی ايشان در عمل، از رويكرد امام صادق(ع) و جريان علمی ايشان استفاده میشد
وی با اشاره به پذيرفتهشدهتر بودن قرآن در مقايسه با اهل بيت(ع) در جامعه اسلامی آن دوران، گفت: از يك سو پيغمبر(ص)، قرآن و اهل بيت(ع) خود را به عنوان مفسر قرآن در كنار هم قرار داده بودند و مردم نيز در حقيقت برای دستيابی به فهم درست از قرآن نيازمند آموزههای ايشان بودند و از سوی ديگر، در حالی كه مردم به اهل بيت(ع) نياز مبرم داشتند، بيشتر قرآن را میشناختند و از اهل بيت(ع) دور بودند. لذا امام صادق(ع) با توجه دادن و تأكيد بر قرآن در نهضت علمی خود، محوريت را به قرآن دادند.
رضايی اظهار كرد: علاوه بر احكام اسلامی كه بايد مبتنی بر قرآن و سخنان پيامبر(ص) میبود، در اين زمينه، میتوان به اهتمام امام صادق(ع) به تفسير قرآن و مطرح كردن مسائل مختلف در زوايا و خفايای آموزهها و آيات قرآن اشاره كرد. همچنين بيان نكاتی در حوزههای مختلف علوم و مستند كردن آن به قرآن، از ديگر وجوه شيوه عملكرد امام(ع) در محوريتبخشی به قرآن بود.
عضو هيئت علمی مؤسسه آينده روشن با اشاره به اهداف و نتايج اين شيوه عملكرد، گفت: جلوگيری از كنار گذاشته شدن قرآن از محوريت فرهنگ جامعه اسلامی و نشان دادن اين امر كه برای رفتن به سمت قرآن بايد از منبع معتبر و معتمد استفاده كرد و معتبرترين منبع در كنار قرآن همان اهل بيت(ع) هستند كه پيغمبر(ص) آنان را در كنار قرآن قرار داده اند، نتايجی بودند كه با تأكيد امام صادق(ع) بر قرآن و اثبات جايگاه علمی ايشان در عمل، از رويكرد امام(ع) و جريان علمی ايشان استفاده میشد.
وی با اشاره به شكلگيری رويكردهايی متفاوت در آن زمان، گفت: مدتی پس از آغاز حركت علمی امام صادق(ع)، برخی از افرادی كه نزد خود ايشان شاگردی كرده بودند، به تأسيس مكاتبی متفاوت اقدام كردند و برای مثال ابوحنيفه به عنوان يكی از اين افراد، مكتبی فقهی تأسيس كرد كه در آن عقل را شاخص اصلی و اصل اساسی برای تشخيص احكام قرار داده بود و به دليل حمايتهای حكومت تا حدی جايگير شد و گسترش يافت.
وی با اشاره به ايستادگی امام صادق(ع) در مقابل اين جريان، تأكيد ايشان را بر تعقل و تفكر قرآنمدار دانست و تصريح كرد: اساس رويكرد امام(ع) اين بود كه عقل بايد تابع قرآن باشد و فرد ديندار بايد پيش از دخالت دادن عقل، به كلام الهی مراجعه كند و سپس عقل و انديشه خويش را در كنار اين كلام و برای استفاده از آموزههای آن مورد استفاده قرار دهد.
رضايی چنين تفكر و تعقلی را خلأ جامعه امروز ما دانست و اظهار كرد: قرآن اصرار دارد كه كتاب هدايت و به دنبال رساندن جامعه به كمال و منزلگاه مقصود است و كتابی كه چنين ادعايی را مطرح میكند، مطمئناً از بار علمی بالايی برای پاسخگويی به نيازهای افراد و جامعه در ابعاد مختلف برخوردار خواهد بود، اما متأسفانه جامعه علمی ما تاكنون در استفاده از قرآن در رشتهها و زمينههای مختلف علمی اقدام سزاواری را صورت نداده است.
وی با اشاره به اين كه اين خلأ هم در حوزه و هم در دانشگاه محسوس است، خاطرنشان كرد: نهادهای علمی، چه حوزه و چه دانشگاه، اين وظيفه را برعهده دارند كه با الهام از نهضت علمی امام صادق(ع)، مباحث قرآن را به شكل علمی در مجامع خود طرح و با استخراج نكات علمی از قرآن و مستند كردن مباحث خود به قرآن زمينه قرار گرفتن قرآن در جايگاه اصلی خود را فراهم كنند.