زهرا رضازاده عسكری با برشمردن شيوههايی نظير تفسير قرآن به قرآن، ذكر سبب نزول، ذكر مصاديق و نمونهها و... به عنوان شيوههای به كار رفته از سوی امام صادق(ع) در تفسير آيات، گفت: در واقع رويكردهای تفاسير شيعی، همگی برخاسته از شيوههای به كار رفته از سوی امام صادق(ع) در تفسير آيات است.
زهرا رضازاده عسكری، عضو هيئت علمی دانشگاه تهران، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با اشاره به شرايط سياسی زمان امام صادق(ع) گفت: در اين دوران به دليل اختلاف بنیاميه و بنیعباس و درگيری آنها برای به دست آوردن و حفظ حكومت، شرايط مناسبی برای اهل بيت(ع)، به ويژه امام صادق(ع) فراهم شد تا معارف اسلام را در اختيار شيعيان قرار دهند و مباحث فقهی، تفسيری، كلامی و ... را به صورت گسترده در جامعه مطرح كنند.
رضازاده افزود: به دليل فراهم بودن چنين شرايطی برای انتقال معارف دينی از سوی امام صادق(ع)، بيشترين روايات تفسيری نيز از امام صادق(ع) نقل شده است كه میتوانيم اين احاديث را در كتابهای تفسيری روايی مانند «تفسير البرهان» بحرانی و «تفسير نورالثقلين» هويزی و ديگر كتابهای روايی ببينيم.
استاديار گروه معارف دانشكده الهيات دانشگاه تهران با تأكيد بر اين كه تفسير آيات قرآن توسط ائمه(ع) براساس علم لدنی و نه علم اكتسابی صورت میگرفته، عنوان كرد: تفسير قرآن از سوی ايشان به گونهای بوده كه شاگردان خود را در مورد طريقه و شيوه تفسير آموزش دهند. امام صادق(ع) نيز در روش تبيينی خود به دو منبع قرآن و سنت پيامبر(ص) و اجداد طاهرينشان، استناد میكردند.
ما در روايات تفسيری میبينيم كه امام صادق(ع) برای تبيين و تفسير آيات قرآن به سنت و روايت پيامبر اكرم(ص) و آباء و اجداد طاهرين خود استناد فرموده و مخاطبان را متوجه اين امر میساختند كه سخنانشان، بدون واسطه شيوخ روايی، همان سخنان رسول خداست
وی به شيوههای تفسيری به كار رفته از سوی امام صادق(ع) اشاره و بيان كرد: ايشان با شيوههايی نظير تفسير قرآن به قرآن، ذكر سبب نزول، ذكر مصاديق و نمونهها، استفاده از تمثيل، به كار بردن برهان عقلی و مواردی از اين قبيل آيات و احكام الهی را درخور فهم مخاطبان تبيين و تفسير میكردهاند و در واقع میتوان گفت رويكردهای تفاسير شيعی همگی برخاسته از شيوههای به كار رفته از سوی امام صادق(ع) در تفسير آيات است.
رضازاده با اشاره به روايات منقول از معصومين(ع) در خصوص تفسير قرآن به قرآن، گفت: رواياتی از پيامبر اكرم(ص) و امام علی(ع) نقل شده كه فرمودهاند: برخی از آيات قرآن شاهد و مفسر برخی از آيات ديگرند. همچنين در روايتی از پيامبر اكرم(ص) آمده است كه فرمودند: بخشی از قرآن بخش ديگر را تصديق میكند، پس بخشی از آن را با بخشی ديگر تكذيب نكنيد. همچنين امام علی(ع) میفرمايند: كتاب خدا، بخشی از آن بخش ديگر را تفسير میكند و بعضی از آن شاهد و گواه بر بعضی ديگر است. از اين رو برخی بر اين اعتقادند كه روش تفسير قرآن به قرآن مورد تأييد قرآن و معصومين(ع) نيز هست.
وی با اشاره به انواع گوناگون تفسير قرآن به قرآن، اظهار كرد: تفسير قرآن به قرآن انواع گوناگونی دارد. گاهی صدر آيه شاهد ذيل آيه است يا ذيل آيه شاهد صدر آيه است. گاه آيه مفسر در قسمتی ديگر از قرآن است. گاهی پيوند آيهها از سنخ واژههاست و گاهی پيوند آيات معنوی است.
رضازاده در زمينه موارد كاربرد اين شيوه تفسير قرآن نيز گفت: اين شيوه، در بيان ناسخ و منسوخ، مجمل و مبين، عام و خاص، مطلق و مقيد و يا محكم و متشابه به كار میرود. در همين موارد نيز دستيابی به بعضی از احكام سهل و دستيابی به بعضی سخت و پيچيده است و نياز به تأمل و تدبر دارد. در هر صورت در چنين شيوه تفسيری، مفسر بايد به قرآن و معارف آن احاطه كامل داشته باشد.
وی در ادامه در خصوص تفسير روايی، با اشاره به اين مطلب كه تفسير و بيان آيات به عهده پيامبر(ص) است، افزود: پيامبر اكرم(ص) نيز با بيان حديث شريف ثقلين، به سنت اهل بيت(ع) حجيت دادهاند. يعنی براساس حديث متواتر ثقلين عترت طاهرين(ع) همتای قرآن هستند و تمسك به قرآن و در واقع كسب هدايت از آيات و معارف قرآن جز از راه عترت معصومين(ع) امكانپذير نيست. بنابراين با توجه به اين مسأله و از ديدگاه اماميه، سنت معصومين(ع)، اعم از قول و فعل و تقريظ معصوم(ع)، همان سنت پيامبر(ص) است.
عضو هيئت علمی دانشگاه تهران اضافه كرد: از همين روی و به جهت تأكيد معصومين(ع) بر دريافت علم خود از منبع وحی، ايشان همواره سعی میكردند با نقل احاديث از پيامبر گرامی(ص)، از طريق پدران بزرگوار و اجداد طاهرين خويش، به اين نكته اشاره كنند كه سخنان آنان همان سخنان پيامبر(ص) است و در امتداد معارف نبوت قرار دارد.
وی در پايان عنوان كرد: امام صادق(ع) نيز در حقيقت احياكننده سنت نبوی و ادامهدهنده و روايتكننده معارف اهل بيت(ع) است. لذا ما در روايات تفسيری میبينيم كه امام صادق(ع) برای تبيين و تفسير آيات قرآن به سنت و روايت پيامبر اكرم(ص) و آباء و اجداد طاهرين خود استناد فرموده و مخاطبان را متوجه اين امر میساختند كه سخنانشان، بدون واسطه شيوخ روايی، همان سخنان رسول خداست.