بيش از هفتاد راوی در منابع اهل سنت، از جمله ائمه اربعه اهل سنت، همگی باواسطه يا بلاواسطه از امام صادق(ع) نقل روايت دارند و جالب آنكه صحيح بخاری كه از امام صادق(ع) نقل روايت نكرده، مورد اعتراض بسياری از علمای اهل سنت قرار گرفته است.
حجتالاسلام و المسلمين مهدی رستمنژاد، عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمية، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به ارائه سخنانی درباره جايگاه امام صادق(ع) در آثار بزرگان اهل سنت از متقدمين و متأخرين پرداخت و اظهار كرد: درباره زندگی، مناقب و فضائل امام صادق(ع) و تأثيرگذاری ايشان بر فرهنگ اسلامی آثار زيادی در ميان شيعه و اهل سنت نگاشته شده است؛ چه كتابهايی كه به صورت و چه مطالبی كه به صورت غير مستقل ضمن كتابهای ديگر نوشته شده، بسيار زياد است.
وی در بخشی از سخنان خود با اشاره به تأسيس مدرسه علمی امام صادق(ع) گفت: امام(ع) قبل از آن كه حوزه علمی خود را در دو منطقه مدينه (عريض و العوالی) برقرار كند، به سبب آنكه در برهههايی از زمان حتی ايشان را به مسجد راه نمیدادند، ابتدا اين حوزه را در منزل خود تأسيس كرد. از زمان تأسيس حوزه امام صادق(ع) چيزی نگذشته بود كه گفته شده در مسجد مدينه هفتصد حلقه علمی ـ از مذاهب مختلف ـ همگی «قال الباقر(ع)» و «قال الصادق(ع)» میگفتهاند.
عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية تصريح كرد: اينگونه نبوده كه اين حلقهها همگی شيعه بوده باشند؛ بلكه بسياری از اينها مربوط به بزرگان اهل سنت بوده است. بزرگان اهل سنت در منابع خود از امام صادق(ع) احاديث فراوانی نقل كردهاند و از ائمه اربعه، مانند مالك و ابوحنيفه تا شاگردان آنها از جمله ابنادريس شافعی و احمد بن حنبل، همگی باواسطه يا بلاواسطه از امام صادق(ع) نقل روايت دارند.
وی ادامه داد: از جمله بزرگان اهل سنت كه در حديث و به ويژه در تفسير از محضر امام صادق(ع) استفاده كردهاند، میتوان به شخصيتهايی چون سفيان ثوری، سفيان بن عيينه، يحيی بن سعيد انصاری، يحيی بن سعيد قطان، ايوب سجستانی و ... اشاره كرد كه تعداد آنان به بيش از هفتاد تن میرسد و اين نشان از گستردگی روايات امام صادق(ع) در بخشهای تفسيری، حديثی، فقهی و اخلاقی دارد.
عالم بزرگ اهل سنت شيخ ابوبكر بن شهابالدين حضرمی در كتاب خود اين اقدام بخاری را مورد اعتراض قرار داده و می نويسد: عجب ماجرای جانسوز و دل گدازی است، ماجرای شيخ محمد اسماعيل بخاری؛ او در كتاب خود به احاديث حضرت صادق(ع) راستگو احتجاج نكرده است
مؤلف كتاب «جلوههای پيام الهی در قرآن» تصريح كرد: با وجود آنكه امام صادق(ع) از جايگاه عظيم علمی و حديثی در احاديث اهل سنت برخوردار است و منبع عظيمی برای حديث و تفسير آنان محسوب می شود، اما جالب است كه صحيح بخاری از امام صادق(ع) نقل نكرده است. برخی از علمای اهل سنت كه از تعصب كمتری برخوردارند، اين نكته را بر محمد بن اسماعيل بخاری اشكال گرفتهاند.
وی خاطرنشان كرد: برای نمونه عالم بزرگ شيخ ابوبكر بن شهابالدين حضرمی در كتاب خود اين اقدام بخاری را مورد اعتراض قرار داده و می نويسد: عجب ماجرای جانسوز و دل گدازی است، ماجرای شيخ محمد اسماعيل بخاری؛ او در كتاب خود به احاديث حضرت صادق(ع) راستگو احتجاج نكرده است؛ در حالی كه به احاديثی از مرجئه و خوارج و افرادی چون عمران بن حطان و مروان و زاده زن خطاكار احتجاج جسته است!
نويسنده كتاب «تكرارپذيری حادثه عاشورا» افزود: حضرمی در ادامه میگويد: سوگند به خدا كه حضرت جعفر صادق(ع) همچون مشعل فروزان هدايت است كه خداوند آياتی را در نماياندن عظمت آن جناب نازل كرده است. او يگانه عصر خود و در دانش و تقوا سرآمد روزگار خود بود و در عمر سراپا پرهيزكاری خود، مرتكب كوچكترين گناهی نشد.
وی ادامه داد: با توجه به اين كه محمد بن اسماعيل بخاری در عصر امامين عسكريين(ع) زندگی میكرد و كمتر از صد سال با امام صادق(ع) فاصله داشت كه ائمه مذاهب اربعه اهل سنت، مستقيم يا غير مستقيم از محضر آن بزرگوار استفاده كردهاند و بيش از هفتاد راوی در منابع اهل سنت از ايشان نقل روايت كردهاند، چگونه است كه محمد بن اسماعيل بخاری ـ با آن همه سفرهای طولانی برای كسب حديث و از جمله 6 سال اقامت در حجاز ـ از امام صادق(ع) حتی يك حديث هم نقل نكرده است، در حالی كه از افراد ديگر و برخی از دشمنان اهل بيت(ع) مانند خوارج و نواصب نقل حديث كرده است.
رستمنژاد با اشاره به سخنان برخی از علمای اهل سنت در توجيه اقدام محمد بن اسماعيل بخاری در نقل نكردن روايت از امام صادق(ع) گفت: از جمله ابن مداينی میگويد كه محمد بن اسماعيل بخاری از يحيی بن سعيد قطان درباره امام(ع) چيزی را شنيده بود و به سبب آن چيز! ـ كه بدان تصريح نكرده ـ از امام (ع) نقل حديث نكرده است!
وی با بين اينكه ابن تيميه نيز در كتاب خود منهاج السنة (4/143) به همين مطلب اشاره میكند، اضافه كرد: ابن تيميه كه در حقيقت مؤسس نوعی فكر سلفی و پدر فكری وهابيت امروز محسوب میشود، میگويد: بخاری با علم به روايات جعفر بن محمد(ع) و مقام و منزلت او، از روايات او روی گردانده است، چون سخنانی از يحيی بن سعيد قطان درباره جعفر بن محمد(ع) به بخاری رسيده بود و از همين روی بخاری از او نقل حديث نكرده است!
عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية خاطرشنان كرد: همين مسئله را بسياری از علمای اهل سنت پاسخ گفته اند و تصريحات بسيار زيادی از علمای بزرگ اهل سنت در عظمت مقام علمی، حديثی و تفسيری حضرت امام صادق(ع) وجود دارد و آنان امام(ع) را از اهل بيت(ع) و از فرزندان پيامبر(ص) میدانند.
وی اظهار كرد: استاد محمد ابوزهره در كتابی با عنوان «ابوحنيفه» (ص 82) عنوان میكند كه همانگونه كه ابوحنيفه اتصال علمی به امام باقر(ع) داشت، از فرزندش جعفر صادق(ع) هم علم آموخت؛ ابوحنيفه میگفت به خدا سوگند فقيهتر از جعفر بن محمد(ع) نديدم و علما، جعفر صادق(ع) را از شيوخ و اساتيد ابوحنيفه به شمار آوردهاند. استاد عبدالحليم جندی از علمای معاصر اهل سنت كه كتاب ويژه ای درباره امام صادق(ع) نگاشته، نيز به اين مطلب اشاره كرده است.
رستمنژاد تصريح كرد: خلاصه آن كه سخنی را كه ابن تيميه در توجيه اقدام محمد بن اسماعيل بخاری در نقل نكردن روايت از امام صادق(ع) آورده، مورد تأييد بسياری از علمای اهل سنت قرار نگرفت، زيرا علمای طراز اول اهل سنت و صاحبان مذاهب اربعه خود شاگرد امام صادق(ع) بوده و از امام(ع) نقل روايت كردهاند و غير از اينها بسياری از علمای اهل سنت، روايات زيادی از امام(ع) نقل كردهاند.
عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية خاطرنشان كرد: جالب است كه ابن ابیالحديد معتزلی در عبارتی میگويد كه ريشه علم فقه به اميرالمؤمنين(ع) برمیگردد، زيرا ابوحنيفه فقه را نزد جعفر بن محمد(ع) خواند و جعفر بن محمد(ع) نزد پدرش و ... كه سرانجام به امام علی(ع) می رسد كه اين عبارت نشان دهنده آن است كه حتی فقه اهل سنت نيز به نوعی متصل به امام صادق(ع) است.