جام جم آنلاين: سندرم شوگرن يك بيماري خود ايمني است كه با خشكي دهان و چشم‌ها ظاهر مي‌شود. در بيماري‌هاي خود ايمني، توليد غيرطبيعي آنتي‌بادي‌ها در برابر بافت‌هاي بدن صورت مي‌گيرد و سيستم ايمني با متمايل شدن به مسير‌‌‌هاي اشتباه خود ايمني، منجر به التهاب بافت‌ها مي‌شود.
در اين بيماري خود ايمني خاص، در غددي كه مسوول توليد اشك و بزاق هستند، التهاب رخ مي‌دهد، به طوري كه التهاب در غددي كه توليد اشك مي‌كنند، (غدد لاكريمال)‌، به كاهش توليد آب براي اشك و خشكي‌ چشم‌ها منجر مي‌شود و التهاب غدد ايجادكننده بزاق (ازجمله غدد پاروتيد)‌، به خشكي دهان و لب‌ها مي‌انجامد.

چنانچه سندرم شوگرن با بيماري‌هاي بافتي مرتبط ديگري همراه نباشد، به عنوان سندرم شوگرن اوليه ناميده مي‌شود و در صورتي كه با يك بيماري بافتي مرتبط مانند آرتريت روماتوئيد، لوپوس سيستماتيك، ارتيماتوزيا اسكلرودرما همراه باشد، به عنوان سندرم شوگرن ثانويه محسوب مي‌شود.

خشكي چشم و دهان در بيماران مبتلا به سندرم شوگرن يا بدون آن، گاهي اوقات به نام سندرم سيكا نيز ناميده مي‌شود. در اين رابطه، خشكي چشم كه از نظر پزشكي گزروفتالمي ناميده مي‌شود، مي‌تواند بتدريج به خارش، احساس وجود شن يا چيزي مانند آن در چشم و حتي عفونت و خراشيدگي جدي قرنيه چشم و ترشح موكوس از چشم‌ها منجر شود.

هواي دود آلود، محيط بادي، قرار گرفتن در معرض هواي تهويه‌هاي مطبوع، حساسيت به نور، تورم پلك‌ها و سفرهاي هوايي مي‌تواند منجر به بدتر شدن علائم شود.

التهاب غدد بزاقي نيز مي‌تواند علاوه بر خشكي دهان و لب‌ها، باعث مشكلات بلع، پوسيدگي‌هاي دنداني،‌ بيماري‌هاي لثه، آماس و دردهاي دهاني،‌ برفك‌هاي مكرر (عفونت‌هاي قارچي در دهان)‌ و عفونت غده پاروتيد (داخل گونه‌ها)‌ شود.

وضعيت خشكي دهان، در اصطلاح پزشكي، گزروكتومي‌ ناميده مي‌شود. التهاب ساير غدد كه كمتر در سندرم شوگرن شايع است، مانند پوشش مجاري تنفسي، منجر به عفونت‌هاي ريه و واژن (باعث عفونت‌هاي مكرر واژينال)‌ مي‌شود.

از مشكلات خارج از غدد در سندرم شوگرن، مي‌توان به خستگي، درد مفاصل يا آرتريت، پديده Raynaud (باريك شدن رگ‌هاي خوني)‌، التهاب ريه، بزرگ شدن غدد لنفاوي، بيماري‌هاي كليوي، عصبي و ماهيچه‌اي‌ اشاره كرد.

يك عارضه نادر و خطرناك در سندرم شوگرن، التهاب رگ‌هاي خوني است كه مي‌تواند به بافت‌هايي از بدن كه توسط اين رگ‌ها تامين مي‌شود، آسيب برساند.

همچنين در برخي موارد، آنتي‌بادي‌هايي كه ممكن است در خون وجود داشته باشند، در زنان باردار مي‌تواند باعث مشكلات قلبي در نوزادان شود. همچنين يك بيماري شايع ديگر كه با سندرم شوگرن همراه است، تيروئيد خود ايمني (تيروئيدهاشي موتو)‌ است كه مي‌تواند به سطح غيرطبيعي هورمون تيروئيد بينجامد.

سوزش سر معده و مشكل بلع نيز ممكن است از بيماري ريفلاكس معده و مري ناشي شود. در اين ميان، بيماري نادر و خطرناك سيروز صفراوي كه يك بيماري خود ايمني در كبد است نيز مي‌تواند به بافت كبد آسيب برساند.

درصد كمي از بيماران مبتلا به سندرم شوگرن، سرطان غدد لنفاوي را نشان مي‌دهند كه معمولا پس از گذشت سال‌هاي زيادي از بيماري اتفاق مي‌افتد و با تورم غدد لنفاوي همراه است.

علت دقيق سندرم شوگرن نامشخص است. در حالي كه تحقيقات علمي، بيشتر عوامل ژنتيكي را در بروز اين بيماري دخيل مي‌دانند، به نظر مي‌رسد علاوه بر زمينه ژنتيكي، مكانيسم تحريك‌كننده مانند آلودگي به يك ويروس خاص يا گونه‌اي از باكتري‌ها نيز براي ايجاد بيماري لازم است.

همچنين شيوع آن در خانواده‌هايي كه اعضاي آن بيماري‌هاي خود ايمني ديگري مانند لوپوس اريتماتوزسيستميك، بيماري خود ايمني تيروئيد، ديابت نوع يك و... را دارند، بيشتر است. حدود 90 درصد از بيماران مبتلا به سندرم شوگرن، زن هستند و اكثر افراد در زمان تشخيص بيش از 40 سال دارند.

سندرم شوگرن از تشخيص تا درمان

خشكي چشم مي‌تواند با آزمايش توانايي چشم براي مرطوب شدن، با استفاده از يك نوار كاغذي كوچك كه زير پلك قرار مي‌گيرد، مشخص شود و التهاب غدد بزاقي مي‌تواند با اسكن‌هاي بزاق با استفاده از داروهاي راديولوژيك اتمي (راديواكتيوي)‌ تشخيص داده شود و نيز كاهش توانايي غدد بزاقي براي توليد بزاق، با تست ترشح بزاق سنجيده مي‌شود. همچنين نمونه بيوپسي بافت غدد بزاقي (معمولا از لب زيرين)‌، موارد غيرطبيعي اين يافت را نشان مي‌دهد.

در اين رابطه، تصويربرداري خاصي به نام سيالوگرام (با استفاده از اشعه ايكس)‌ نيز براي بررسي وضعيت غدد بزاقي به كار برده مي‌شود. با آزمايش خون نيز مي‌توان آنتي‌بادي‌هاي مترشحه عليه بافت‌هاي بدن از جمله RO)SS-A) و La)SS-B) را شناسايي كرد و موارد كاهش تعداد گلبول‌هاي قرمز خون (كم‌خوني)‌ سطح غيرطبيعي گلوكز خون و نشانه‌هاي التهاب (ميزان سديمانتاسيون و پروتئين راكتيو C)‌ را مورد بررسي قرار داد.

آزمايش ادرار نيز ممكن است براي بررسي تاثير سندرم شوگرن بر كليه‌ها مورد استفاده قرار گيرد. همچنين از آنجا كه احتمال دارد اين بيماري باعث التهاب ريه‌ها شود، ممكن است پزشك دستور يك X-Ray از سينه را نيز بدهد.

درمان خاصي براي اين سندرم وجود ندارد، اما خشكي چشم مي‌تواند توسط اشك مصنوعي و پمادهاي نرم‌كننده چشم بهتر شود و در صورتي كه خشكي چشم شديدتر شود، متخصصان چشم مي‌توانند مجراي اشكي چشم را مسدود كنند تا چشم مدت طولاني‌تري توسط اشك مرطوب بماند.

همچنين قطره چشمي سيكلوسپورين (رستايس)‌، از قطره‌هاي تاييد شده‌اي است كه مي‌تواند التهاب غدد اشكي را كاهش دهد.

اضافه كردن روغن بذر كتان به رژيم غذايي نيز ممكن است براي خشكي چشم مفيد باشد. در اين ميان بعضي افراد ممكن است نياز به جراحي داشته باشند. در اين جراحي، مجراي اشكي كه اشك چشم را مي‌كشد (خشك مي‌كند)‌، بسته مي‌شود.

به اين ترتيب كه درپوش‌هاي كلاژني يا سيليكوني براي بستن موقت مجراها وارد آنها مي‌شوند. پوشش‌هاي كلاژني در نهايت حل مي‌شوند، اما پوشش‌هاي سيليكوني در محل مي‌مانند تا بيفتند يا از بين بروند. گاهي ممكن است پزشك به جاي آنها از ليزر براي بستن دائمي مجراي اشك استفاده كند.

در مورد خشكي دهان مي‌توان غدد بزاقي را با داروهاي تحريك‌كننده بزاق مانند پيلوكارپين (سالاژن)‌ و سوكويملين تحريك كرد، البته افراد مبتلا به بيماري‌هاي قلبي، آسم يا گلوكوم (آب سياه)‌ بايد از مصرف اين داروها اجتناب كنند، ضمن اين كه استفاده از اين داروها ممكن است با درد شكمي، افزايش آب بدن و خارج شدن آن به صورت عرق و ادرار توام باشد.

محصولات ديگر مانند خميردندان‌، آدامس‌، دهان‌شويه‌ (بيوتن)‌، نئومايسين مايع و... نيز براي درمان خشكي دهان در دسترس هستند.

روغن ويتامين E نيز مي‌تواند تا اندازه‌اي مفيد باشد. در مورد عفونت‌هاي دهان و دندان نيز بايد براي جلوگيري از عوارض حادتر، هرچه زودتر به آنها رسيدگي شود.

مراقبت دنداني مستمر بسيار حائز اهميت است، كمپرس‌هاي گرم و مرطوب‌ مي‌توانند براي كمك به تسكين ورم و درد غدد پاروتيد، استعمال شوند.

محلول‌هاي نمكي بيني نيز مي‌توانند براي خشكي مجاري بيني مفيد باشند. همچنين هيدروكسي كلروكويين (پلاكونيل)‌ براي علائم سندرم شوگرن، بخصوص خستگي و دردهاي عضلاني و مفاصل، تاثير بسزايي دارد. عوارض جدي‌تر اين بيماري مانند تورم رگ‌ها، مي‌تواند با داروهاي بازدارنده سيستم ايمني مانند كورتيزون (پردنيزون)‌ يا آزايتوپرين (ايموران)‌ يا سيكلوفسفاميد (سيتوكزان)‌ بهبود يابد.

همچنين عفونت‌هايي كه مي‌تواند سندرم شوگرن را وخيم‌تر كند، با آنتي‌بيوتيك‌ها مرتفع مي‌شود. سرطان غدد لنفاوي كه يكي از عوارض نادر اين بيماري است، به طور جداگانه مورد درمان قرار مي‌گيرد.

درمان‌هاي خانگي براي مبتلايان به سندرم شوگرن


بسياري از علائم سندرم شوگرن به اقدامات خود مراقبتي خوب پاسخ مي‌دهند.

براي بهبود خشكي چشم‌ها، علاوه بر استفاده از نرم‌كننده‌هاي چشمي و اشك‌هاي مصنوعي (بدون نگهدارنده)‌، مي‌توانيد با افزايش رطوبت داخل خانه و قرار نگرفتن در معرض هواي بادي، فن‌ها و تهويه‌ها و نيز استفاده از عينك‌هاي ايمني يا پوشش‌هاي محافظتي چشم (هنگامي كه خارج از منزل هستيد)‌، به حفاظت چشم‌هايتان كمك كنيد.

در مورد خشكي دهان، نوشيدن مايعات فراوان بخصوص آب، آدامس‌هاي بدون قند يا آبنبات‌هاي سخت و محلول آبليمو مي‌توانند براي تحريك ترشح بزاق مفيد باشند.

براي جلوگيري از پوسيدگي‌هاي دندان، از خوردن شيريني زياد بخصوص بين وعده‌ها خودداري كنيد و پس از هر وعده غذا، دندان‌ها را مسواك و نخ دندان بزنيد.

از درمان‌هاي خاص فلورايد و دهان‌شويه‌هاي آنتي‌باكتريال استفاده كنيد. همچنين از آنجا كه خشكي پوست نيز در اين بيماري يك معضل است، براي حمام كردن از آب داغ استفاده نكنيد و در حالي كه هنوز پوست‌تان خيس است از كرم‌هاي مرطوب‌كننده استفاده كنيد و هنگام شستن ظرف‌ها نيز دستكش‌هاي لاستيكي را مورد استفاده قرار دهيد.

گفتني است سندرم شوگرن هم‌اكنون حوزه تحقيقات فعال ايمونولوژيكي است و بسياري از درمان‌هاي جديد، در آينده نزديك در دسترس خواهد بود.

تحقيقات اخير نشان مي‌دهد ريتوكسي‌ماب (ريتوكسان)‌، ممكن است براي بسياري از علائم اين بيماري مفيد واقع شود.

فروغ فلاح زاده