جام جم آنلاين: بدون شك حرف زدن بچه‌ها و شنيدن اولين كلمات از زبان آنها يكي از شيرين‌ترين و مهم‌ترين اتفاقات زندگي هر پدر و مادري است. براي همين هم از زماني كه والدين فكر مي‌كنند كودك بتدريج بايد حرف بزند، او را تشويق مي‌كنند تا كلمات ساده را تكرار كند. البته علاوه بر ذوق و شوق والدين، نبايد فراموش كنيم حرف زدن و پيشرفت مهارت‌هاي گفتاري بر ساير جنبه‌هاي رشد كودك نيز تاثير مي‌گذارد.
با اين حال، اگر كودكي دير شروع به حرف زدن كند، چاره چيست؟ چه كار بايد كرد و اصلا چطور بايد متوجه شد تاخير كودك در حرف زدن غيرعادي است؟
سعيده احمدي، كارشناس ارشد گفتاردرماني با اشاره به اين‌كه زبان و گفتار دو مهارت متفاوت، اما مرتبط با يكديگر است، به «جام‌جم» توضيح مي‌دهد: نيمكره چپ مغز انسان به مهارت‌هاي زباني او مربوط مي‌شود و گفتار نيز در واقع همان توانايي‌هاي زباني است كه تغيير شكل داده و قابل شنيدن مي‌شود. بنابراين براي اين كه فردي بتواند بخوبي صحبت كند، علاوه بر اين كه مغز و سيستم اعصاب، اندام‌هاي گفتاري و گوش او بايد سالم باشد، داشتن هوش بيشتر از 50 درصد و حافظه شنيداري و بينايي مناسب نيز ضروري است.
به گفته احمدي، كودكان به طور طبيعي از دوران نوزادي صداهاي گفتاري را از محيط اطراف جذب مي‌كنند و از حدود 6 ماهگي شروع به قان و قون كردن مي‌كنند. البته بايد توجه داشته باشيد آنچه بچه‌ها در اين سنين مي‌گويند، معناي خاصي ندارد و به چيز مشخصي اطلاق نمي‌شود؛ به عنوان مثال تكرار كلمه «ماما» يا «بابا» به معناي كلمات «مادر» و «پدر» نيست و فقط بازي با صداهايي است كه زياد در محيط مي‌شنوند.
وي مي‌افزايد: به طور معمول كودكان از يكسالگي شروع به حرف زدن مي‌كنند و در اين سن تعداد واژگان بياني آنها به طور متوسط سه كلمه است؛ البته تعداد دقيق كلمات متفاوت بوده و ممكن است بچه‌اي در يكسالگي كمتر از 3 كلمه يا بيشتر از آن بگويد. در يك سال و نيمگي هم تعداد واژه‌ها به طور متوسط بايد 20 عدد باشد و در 2 سالگي اين تعداد به 50 عدد مي‌رسد. وقتي كودك 3 ساله مي‌شود، تعداد كلمات ناگهان افزايش چشمگيري مي‌يابد و انتظار مي‌رود كودك 900 كلمه داشته باشد.
احمدي درباره سن شروع جمله‌سازي و بيان عبارات كوتاه نيز چنين توضيح مي‌دهد: هنگامي كه تعداد واژه‌ها به 50 عدد مي‌رسد يعني از حدود 2 سالگي، كودك بتدريج كلمات را كنار هم مي‌گذارد و شروع به جمله‌سازي مي‌كند. بنابراين انتظار داريم كودكان در 2 سالگي بتوانند بيان عبارت‌هاي دو كلمه‌اي و جمله گفتن را آغاز كنند.
اين كارشناس ارشد گفتار درماني با تاكيد بر اين كه سن حرف زدن بچه‌ها و تعداد لغاتي كه بايد در سنين مختلف داشته باشند، به طور متوسط بيان مي‌شود و هيچ وقت براي همه يكسان نيست، مي‌گويد: گاهي ممكن است كودكان ديرتر از سني كه گفته شد، شروع به صحبت كنند و در اين زمينه تاخير داشته باشند؛ به طوري كه گفته مي‌شود يك دختر ممكن است بدون اين كه مشكلي داشته باشد، تا 2سالگي حرف نزند و همچنين يك پسر ممكن است بدون وجود مشكل تا 3 سالگي صحبت نكند.
احمدي مي‌گويد: دراغلب موارد دخترها زودتر از پسر بچه‌ها شروع به حرف زدن مي‌كنند چون معمولا مهارت‌هاي زباني در دخترها قوي‌تر از پسرهاست. البته اين مساله به هيچ وجه قانوني كلي نيست كه براي همه دخترها و همه پسرها صادق باشد.
چه زماني بايد به متخصص مراجعه كنيم؟
همان طور كه گفته شد، كودكان در سنين مختلفي شروع به حرف زدن مي‌كنند، گروهي خيلي زود و بعضي‌ها هم ديرتر از بقيه، اما تا چه زماني و در چه شرايطي اين حرف نزدن، طبيعي است و چه موقع بايد به فكر حل مشكل بود؟
احمدي در اين زمينه توصيه مي‌كند: بسياري از پدر و مادرها تنها به دير حرف زدن فرزندشان توجه مي‌كنند و متوجه ساير علائم و نشانه‌ها نمي‌شوند، در حالي كه به محض تشخيص علائم غيرعادي ديگري غير از حرف نزدن بايد به يك متخصص مراجعه كنند؛ مثل كودكي كه بيش‌فعال است، تمركز و توجه خوبي ندارد، حرف ديگران را درك نمي‌كند و... .
به گفته وي، پدر و مادرهايي كه متوجه چنين مشكلاتي مي‌شوند، حتما بايد با يك روانپزشك كودك يا كار درمانگر ذهني مشورت كنند و از حدود 2 سالگي كودك هم مي‌توانند براي دريافت مشاوره به گفتار درمانگر مراجعه كنند.
حرف بزنيد تا حرف بزند
احمدي با تاكيد بر اين كه استفاده از محرك‌هاي كلامي براي يادگيري زبان كودك، بسيار مهم و موثر است، يادآور مي‌شود: هيچ بچه‌اي نمي‌تواند زبان را به كمك فيلم‌ها و برنامه‌هاي تلويزيوني بياموزد و در اين زمينه نبايد نقش ارتباط مناسب را ناديده گرفت؛ بنابراين بهتر است بزرگسالان هميشه با كودك صحبت كنند.
به گفته وي، كودكان تا 3 سالگي ارتباط گروهي ندارند و به همين دليل تا اين سنين اگر همراه هم‌سن و سالان‌شان قرار بگيرند، از نظر گفتار و زبان كمك چنداني به آنها نمي‌شود، اما ارتباط با بزرگترها مانند والدين يا خواهر و برادر بزرگ‌تر در اين زمينه مناسب و تاثيرگذار است.
اين كارشناس ارشد گفتار درماني به والدين توصيه مي‌كند: تا جايي كه مي‌توانيد با كودك حرف بزنيد و همه چيز را براي او توضيح دهيد. همچنين هيچ وقت نبايد تصور كنيد چون كودك معناي حرف‌هاي شما را نمي‌فهمد، صحبت كردن با او بي‌فايده است.
به گفته احمدي، كتاب خواندن بهترين كاري است كه مي‌توان براي رشد مهارت‌هاي زباني كودك انجام داد؛ البته خوب است تا زماني كه كودك كوچك‌تر است، بيشتر از كتاب‌هاي شعر متناسب با سن و حافظه شنيداري او استفاده كنيد چون كودكان در اين سنين از شنيدن عبارات آهنگين بيشتر لذت مي‌برند.
نيلوفر اسعدي‌بيگي / گروه سلامت