جام جم آنلاين: گروهي از دانشمندان پس از انجام تحقيقات گسترده در بخش مركزي اقيانوس آرام به اين نتيجه رسيدهاند كه مرجانهايي كه در گذشته تنشهاي گرمايي را متحمل شده و توانستهاند كماكان به حيات خود ادامه دهند، به احتمال زياد در آينده نيز ميتوانند اثرات گرمايش جهاني را پشت سر بگذارند.
تحقيق اخير امكان تهيه نقشهاي گويا از تاثيرات گرمايش جهاني را در اقيانوسها هموار ميسازد. در ضمن اين تحقيقات به دانشمندان كمك خواهد كرد تا بتوانند زيستگاهها و محلهايي را كه مرجانها به واسطه تغييرات جوي قادرند در آنجا سازگاري بيشتري با محيط داشته باشند، شناسايي كنند.
سيمون دونر، همكار تحقيقاتي اين پروژه و استاديار دپارتمان زمينشناسي يوبيسي كه هماهنگكننده اين سري تحقيقات ميداني بوده، ميگويد: «گروه تحقيقاتي ما تازه شروع به شناسايي زيستگاههايي كرده كه مرجانها در آينده راحتتر و بهتر ميتوانند در آنجا به حيات خود ادامه دهند. دادههاي اخير جنبهاي حياتي براي پيشبيني وضعيت صخرههاي مرجاني و برنامهريزيهاي آتي دارند. مقصود از برنامهريزي اين است كه چگونه ميتوان به مرجانها در مقابله با شرايط حاكم چه در حال و چه در آينده كمك كرد؟
زماني كه درجهحرارت آب خيلي بالا ميرود، جلبكهاي دريايي كوچك كه منبع عمده غذاي مرجانها را تشكيل ميدهند و عامل بسيار مهمي در ايجاد رنگدانههاي مرجاني هستند، كمكم از بين ميروند. اين پديده را كه باعث سفيد و بيرنگ شدن مرجانها ميشود «مات شدن مرجانها» مينامند كه در نهايت نتيجهاي بجز مرگ مرجانها در پي نخواهد داشت، اما در نواحي گرمسيري جلبكها توانستهاند خود را با تغييرات گرمايي بيشتر سازگار نمايند و همين مساله به مرجانها هم كمك ميكند.
پيشبيني شده است تا اواخر قرن حاضر، درجهحرارت آب درياها در مناطق حارهاي بيش از يك تا 3 درجه سلسيوس افزايش پيدا خواهد كرد. محققان ميگويند مرجانها در مكانهايي كه به طور طبيعي با تغييرات گرمايي مواجه بودهاند، به احتمال زياد بهتر ميتوانند خود را با تغييرات هماهنگ كنند و همين مساله باعث ميشود كه در مقابل افزايش احتمالي درجه حرارت از خود مقاومت بيشتري نشان دهند. اگر اين نتيجهگيري درست باشد ميليونها نفر از مردم جهان كه براي حيات خود به نوعي نيازمند زيستگاههاي مرجاني هستند، ميتوانند نفس راحتي بكشند.
جسيكا كاريلي كه عضو موسسه تحقيقات زيستمحيطي از زير مجموعههاي سازمان علوم و تكنولوژي هستهاي استرالياست، ميگويد كه تا همين اواخر تصور غالب اين بود كه گرمشدن آب اقيانوسها در اثر گرمايش جهاني باعث نابودي وسيع مرجانها در جهان خواهد شد. اين محقق كه پس از اتمام دوره دكتري خود در اين گروه تحقيقاتي مشغول به كار شده و نويسنده ارشد اين مقاله نيز هست، اعتقاد دارد نابودي مرجانها به دليل عواقبي كه در پي خواهد داشت مسالهاي بسيار جدي است. او در ادامه سخنان خود ميافزايد: «پيشتر در چند نقطه جهان شاهد نابودي مرجانها بودهايم. يكي از تبعات مرگ مرجانها تاثير مستقيم آن بر كاهش زيستگاه ماهيان و فرسايش خطوط ساحلي است. حفاظت از خطوط ساحلي و صخرههاي مرجاني باعث ميشود كه خطرات ناشي از توفان به حداقل برسد.»
نكته: مرجانها در مكانهايي كه به طور طبيعي با افزايش روند گرمايي مواجه بودهاند بهتر ميتوانند با تغييرات هماهنگ شوند
كاريلي و دونر مي 2010 يكسري تحقيقات در جزيره كيريباتي اقيانوس آرام انجام دادند. اين جزيره نزديك اكوادور است و آب و هواي آن براي آزمايش تئوريك شرايط پيشين جوي بسيار مناسب است، چرا كه مرجانهاي اين منطقه چند بار پياپي توسط امواج گرم ناشي از پديده ال نينيو درهم كوبيده شدهاند.
ال نينيو جريان گرم در جنوب سواحل اقيانوس آرام در آمريكاي جنوبي است كه دسامبر جريان دارد. اين جزيره بارها تحت تاثير اين جريانهاي گرم قرار گرفته و اين در حالي است كه مرجانهاي ساير جزاير استوايي كمتر چنين تجربهاي داشتهاند.
محققان ميزان رشد اسكلت مرجانها و بافتهاي ذخيرهكننده چربي آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار دادهاند تا بتوانند عكسالعمل مرجانهاي مناطق مختلف را نسبت به 2 پديده اخير در سالهاي 2004 و 2009 كه باعث بيرنگشدن مرجانها شده است، با يكديگر مقايسه كنند. دونر مطالعات ميداني را از سال 2005 در جزيره كيريباتي آغاز كرد و قرار است كه امسال دوباره براي سرپرستي ادامه تحقيقات با همكاري دولت محلي به جزيره بازگردد. او معتقد است يافتههاي حاصل از مناطق حفاظتشده دريايي احتمالا بسيار مثمرثمرتر از دادههايي هستند كه از مناطق عادي برداشت شدهاند. مناطق حفاظتشده دريايي به مناطقي گفته ميشود كه به منظور حفظ حيات دريايي مورد حمايت قرار گرفتهاند. هدف از انتخاب چنين مناطقي، كنترل فشارهايي نظير ماهيگيري است كه ميتوانند بشدت حيات دريايي را در معرض خطر قرار دهند. با توجه به تنوعزيستي منحصربه فرد درياها و اقيانوسها مدتهاست كه ضرورت انجام چنين حفاظتهايي احساس شده است.
يكي از مهمترين معيارهاي اقتصادي در مناطق حفاظتشده دريايي، اهميت گونهاي خاص است. اين معيار، ميزان وابستگي گونههاي تجاري مهم به منطقه را بيان ميكند. صخرههاي مرجاني از نظر توليدمثل، استراحت، پناه يا تغذيه براي برخي از گونهها جزو زيستگاههاي حياتي به شمار ميروند و پايه و اساس آبزيان و شيلات محلي را در مناطق مجاور تشكيل ميدهند. معمولا زيستگاههاي مرجاني براي حمايت از ذخاير طبيعي و آبزيان تحت مديريت مناطق حفاظت شده قرار ميگيرند.
دادههاي حاصل از مجموعههاي عظيم مرجاني كه در استراليا شناخته شدهاند تا اندازهاي اطلاعاتي ضد و نقيض در اختيار قرار ميدهند و آن هم به اين دليل است كه صخرههاي مرجاني در گستره وسيعي پراكنده شدهاند. در برخي مناطق درجهحرارت تغيير نكرده و در برخي مناطق كاملاً متغير بوده است. يافتههاي اخير توانستهاند مطالعات نظري و آزمايشگاهي كه سابق بر اين در مناطق ديگر انجام شده را مورد تاييد قرار دهند. گفتني است اين نتايج در طيف گستردهاي قابليت تعميم دارند.
در حال حاضر برنامهريزيهاي تازهاي براي انجام مطالعات آتي در دست اقدام هستند و قرار است كه مرجانها را در سراسر جهان و بويژه در مناطقي كه تغييرات تاريخي مشخصي را از نظر درجهحرارتي تجربه كردهاند، به طور دقيق مورد بررسي قرار دهند. خانم كاريلي ميگويد: «با وجود اينكه گرمايش آب اقيانوسها مساله تازهاي نيست اما يافتهها، اين اميد را تقويت ميكنند كه اگر مرجانها پيشتر توانستهاند ناهنجاريهاي درجه حرارتي آب را تحمل كنند، باز هم خواهند توانست اينكار را انجام دهند. به هر صورت تحقيقات بيشتري در اين زمينه لازم است اما به نظر ميرسد كه اين اخبار براي ادامه حيات صخرههاي مرجاني در شرايط گرمايش جهاني چندان هم نااميدكننده نيست.»
فرناز حيدري / جامجم