جام جم آنلاين: معدنكاران فضايي بعد از 8 ساعت كار سخت و در حالي كه لباس‌هاي فضاييشان به خاطر الكتريسيته ساكن از گرد و خاك پوشيده شده است تلاش مي‌كنند دستگيره‌اي پيدا كنند و همان طور كه در فضا معلقند خود را به كابين استراحتشان در آن سوي يك خرده سيارك خاكستري برسانند.
در همين حال گروه دوم كه فقط اندكي سرحال‌تر از آنها به نظر مي‌رسد در حالي راهي محل كارشان هستند كه دوستي زيادي بين دو گروه ديده نمي‌شود. نزديك‌ترين مسير بازگشت آنها به خانه زمينيشان حداقل 3 ماه زمان مي‌برد. به آنها قول داده شده اگر بتوانند توليدشان را 20 درصد افزايش دهند، مدت ماموريتشان 6 ماه كاهش پيدا خواهد كرد و به همين خاطر تلاش مي‌كنند تيتانيوم بيشتري استخراج كنند. مشكلات پزشكي، روان شناسي و فناوري معدنكار فضايي بودن از آنها كه روزگاري مرداني پولادين بودند، شيشه‌هاي كدر نازكي ساخته كه با تلنگري مي‌شكنند. روزنامه‌نگاران زيادي درباره كار سخت و طاقت‌فرساي آنها مقاله‌هاي متنوعي مي‌نويسند و شايد روزي يكي از آنها كه از همه باهوش‌تر است و از زندگي سخت خود به ستوه آمده، مسير يكي از آن خرده سيارك‌ها را كج كند و به عمليات تروريستي بر ضدسياره مادري خود اقدام نمايد كه حالا او و زندگيش را به بردگي كشيده است.
همه اينها روزگاري فقط خيالپردازي يك نويسنده روياپرداز به نظر مي‌رسيد، اما به نظر مي‌رسد ديگر بايد خودتان را براي ديدن تصاوير نخستين فضانوردان معدنكار آماده كنيد. شركت پلانتري رسورسز (منابع سياره‌اي) كه مجمعي از عجيب‌ترين، جسورترين، روياپردازترين و صدالبته پولدارترين انسان‌هاي سياره زمين است، اعلام كرده كار شناسايي معادن فضايي خود را با كاوش و بررسي خرده‌سيارك‌ها آغاز خواهد كرد. آنها قرار است در چند مرحله كانديداهاي خود را از بين هزاران خرده‌سيارك كوچك و بزرگ انتخاب كنند و پس از شناسايي بهترين اهداف، زمينه را براي بررسي معدنكاري در آنها شروع كنند. اين كار بزرگ كه بيشتر شبيه يك فيلم علمي ـ تخيلي بزرگ است، كارگردان بزرگي را نيز در كنار خود دارد. جيمز كامرون، سازنده عظيم‌ترين و تاثيرگذارترين فيلم‌هاي علمي ـ تخيلي جهان كه مرگ تايتانيك را در فيلمي به همين نام و قيام پاندورايي‌ها در فيلم آواتار به تصوير كشيده يكي از موسسان اين شركت جسور است كه مي‌خواهند نسل جديد جويندگان طلا را به فضاي بين سياره‌اي راهي كنند.
معادن سرگردان
تمام اجرام سنگي منظومه شمسي از يك توده چرخان واحد متعلق به زماني كه خورشيد ستاره‌اي نوزاد بوده است، شكل گرفته‌اند. عطارد، زهره، زمين مريخ و خرده سيارك‌هاي سرگردان در مدار بين مريخ و مشتري همگي منشأ يكساني دارند، بنابراين انتظار مي‌رود تقريبا از تركيب يكساني در مواد معدني نيز برخوردار باشند. همين موضوع استفاده از معادن، اين اجرام را به رويايي تبديل كرده كه اين روزها حرف و حديث درباره آن دوباره بالا گرفته است، بله دوباره!
اين اولين بار نيست كه بشر دندان‌هاي خود را براي مواد معدني سرگردان در فضا تيز كرده است. مدتي است بشر مي‌داند بيشتر خرده‌سيارك‌ها از مواد ارزشمندي مثل آلومينيوم، آهن، تيتانيوم و حتي طلا ساخته شده‌اند. وجود يخ روي آنها نيز ثابت شده است. بنابراين خرده‌سيارك‌ها فقط هدفي براي استخراج فلزات نيستند، بلكه آب خود به تنهايي مي‌تواند اولين، مهم‌ترين و صدالبته آسان‌ترين هدف معدن‌داران فضايي باشد. آب در فضا يعني زندگي و حركت. زندگي، چون فضانوردان به نوشيدن احتياج دارند و چون اكسيژن يكي از اجزاي تشكيل‌دهنده آب است و حركت، زيرا هيدروژن را كه جزو دوم آب است، اگر با اكسيژن تركيب كنيم مي‌توانيم موتورهاي فضاپيمايمان را با آن روشن كنيم. پس آب در فضا خيلي اهميت دارد. معدن داران فضايي شايد قبل از هر چيز به پيدا كردن يك خرده‌سيارك مملو از يخ كه در مسير مناسبي در حال چرخش به دور خورشيد باشد، بگردند تا نخستين ايستگاه سوختگيري فضايي را روي آن تاسيس كنند. پمپ سوختي كه با استفاده از انرژي خورشيدي، يخ را به آب، اكسيژن و هيدروژن تبديل كرده و ذخيره نمايد تا در صورت فرارسيدن يك مشتري فضايي به مخازن تشنه فضاپيماي او آب، هيدروژن و اكسيژن تزريق كند.
فضا مال چه كسي است؟
شركت پلانتري رسورسز با اعلام رسمي خود براي معدن‌يابي در فضا در واقع فقط دنياي فناوري را به مبارزه دعوت نكرده، زيرا جنگ اصلي در دفاتر حقوقي آغاز شده است. اين بار هم اين اولين بار نيست كه پاي حقوقدانان به موضوع سفرهاي فضايي باز مي‌شود. مهرماه سال 1336 خورشيدي هنوز به ميانه خود نرسيده بود كه اتحاد جماهير شوروي سابق توانست نخستين ماهواره زميني را كه اسيوتنيك1 ناميده مي‌شد، با موفقيت به مدار زمين ارسال كند. اين پيروزي بزرگ ابرقدرت شرقي، نگراني ساير ملت‌ها و بخصوص كشورهاي غربي را از رقيب روس به اوج رساند.
نگراني‌ها عمدتا امنيتي و صدالبته اقتصادي بود. حتي در همان زمان هم همه مي‌دانستند زمين عضو حقير و كوچكي از جهان هستي را تشكيل مي‌دهد. وقتي مي‌شود براي ثروت‌هاي زميني ميليون‌ها جان بي‌گناه را گرفت، چرا نشود براي ثروت بيكران و بي‌مالكي كه در فضاي ماوراء جو انتظار انسان طماع را مي‌كشد، سياره‌اي را به آتش كشيد. اين خودشناسي نوع بشر از طبيعت وحشي خودش باعث شد سران دولت‌هاي قدرتمند آن زمان فورا دور يك ميز بنشينند و تلاش كنند دست رقيب را از اين سفره بزرگ كوتاه كنند. اين شد كه معاهده جهاني فضاي ماوراء جو در سال 1346 خورشيدي به تصويب رسيد.
ماده دوم اين معاهده مي‌گويد: ملت‌ها نمي‌توانند روي فضاي ماوراء جو شامل ماه و ساير اجرام سماوي به منظور بهره‌برداري يا اشغال يا به هر منظور ديگري ادعاي مالكيت كنند.
متن ساده و صريح است، اما نكته ضعف بزرگي دارد. شركت پلانتري رسورسز يك ملت نيست بلكه شركتي است كه حتي مي‌تواند با اضافه كردن شركايي از ساير كشورها وجهه بين‌المللي نيز پيدا كند. تقريبا همه حقوقدانان معتقدند معاهده فضاي ماوراء جو 1967 صراحتا هرگونه ادعاي مالكيت بر فضاي ماوراء جو را نمي‌پذيرد و رسما فضا را ميراث جاودانه بشريت معرفي مي‌كند. ميراثي كه اگر قرار باشد از آن بهره‌برداري كرد، بايد منافعش به همه بشريت برسد.
پلانتري رسورسز البته با اشراف بر اين محدوديت قانوني تلاش دارد با انتشار خبر تاريخي خود توجه محافل حقوقي و قانونگذاري را به آينده تجارت بشريت در فضا جلب كرده و تلاش كند زمينه را براي تغيير يا تصويب قوانين فراهم كند.
ارزش معدنكاري در خرده‌سيارك‌ها
گرانش خرده‌سيارك‌ها به دليل كوچكيشان آنقدر ناچيز است كه تقريبا مي‌توان آن را نديده گرفت. همين ويژگي باعث مي‌شود معدنكاري در آنجا به يك رويا تبديل شود. شايد به همين دليل باشد كه وقتي صحبت از معدنكاري در فضا به ميان مي‌آيد همه چشم‌ها به خرده‌سيارك‌ها خيره مي‌شود و كسي به فكر ماه و مريخ نيست. از طرفي شب و روز در خرده‌سيارك‌ها نيز تقريبا بي‌معني است و مي‌توان تمام اين جسم فضايي كوچك را با صفحات خورشيدي پوشاند تا از نيروي الكتريسيته كافي در هر لحظه برخوردار شد. برق رايگان 24 ساعته و گرانش بسيار ناچيز در كنار مواد معدني و شيميايي ناياب و قيمتي از يك خرده‌سيارك كوچك كه قطري حدود 30 متر داشته باشد، يك تراول چك 50 تا 100 هزار ميليارد توماني مي‌سازد. چه كسي مي‌تواند در مقابل اين ثروت عظيم رها شده در آسمان‌ها مقاومت كند. از طرفي خرده‌سيارك‌ها چون كوچكند، زود رام مي‌شوند. مي‌توان با استفاده از موتورهاي يوني كه براي توليد نيروي پيشران از نور خورشيد بهره مي‌گيرند استفاده كرد تا ضمن تغيير صفحه چرخش حتي مسير حركت اين سنگ‌هاي آسماني را نيز تغيير داد و تا جايي كه ممكن است آنها را به زمين نزديك كرد. آنقدر نزديك كه برداشت از معادن و كنترل امور به صرفه باشد و در ضمن خطري نيز زمينيان را تهديد نكند.
بي‌شك براي اين‌كه معدنكاري فضايي به شغلي اقتصادي تبديل شود و مواد معدني فضايي از نظر قيمت قابليت رقابت با همتايان زميني خود را پيدا كنند، بايد شركت‌هاي خصوصي زيادي از همين الان به فكر ساخت موشك‌هاي فضايي اقتصادي و مطمئني باشند كه وظيفه حمل و نقل به فضا را با كمترين قيمت و بيشترين امنيت ممكن به سرانجام برسانند. فضا در آينده سفره گسترده‌اي از زر و زيور است. اگر مي‌خواهيم سهمي از اين گنج بزرگ داشته باشيم، بايد از همين حالا به فكر باشيم.
سياره‌اي كه خرد شد
بعد از مريخ و قبل از مشتري، كمربندي از اجرام كوچك سنگي و فلزي وجود دارد كه در محدوده‌اي بين ۲ تا ۴ واحد نجومي (يك واحد نجومي، فاصله بين زمين تا خورشيد است) به دور خورشيد مي‌چرخند. حدود يك تا دو ميليون خرده‌سيارك با ابعادي از ۱۰۰۰ كيلومتر براي خرده‌سياركي به نام سرس تا چند سانتي‌متر براي غبارهاي فضايي در اين ناحيه كه اصطلاحا كمربند اصلي سيارك‌ها ناميده مي‌شوند، وجود دارد. هر چند ميليون‌ها خرده‌سيارك در كمربند اصلي سيارك‌ها وجود دارد اما آنها بسيار از هم دورند و فضاي اين كمربند هنگام گذر از آن خيلي خالي به نظر مي‌رسد. در زمان شكل‌گيري منظومه شمسي، اجرامي كه در مدار مورد اشاره قرار گرفته بودند به دليل اثرات جاذبه عظيم مشتري و فاصله مخصوصي كه از خورشيد داشتند، دچار موقعيتي شدند كه از يكپارچه شدن آنها جلوگيري مي‌كرد و به همين دليل امروزه شاهد مجموعه بزرگي از اجرام سرگردان كوچك و بزرگ در آن موقعيت هستيم.
اما اين سنگ‌هاي سرگردان هميشه يكجا نيستند. به مرور زمان برخي از آنها به خاطر اغتشاشات مداري، راه خود را كج كرده و حتي به نزديكي‌هاي زمين رسيده‌اند. بنابراين طبيعي است اگر روزي مسير اين سيارك‌ها با مسير زمين به دور خورشيد تداخل پيدا كند فاجعه نابودي دايناسورها بار ديگر تاريخ زمين را دگرگون خواهد كرد.
شهرام يزدان‌پناه / گروه دانش