ميرمعزی در نشست «نظام اقتصادی از ديدگاه قرآن كريم» تأكيد كرد:
توجه صرف به عوامل مادی در اقتصاد؛ از آثار جهانبينی غيرالهی در نظام سرمايهداری
يكی از آثار مهم اختلاف جهانبينی در اقتصاد اسلامی و نظام سرمايهداری آن است كه در نظام اقتصاد سرمايهداری تنها به عوامل مادی توجه میشود، در حالی كه در نظام اقتصادی اسلام اين عوامل الهی و غير مادی (مانند صدقه، نماز باران و ...) از جايگاه ويژهای برخوردار است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، دومين جلسه از سلسله جلسات نظريهپردازی در حوزه اقتصاد اسلامی با عنوان «نظام اقتصادی از ديدگاه قرآن كريم» با موضوع «مبانی فلسفی نظام اقتصادی اسلام از ديدگاه قرآن كريم» با حضور حجتالاسلام والمسلمين سيدحسين ميرمعزی، عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت و عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، امروز دوشنبه 18 ارديبهشتماه، در سالن كنفرانس سازمان فعاليتهای قرآنی كشور برگزار شد.
بنابر اين گزارش، حجتالاسلام ميرمعزی، در ابتدای سخنان خود با اشاره به مقدماتی در باب نظام اقتصادی اسلام اظهار كرد: نخستين مقدمه به روش استفاده از قرآن كريم در ارتباط با نظام اقتصادی برمیگردد و دومين مقدمه به تعريف نظام اقتصادی و تبيين اجرای آن مربوط میشود و پس از اين دو مقدمه است كه بايد به اصل و متن بحث يعنی استنطاق قرآن نسبت به نظام اقتصاد اسلامی پرداخت.
وی با مروری بر مطالب جلسه پيشين در تعريف نظام اقتصادی گفت: نظام اقتصادی عبارت از مجموعهای از رفتارها و روابط اقتصادی در سه حوزه توليد، توزيع و مصرف است كه به صورت سازگار و هماهنگ باهم به صورت اهداف معينی مانند رشد، عدالت، امنيت اقتصادی هماهنگ میشوند. اين الگوهای رفتاری و روابط كه از مردم و دولت سر میزند، مبتنی بر مبانی فلسفی و مكتبی هستند كه در چارچوب اخلاق و حقوق (فقه) محقق میشوند.
اين مدرس حوزه و دانشگاه افزود: برای مطالعه نظام اقتصادی از منظر اسلام، گام نخست آن است كه مبانی فلسفی آن را بشناسيم و تفاوت اين مبانی را با نظامهای اقتصادی ديگر از جمله نظام سرمايهداری تبيين كنيم. برای نيل به تفاوت نظام اقتصادی بايد به دنبال تفاوت در مبانی برويم و آنگاه ببينيم كه اين تفاوت چه تأثيری بر اين نظام دارد.
حجتالاسلام ميرمعزی در تشريح مبانی فلسفی نظام اقتصادی از ديدگاه قرآن گفت: مبانی فلسفی معمولاً به دو دسته جهانبينی و معرفتشناسی تقسيم میشوند. جهانبينی مشتمل بر چهار عنوان و سرفصل اصلی خداشناسی، جهانشناسی، انسانشناسی و جامعهشناسی است. شهيد مطهری در تعريف جهانبينی میگويد: نوع برداشت و طرز تفكری كه يك مكتب درباره جهان و هستی عرضه میدارد، زيرساز و تكيهگاه فكری آن مكتب به شمار میآيد، اين زيرساز و تكيهگاه اصطلاحاً جهانبينی ناميده میشود. بنابراين جهانبينی در حقيقت نوع نگاه يك مكتب به عالم هستی شامل خدا، جهان، انسان و پديدهای به نام جامعه و ارتباط و تعامل اينها را مورد بحث قرار میدهد.
وی عنوان كرد: بحث معرفتشناسی يا نظريه معرفت شاخهای از فلسفه است كه به بررسی ماهيت و حدود معرفت، پيشفرضها و مبانی معرفت و قابليت اعتماد به ادعاهای معرفتی را میسنجد. چيستی معرفت و چگونگی حاصل شدن آن، ابزارهای حصول معرفت، اعتبار اين ابزارها، ملاك صحت و سقم معرفت و... اينگونه بحثها در مبانی معرفتشناسی مورد مطالعه قرار میگيرند و مبانی معرفتشناسی زيربنای علم قرار میگيرد.
عضو شورای عالی الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت در ادامه سخنان خود به مبحث خداشناسی از ديدگاه قرآن پرداخت و گفت: در قرون وسطا عقيده درباره خداوند درست بود و غربيان به خالقيت خدواند و حفظ و مراقبت و تدبير جهان از جانب او معتقد بودند. اما با رشد بحثهای نظريههای علمی گاليله و سپس نظريه نيوتن دئيسم رواج میيابد؛ مكتبی كه بر اساس آن خداوند يك ساعتساز لاهوتی يا معمار بازنشسته است.
وی ادامه داد: به عقيده دئيسم خداوند در خلقت عالم هستی (انسانی و غير انسانی) مؤثر است، ولی در بقای آن دخالت نمیكند. كمكم اينها از اين هم دورتر میشوند و به جايی میرسند كه كمكم نافی و منكر خدا (مانند سوسياليستها) و يا لاادری شدند. آدام اسميت پدر اقتصاد ليبرال سرمايهداری در همين فضای فلسفی است كه متولد میشود و رشد میكند.
نويسنده كتاب «نظام اقتصادی اسلام» در ادامه سخنان خود به تفكيك صفات الهی به دو دسته صفات ذات و فعل پرداخت و ادامه داد: در قرآن بيش از 60 صفت از صفات فعل الهی برشمرده شده و از آن ميان صفات مرتبط با نظام اقتصادی اسلام به دو دسته تقسيم میشوند: صفاتی كه رابطه خداوند و جهان هستی را بيان میكنند و صفاتی كه رابطه خداوند با انسان و جامعه انسانی را بيان میكنند.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در ادامه سخنان خود با استفاده از استشهادات قرآنی به بررسی و تشريح برخی از صفات الهی از جمله خالق، حی، مالك، ربّ، حفيظ، محيط، قيوم، فعال مايشاء (فعال لما يريد)، هادی، عادل، ولی و هادی و رزاق و تطبيق آن با مبانی نظام اقتصادی ليبرال سرمايهداری پرداخت.
حجتالاسلام ميرمعزی تصريح كرد: نگاه مكتب سرمايهداری ليبرال (دئيسم) نگاه تازهای نيست؛ اين نگاه از آن يهود بوده و در قرآن نيز بر آن تصريح شده است. (مائده/64) از ديدگاه قرآن خداوند نه تنها آفرينننده و مالك جهان است؛ بلكه پرورش دهنده و نگه دارنده آن نيز به شمار میرود. او به همه ذرات هستی احاطه علمی و وجودی دارد و برپا دارنده همه چيز است.
وی افزود: اگر خداوند لحظهای عنايت خود را از اين جهان بردارد، اين جهان به كلی نابود میشود، خداوند علت ايجاد و بقای جهان است. هدايت تكوينی همه موجودات و هدايت تشريعی انسان به دست اوست. او روزی آفريدهها را به وسيله اسباب مادی و غير مادی تدبير میكند. اين تصوير از خداوند با تصوير معمار بازنشستهای كه ليبراليسم از خدا ارائه میدهد، به كلی متفاوت است.
عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت ادامه داد: يكی از آثار مهم اين اختلاف آن است كه در نظام اقتصاد سرمايهداری تنها به عوامل مادی توجه میشود و عوامل غير مادی و الهی در حوزه اقتصاد جايی ندارد؛ در حالی كه در نظام اقتصادی اسلام اين عوامل از جايگاه ويژهای برخوردار است. برای نمونه در روايات ما نماز باران و استغفار عامل نزول باران رحمت الهی و رفع خشكسالی شمرده شده و پيامبر(ص) و اميرمؤمنان(ع) بارها برای رفع اين پديده نماز باران خواندهاند.