جام جم آنلاين: بيستوپنجمين نمايشگاه بينالمللي كتاب تهران افتتاح شده و احتمالا مثل سالهاي گذشته جمعيت زيادي به استقبال اين نمايشگاه و ناشران و خريد كتابهاي جديد و قديمي ميروند.
واقعيت اين است كه فعاليت صنعت نشر ما به چند عامل وابسته است: سياستهاي وزارت ارشاد، ناشر، كتابخوانها، كتابفروشيها و... با رونق روز افزون نمايشگاه بينالمللي كتاب تهران و استقبال از نمايشگاههاي استاني، كتابها راحتتر از هميشه به دست مخاطبان ميرسد. اما در اين چرخه چه اتفاقي براي كتابفروشها رخ ميدهد؟
آن دسته از كتابفروشاني كه هميشه از فروش كم كتاب ناراضياند، در ايام نمايشگاهها وضعيت شغليشان بهبود مييابد؟ آنها كه با خلاقيت و كسب مهارتهاي معرفي، فروش كتاب و... از شغلشان راضياند، در ايام نمايشگاهها اوضاعشان بهتر ميشود يا تا اندازهاي افت ميكند؟ وقتي از كتابفروشها اين سوالها را ميپرسم، با جوابهاي متفاوتي مواجه ميشوم كه هر كدام شنيدني است و قابل تامل.
ارديبهشت، ماه خريد كتاب
در غرب تهران، شهر كتاب بوستان قرار دارد كه از كتابفروشيهاي موفق است و در نوع خودش شهرت هم دارد. نرگس غلامي، صندوقدار اين مجموعه، با اشاره به فروش بالاي كتابهايشان ميگويد: به نظرم مردم در ايام نمايشگاه، بسيار كتابخوان ميشوند و بيشتر از هميشه كتاب ميخرند. انگار فكر ميكنند اين يكي از بهترين زمانهاي خريد كتاب است. به همين دليل است كه در اين ايام ميزان فروش ما بالاتر هم ميرود.
اين نكته جالب است. فكرش را بكنيد ما طي سال در يك ماه خاص بيشتر از بقيه ماهها كتاب بخريم و بخوانيم! همان طور كه در بعضي فصلهاي خاص سال خريدهاي خاص داريم. انگار ارديبهشت بيش از ديگر ماهها مردم را به ياد كتاب مياندازد.
در مقابل اين نظر، كتابفروشيهاي ديگري معتقدند ميزان فروش كتابهايشان افت ميكند. حميد زمان خواني، از مسوولان كتابفروشي نيما، به فروش كمتر كتابها اشاره ميكند و ميگويد: در اين ايام به وضوح ميزان فروش كتاب بخصوص در زمينه كتابهاي عمومي مثل رمان، روانشناسي و... و همچنين كتابهاي آموزشي كاهش پيدا ميكند.
زمانخواني معتقد است وضعيت فروش كتابهاي آموزشي متاثر از چند عامل است. نخست آن كه تعدادي از دانشآموزان در فصل امتحانات هستند و ديگر فرصتي براي رفتن به نمايشگاه كتاب، انتخاب كتاب و خريد كتاب ندارند. دوم آن كه چون نمايشگاه كتاب در بخش ناشران آموزشي تخفيف ميگذارد، بنابر اين، عدهاي از دانشآموزان تمام خريد كتابهاي كمك آموزشي پايان آن سال و سالهاي بعدشان را به نمايشگاه موكول ميكنند. از اين نظر كتابفروشيهايي كه بخش عمده كارشان وابسته به فروش كتاب آموزشي است، در اين ايام دچار ركود نسبي ميشوند.
مجيد دلدار، مدير كتابفروشي انتشارات هاشمي خيابان پاسداران، اگرچه تقريبا از فروش خوب و عادي كتاب طي سال راضي است، اما ايام نمايشگاه را وقفهاي در روند فروش خود ميداند و ميگويد: ميزان فروش ما در مدت نمايشگاه از 30 تا 40 درصد كاهش پيدا ميكند. اين اتفاق حتي در كتابهاي كمك آموزشي هم رخ ميدهد. زيرا تبليغ تخفيفهاي 20 تا 30 درصدي نمايشگاه و بخصوص ارائه بن كارتهاي بانك صادرات موجب ميشود بسياري از خريداران به سمت نمايشگاه كتاب سوق پيدا كنند. هرچند يك عده از مشتريان به خاطر شلوغي، گرماي زياد، نبود تهويه مناسب در سالن ها، زياد بودن مسافتها و... از تخفيفها صرف نظر كرده و باز هم از كتابفروشيها خريد ميكنند.
خلاقيت براي فروش بيشتر
اگرچه نظرات درباره آمار فروش كتابفروشيها متفاوت است، ولي در هر صورت جنبش و هياهوي برگزاري نمايشگاه كتاب تهران را ميتوان به كتابفروشيها هم انتقال داد، مثلا از طريق تخفيف دادن. البته اين مساله بيشتر براي كتابفروشيهايي ميسر است كه انتشارات هم دارند. ولي در جايي مثل كتابفروشي بوستان، عملا اين كار ممكن نيست.
صندوقدار اين مجموعه ميگويد: ما در ايام نمايشگاه تخفيف نميگذاريم، زيرا بيشتر كتابهايمان با قيمت ثابت به ما عرضه ميشود و جايي براي چنين كاري نيست. مگر اين كه خريد كسي بالاي 100 هزار تومان باشد يا اين كه در موارد خاصي مديريت اجازه چنين كاري بدهد. ولي چون خود به خود در ايام نمايشگاه ميزان فروشمان بالاتر ميرود، عملا نيازي به چنين اقداماتي نداريم.
نكته: بعضي ناشران با تجربههاي پيشين خود كتابها را از اسفند و فروردين با تعداد بيشتر ميخرند تا در ايام نمايشگاه با مشكل كمبود كتاب مواجه نشوند، ولي مگر انبار كتابفروشيها و سرمايه آنها براي خريد كتاب چقدر است؟
در كتابفروشي هاشمي هم خبري از تخفيف نيست. مسوول آن ميگويد: تخفيف براي يك سري از مشتريان اصلا مساله مهمي نيست. به همين دليل است كه حتي بعضي مشتريان به نمايشگاه كتاب نميروند، زيرا به دنبال تخفيفش كه نيستند، حوصله شلوغي و تلاش زياد براي پيدا كردن كتاب خاص خود را هم ندارند. ما در اين ايام، مشتريهاي كتابخوان خودمان را از دست نميدهيم. براي ديگر مشتريها هم، افت فروش كتاب موجب ميشود از دادن تخفيف و... معذور باشيم. هرچند تاكنون چنين تجربههايي را هم داشتهايم و تاثير آنچناني هم نداشته است.
دردسرهاي خريد نمايشگاهي
كتابفروشي نيما واقع در خيابان دولت كه 12 سالي است به فروش كتابهاي عمومي، آموزشي و... مشغول است، خريد نابجاي مردم را يكي از دردسرهاي خود ميداند و ميگويد: نمايشگاه كتاب در 10 روز برگزار و بعد هم جمع ميشود. ما كتابفروشها به صورت ثابت به اين شغل مشغوليم. آن نمايشگاه براي ما دردساز ميشود، زيرا انگار بعضي بازديدكنندگان هول ميشوند از تخفيف نمايشگاه يا شايد در آن فضا دچار هيجان ميشوند و كتابي را ميخرند كه برايشان مفيد نيست خصوصا در زمينه كتابهاي آموزشي؛ مثلا يك نفر براي 3 سال بعد درسياش هم كتاب ميخرد. در حالي كه كتاب آموزشي بايد به روز باشد. در ايام نمايشگاه يا بعد از آن ما دائم با مشتريهايي سر و كار داريم كه كتاب نويي را آوردهاند و در خواست ميكنند آن را با كتاب ديگري عوض كنيم. البته زمانيخواه گاهي پيشنهاد جابه جايي كتابها را ميپذيرد. او ميگويد: ما كتاب شخص را با قيمت پايينتر برميداريم و خريدار ميتواند در ازاي مابقي پولش كتاب ديگري از ما بخرد.
زمانيخواه با طنز و كنايه ادامه ميدهد: باور كنيد ما پيش از شروع نمايشگاه به داروخانه ميرويم و يك سري دارو ميگيريم تا بتوانيم اين ايام و پس از آن را سپري كنيم. خلاصه آن كه ما كتابفروشها سر خريدهاي نامناسب مشتريان از نمايشگاه قصهها داريم!
توزيع ضعيف كتاب
مشكلي كه همه ساله يك ماهي گريبانگير ناشران ميشود، عبارت است از ناقص شدن چرخه توزيع كتاب. ناشران از توزيع بعضي كتابهايشان خودداري ميكنند تا بتوانند تيراژ بالاتري از كتاب را در ايام نمايشگاه در اختيار داشته باشند تا خود به مشتري بفروشند.
مسوول كتابفروشي نيما با تاييد اين مساله درباره كاهش چشمگير توزيع كتابهاي آموزشي ميگويد: ناشران تمام كتابهايشان را جمع ميكنند تا در نمايشگاه كتاب به فروش برسانند. اين مساله خصوصا درباره كتابهاي آموزشي تاثير زيادي بر كتابفروشي ما ميگذارد، زيرا پايه كار كتابفروشي ما فروش كتابهاي كمك آموزشي است.
مدير كتابفروشي انتشارات هاشمي نيز از كار پخشكنندههاي كتاب ناراضي است. او ميگويد: ما معمولا در روزهاي شنبه و سهشنبه كه روزهاي اوج حضور ويزيتورها و پخشيهاي كتاب است، با حدود 40 يا 50 نفر از پخشيها در حال معامله و صحبت هستيم. ولي همين امروز كه شنبه 9 ارديبهشت است، فقط حدود 20 نفر از ويزيتورها و پخشيها به مغازه آمدند، در حالي كه بعضي از آنها يك سري از كتابها را براي پخش نميآورند. خودشان ميگويند كتابها را در انتشارات براي فروش در نمايشگاه انبار كردهايم. ما راست و دروغ اين حرف را نميدانيم. فقط مساله اينجاست كه از اين طريق يك سري از مشتريهايمان را از دست ميدهيم. صنعت نشر ما در بسياري از قسمتها ضعف دارد و در بعضي بخشها هم بخوبي كار ميكند. نمايشگاه بينالمللي كتاب تهران، يكي از مهمترين اتفاقات فرهنگي كشورمان است كه جمعيت زيادي از كتابخوانها و ناشران حرفهاي و حتي غيرحرفهاي را تحت تاثير قرار ميدهد. اگر ضعفهاي ديگري كه حاصل برگزاري نمايشگاه است، برطرف شود برگزاري چنين نمايشگاهي كام همه دستاندركاران اين صنعت را شيرين خواهد كرد.
اگر پخشيها هم كتاب به كتابفروشيها نميرسانند، اشكال متوجه ناشراني ميشود كه آنقدر تعداد كتابهايشان محدود است كه مجبورند براي تامين نياز بازديدكنندگان نمايشگاه آنها را انبار كنند. اگرچه بعضي ناشران با تجربههاي پيشين خود بعضي كتابها را از اسفند و فروردين با تعداد بيشتر ميخرند تا در ايام نمايشگاه با مشكل كمبود كتاب مواجه نشوند، ولي مگر انبار كتابفروشيها و سرمايه آنها براي خريد كتاب چقدر است؟
حيف است شيريني خبرهاي آمار فروش بالاي كتاب و استقبال بازديدكنندگان در نمايشگاه بينالمللي كتاب تهران، كام بعضي ديگر را تلخ كند.
حورا نژادصداقت / جامجم