جام جم آنلاين: اوايل سال گذشته اعلام شد تركيب سني جمعيت ايران به سمت ميانسالي تغيير كرده است. معني و مفهوم اين جمله در عدد و آمار اين مي‌شد كه از سال 75 تا 89 دوره گذار سني جمعيت 15 تا 29 سال بوده يعني جمعيت جواني داشتيم؛ اما از ابتداي سال90 وارد مرحله گذار سني جمعيت يعني 30 تا 64 سال مي‌شويم به طوري كه جمعيتمان، جمعيتي ميانسال خواهد بود.
البته اين موضوع فقط شامل حال كشور ما نيست و در بسياري از كشورهاي دنيا جمعيت به سمت ميانسالي مي‌رود تا جايي كه سازمان جهاني بهداشت، امسال شعار روز جهاني بهداشت (18 فروردين) را سالمندي و سلامت انتخاب كرد. در كشور ما روز جهاني بهداشت با عنوان هفته سلامت از 18 تا 24 فروردين هر سال برگزار مي‌شود و بر اساس همين شعار جهاني، شعار هفته سلامت امسال زندگي سالم، طول عمر بيشتر انتخاب شده است. اوايل قرن بيستم اميد به زندگي در طول چرخه زندگي حدود 50 سال بوده است و تنها 4 درصد از مردم عمر بالاي 60 سال داشته‌اند، اما براساس برآورد و اعلام سازمان بهداشت جهاني پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2020 طول عمر به 77 سال برسد و جمعيت بالاي 60 سال 20 درصد از جمعيت جهان را در بر خواهد گرفت. هر چند شاخص طول عمر در جوامع از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، اما كيفيت زندگي در دوران سالمندي اهميت بيشتري دارد. در جامعه ايراني افراد به طور متوسط از 55 سالگي بيماري‌ها و مشكلات متعدد جسمي و رواني را تجربه مي‌كنند؛ به اين ترتيب از آنجا كه شاخص اميد به زندگي در كشور ما 73 سال اعلام مي‌شود، افراد 18 سال از پايان عمر خود را با بيماري‌ها و مشكلات دست به گريبان خواهند بود. بر اين اساس علاوه بر افزايش طول عمر و اميد به زندگي، بحث كيفيت طول عمر نيز از اهميت بسزايي برخوردار است. سازمان جهاني بهداشت بر همين اساس امسال در روز جهاني بهداشت، توجه مردم دنيا را به سوي سالمندي متمركز كرده است.

اين سازمان تاكيد دارد توجه به مساله سالمندي و سلامت آنها از اولويت‌هاي نوظهور در اكثر كشورهاي اين منطقه خواهد بود كه بايد به طور مناسب مورد توجه و رسيدگي قرار بگيرد. سازمان جهاني بهداشت به مناسب روز جهاني بهداشت در سال 2012 ميلادي اعلام كرد: جمعيت سالمندان تا سال 2025 ميلادي 2 برابر و تا سال 2050 تا 3 برابر افزايش خواهد يافت.

بر اساس گزارش اين سازمان در حالي كه جمعيت زنان سالمند و طول عمر آنها بيشتر از مردان سالمند خواهد بود، اما متاسفانه تبعيض‌هاي جنسيتي و بيوه شدن از معضلاتي هستند كه تاثير قابل توجهي روي وضعيت سلامت زنان سالمند دارند. ظاهرا خط‌مشي‌هاي ملي براي ارتقاي سطح سلامت سالمندان در حال حاضر در بسياري از كشورهاي آسيايي اعمال مي‌شوند، اما در حال حاضر نياز فوري براي توجه و تمركز روي مسائلي چون تاثيرات اقتصادي سالمندي روي نظام مراقبت‌هاي بهداشتي، شيوه‌هاي اطمينان از استقلال در سن پيري، كيفيت زندگي و مشكلات بهداشتي زنان سالمند و افراد خيلي پير احساس مي‌شود.

يك چهارم جمعيت ايران سالمند مي‌شود

طبق تعريف سازمان بهداشت جهاني اگر در كشوري ميزان گروه سني بالاي 65 سال بين 4 تا 7 درصد باشد آن كشور روبه سالمندي و اگر بين 14 تا 20 درصد باشد آن كشور سالمند تلقي مي‌شود و اگر بيش از 20 درصد باشد آن كشور سالخورده است. هم اكنون ۵ ميليون نفر از ۷۵ ميليون نفري جمعيت كشور سالمند هستند كه حدود 3/7 درصد جمعيت كشور را تشكيل مي‌دهند. پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است تا ۴۰سال آينده حدود ۲۴ درصد از جمعيت كشور ما سالمند باشند كه اين ميزان يعني يك نفر از هر 4 نفر جمعيت كشور بالاي ۶۰ سال خواهند داشت. براي سلامت در دوران سالمندي بايد از سال‌ها قبل براي اصلاح شيوه زندگي در جامعه مطابق با استانداردهاي سلامت محور برنامه‌ريزي كرد.

امكانات درماني، اولين نيازهاي سالمندان

سالمندان 5 تا 7 برابر نسبت به بقيه آحاد جامعه بيشتر به پزشك مراجعه مي‌كنند و بيش از 60 درصد هزينه‌هاي درماني براي سالمندان صرف مي‌شود؛ همچنين بيماري‌هالي قلبي ـ عروقي، ديابت، فشار خون بالا از جمله‌هاي بيماري‌هاي اين سنين است. همين موضوع باعث مي‌شود توجه مسوولان و جامعه به سمتي برود كه بسترهاي لازم براي جمعيت سالمند آماده شود. سوانح و اثرات سوانح نيز بر سالمندان با ديگر اقشار جامعه متفاوت است. تلاش‌هاي وزارت بهداشت و سازمان‌هاي ذي‌ربط به سلامت سالمندان هر چند در همه دوره‌ها وجود داشته، اما در حال حاضر بايد برنامه‌ريزي‌ها در جهت بسترسازي سلامت سالمندان متمركز شود.

قائم‌مقام سازمان نظام پزشكي با اشاره به پيچيدگي مقوله پيشگيري و درمان بيماري‌هاي دوران سالمندي به ايسنا مي‌گويد: بديهي است اگر برنامه‌ريزي كافي در اين زمينه صورت نگرفته باشد، در حوزه سالمندي با مشكلات جدي روبه‌رو خواهيم بود.

نكته: روند خدمت‌رساني به سالمندان در ايران وضعيت مناسب ندارد و نيازمند تدوين يك برنامه عملي و اجرايي جامع است، در حالي كه هنوز هيچ فرد يا معاونتي، مسووليت شورايي براي سالمندان را نپذيرفته است
عليرضا زالي ادامه مي‌دهد: بيماري‌هاي دوران سالمندي از سختي بيشتري برخوردارند و پيچيدگي خاص خود را دارند. معمولا اين بيماري‌ها تكرارشونده هستند و در چنين مواقعي درمان سخت‌تر و طولاني‌تر است. نياز به اقدامات بازتواني و توانبخشي در اين گروه از بيماران جدي‌تر است، بحث ارتقاي سلامت، بازگشت به زندگي اوليه و بازيابي كيفيت زندگي پس از بيماري نيز در گروه سالمندان بيشتر تحت تاثير بيماري‌ها قرار مي‌گيرد. در اين زمينه به دليل نبود مراكز توانبخشي جامع و عدم وجود مراكزي كه منجر به افزايش سلامت شوند با مشكلات جدي روبه‌رو هستيم.

سند ملي سالمندان پير شد

تعريف پيري در كشورهاي مختلف با توجه به شرايط فرهنگي متفاوت است و در ايران سن پيري تعريف نشده است، ولي اگر شروع دوره پيري را زمان بازنشستگي كامل از خدمت محسوب كنيم طبق قانون تامين اجتماعي سن پيري براي مردان 60 و زنان 55 سالگي است و طبق قانون استخدام كشوري سن بازنشستگي براي مردان و زنان 65 سالگي است. نيازهاي سالمندان را مي‌‌توان به احتياجات عاطفي، معيشتي، تفريحي، شركت در زندگي اجتماعي و امنيت تقسيم كرد، به طوري كه در سند ملي سالمندان تمامي موارد پيش‌بيني شده است. پيش‌نويس سند ملي سالمندان پس از جلسات متعدد و با حضور بيش از 16 دستگاه در سال گذشته تهيه شد كه در حال حاضر 8 ماه از تهيه پيش‌نويس سندملي سالمندان و ارسال آن به وزارت رفاه سابق و وزارت كار، تعاون و كار فعلي گذشته، اما هنوز اين سند به امضاي وزير نرسيده است. اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان اعتقاد دارند روند خدمت رساني به سالمندان وضعيت مناسبي ندارد و نيازمند به تهيه يك برنامه كامل و مدون است. دبيرخانه شوراي ملي سالمندان در سازمان بهزيستي مستقر است، اما هيچ فرد يا معاونتي مسووليت اين شورا را نپذيرفته و پاسخگويي درستي در اين خصوص وجود ندارد.

قائم‌مقام سازمان نظام پزشكي با ابراز نارضايتي از جزيره‌اي بودن مراكز تصميم‌گير در حوزه سالمندي به ايسنا مي‌گويد: متاسفانه به نظر مي‌رسد به دليل جزيره‌اي بودن برخي مراكز تصميم‌گير در حوزه سالمندي، يك رويكرد جامع، فراگير و سيستماتيك به پديده سالمندي را شاهد نيستيم.

زالي ادامه مي‌دهد: به عنوان مثال همان اندازه كه بحث درمان‌هاي سالمندي از اهميت خاصي برخوردار است، تغيير فضاهاي فيزيكي شهري، فراهم سازي تسهيلات ترافيكي و تردد و فراهم‌سازي محيط‌هاي با كاهش خطرات محيطي براي گروه سالمندي نيز از اهميت بسزايي برخوردار است. او با اشاره به اهميت ايجاد مراكز جامع سلامتي ويژه سالمندان در كشور مي‌گويد: در مورد وضعيت سالمندي در كشور، ايجاد مراكز جامع سلامتي از اهميت بسزايي برخوردار است. در اين زمينه فراهم‌سازي پروتكل‌هاي ملي غربالگري و چكاپ سالانه جزو ضروريات جدي براي طراحي چنين نظامي است. متاسفانه در حال حاضر بحث چكاپ و غربالگري سالانه كه عمده مصاديق آن در گروه سالمندان قابل تعريف است، در كشور ما كمتر مورد توجه واقع شده است.

استفاده از توانايي‌هاي سالمندان

با توجه به اين كه دوران سالمندي در جامعه ما در تقارن با دوران بازنشستگي است و از آنجا كه ظرفيت‌هاي مناسب شغلي براي جامعه بازنشستگان كشور و سالمندان تعريف نشده است، علاوه بر آسيب‌هاي جدي درآمدي، شاهديم به دليل كاهش قدرت پرداخت سالمندان و افزايش هزينه‌هاي جاري بحث استرس‌هاي اجتماعي و اقتصادي در اين گروه سني فزوني مي‌يابد. ثابت شده است از نظر فيزيولوژي اساسا استرس مي‌تواند پديده سالمندي، عوارض ناشي از سالمندي و برخي بيماري‌هاي خاص سالمندي را تشديد كند.

قائم‌مقام سازمان نظام پزشكي در اين خصوص مي‌گويد: متاسفانه در حال حاضر در جامعه بازنشستگي كشور بروز اختلالات رواني، افسردگي، اضطرب، كاهش اميد و نشاط اجتماعي را شاهد هستيم و اين منجر خواهد شد بار بيماري‌هاي رواني كه گاهي در اين دوران سني درمانش سخت‌تر است در جامعه سالمندي كشور تغيير كند. اين موضوع نشان‌ مي‌دهد علاوه بر تامين مباني مستقيم سلامت براي جامعه سالمندي، اگر ساير جنبه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و كيفيتي براي جامعه سالمندي در كشور تعريف نشود هر گونه مداخله‌اي در اين عرصه كارآمد نخواهد بود.

زالي تاكيد مي‌كند: با توجه به تغييراتي كه از نظر هرم سني در كشور اتفاق افتاده است بحث بازنشستگي، كارآيي افراد و تناسب آن با سنوات خدمتي از نظر مصادر تصميم‌گيري در كشور بايد تغيير كند. او توسعه مراكز جامع سالمندي را از نيازهاي ضروري كشور مي‌داند و ادامه مي‌دهد: هدف در عمده اين مراكز جامع صرفا درمان بيماري‌ها نيست؛ بلكه طراحي سازوكارهاي مختلف مبتني بر سلامت جهت افزايش كيفيت و شادابي زندگي براي اين افراد است. تجربه كشورهايي نظير ژاپن، هلند و كشورهاي اسكانديناوي كه حجم قابل توجهي از كشورهايشان را سالمندان تشكيل مي‌دهند، حاكي از آن است كه بخوبي مي‌توان از ظرفيت‌هاي سالمندي در يك جامعه صنعتي استفاده كرد. با اين تفاسير هر چند عمر شعارهاي «سالمندي و سلامت» يا «زندگي سالم، طول عمر بيشتر» يك روز يا يك هفته بيشتر نخواهد بود، اما به هر حال بايد اين مساله كه سالمندي و سالخوردگي در انتظار جمعيت كشور است در همه برنامه‌ريزي‌ها و سياستگذاري‌هاي كوچك و بزرگ كشور مورد توجه قرار گيرد.

مستوره برادران نصيري / گروه جامعه