جام جم آنلاين: گواتر به معنای بزرگی غده تیروئید است. در برخی موارد همزمان با بزرگ‌شدن اندازه غده، تیروئید دچار كم‌كاری و پركاری می‌شود و البته در بسیاری موارد این غده با وجود بزرگ‌شدن اندازه، هیچ‌گونه اختلال عملكرد ندارد.
غده تیروئید در جلوی گردن قرار گرفته و براحتی قابل دید است. وقتی چیزی را قورت می‌دهیم، همراه با حنجره، غده تیروئید هم بالا و پایین می‌رود و به این ترتیب، می‌توان آن را مشاهده كرد.

وقتی غده تیروئید بیش از حد بزرگ می‌شود، به نوعی جلوی گردن برجسته می‌شود و ممكن است توجه اطرافیان را جلب كند.

اولین و مهم‌ترین نكته در مورد گواتر این است كه نباید با مشاهده آن مضطرب شد، زیرا عموما خطر چندانی فرد را تهدید نمی‌كند.

با 2 نوع كار تشخیصی می‌توان بررسی گواتر را انجام داد. اول آزمایش خون و اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید در خون است كه كم‌كاری، پركاری یا نرمال بودن كار تیروئید را مشخص می‌كند.

در بیشتر مواردی كه گواتر همراه با پركاری تیروئید است، فرد دچار بیماری گریوز است. این بیماری كه از انواع بیماری‌های خود ایمنی است كه به دلیل اثر آنتی‌بادی‌های تحریك‌شده روی غده تیروئید ایجاد می‌شود.

بجز بیماری گریوز، یكی از مهم‌ترین دلایل گواتر كمبود ید است. در بسیاری از نقاط ایران كه دور از دریا هستند به دلیل كمبود ید در خاك، غذاهای گیاهی و حیوانی دارای ید كافی نیستند و به این ترتیب، كمبود شدید ید ایجاد می‌شود، در این شرایط غده تیروئید بزرگ می‌شود تا بتواند مقادیر كم ید موجود در غذا را جذب كند. در این حال گاهی غده به حد بسیار شدیدی بزرگ می‌شود و می‌تواند حتی در تنفس فرد اختلال ایجاد كند.

در سال‌های اخیر با اضافه شدن ید به نمك خوراكی، مشكل كمبود ید در بسیاری از مناطق ایران رفع شده است. با وجود این، اكنون نوع دیگری از گواتر كه بر اثر حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید و پر شدن این غده از سلول‌های سفید خون رخ می‌دهد یعنی بیماری هاشیموتو شیوع پیدا كرده است.

اين بیماری در مناطق غنی از ید مثل كشور ژاپن كه غذاهای دریایی به وفور مصرف می‌شود، شیوع بیشتری دارد. در این بیماری به دلایل نامعلومی‌ سلول‌های سیستم ایمنی با حمله به غده تیروئید، باعث كم‌كاری تیروئید و بزرگی آن می‌شود.

این بیماری در مراحل اولیه ممكن است تنها ایجاد گواتر كند و هورمون‌های تیروئید در حد طبیعی باشد، ولی در نهایت موجب كم‌كاری تیروئید می‌شود.

راه دوم بررسی تیروئید، سونوگرافی است. از آنجا كه در برخی موارد گواتر ساده نیست (یعنی بافت تیروئید به صورت یكنواخت افزایش نیافته و تیروئید را بزرگ نكرده است)، غده تیروئید دارای گره‌های ریز و درشت است.

بعد از معاینه دقیق پزشك، سونوگرافی می‌تواند اندازه و مشخصات گره‌ها را بررسی كرده و به پزشك معالج برای درمان كمك كند. گواتر ساده یعنی بزرگی یكنواخت تیروئید بدون تغییر هورمون‌ها می‌تواند درمان نشود.

اگر فرد از بزرگی تیروئید ناراحت باشد، می‌توان با دادن لووتیروكسین كه همان هورمون تیروئید است، از بزرگی بیشتر تیروئید جلوگیری كرد یا حتی باعث كوچك‌تر شدن آن شد.

دكتر رضا كريمي - متخصص بيماري‌هاي داخلي