خشم حالت برانگيختگى و هيجان شديد در هنگام روبه رو شدن با محرك هاى نامناسب محيطى است و احساسى است كه همه بچه ها به نوعى آن را تجربه مى كنند.
خشم بخشى از زندگى ماست و بايد به بچه ها آموخت كه چگونه با خشم خود كنار بيايند، برخى اوقات كودكان احساساتشان را از طريق رفتار بروز مى دهند. زيرا اين تنها روشى است كه از طريق آن مى توانند آنچه را احساس مى كنند، بيان كنند.
حسن خشم، سرخوردگى و بلاتكليفى درباره چيزى، يا احساس گناه و شرم، مى تواند موجب اشباع احساسات فرزندان يا خستگى و ناخوشى فيزيكى آنان شود و يا به طغيان احساسى يا رفتارى آنها بينجامد.
شيوه هاى برخورد والدين
والدين در برابر خشم و پرخاشگرى كودكان به شيوه هاى متفاوت رفتار مى كنند.
۱- درصد بيشترى از والدين در مقابل پرخاشگرى كودكان خشمگين مى شوند.
۲- بعضى از والدين در مقابل پرخاشگرى كودكان سكوت مى كنند و اصلاً واكنشى نشان نمى دهند.
۳- بعضى از والدين در مقابل پرخاشگرى كودكان رفتار منطقى و مناسب با استفاده از اصول روانشناسى و تربيت كودك نشان مى دهند.
ويژگى هاى كودكان پرخاشگر
* كودكان پرخاشگر ايجاد مزاحمت مى كنند و حالت دفاعى به خود مى گيرند.
* ديگران را مدام سرزنش مى كنند.
* نظم و انضباط ندارند.
* با والدين رابطه خوبى ندارند.
* از مدرسه و معلم خاطره خوشى ندارند.
* از بازگو كردن احساسات خود عليه والدين وحشت دارند.
* محبت كافى از والدين دريافت نمى كنند.
* والدين پرخاشگرى دارند.
* والدين، تمام خواسته هاى كودك را بدون چون و چرا برآورده مى كنند.
* تحريك پذير هستند.
* زودرنج و كج خلق هستند.
* اضطراب و افسردگى دارند.
* متعلق به خانواده هاى آشفته و از هم گسيخته اند.
* مهارت هاى ارتباطى و هيجانى ندارند.
* از فقر اقتصادى و فقر فرهنگى رنج مى برند.
ريشه هاى پرخاشگرى
از علل و ريشه هاى پرخاشگرى كودكان مى توان به اين عوامل اشاره كرد:
۱- عوامل ارثى و مسائل فيزيولوژيك
۲- عوامل اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى
۳- عوامل خانوادگى
۴- عوامل روانى و اعتقادى
نتايج تحقيقات نشان مى دهد كه عواملى مانند ناكامى، نااميدى، تهديد، مورد توجه واقع نشدن، انتظارات بيش از حد از ديگران، خستگى و يكنواخت بودن محيط زندگى و كار و اضطراب و استرس موجب پرخاشگرى مى شود. همچنين نداشتن برنامه ريزى، حمله فيزيكى، طرد شدن و اصرار و پافشارى براى انجام كار نيز در بروز پرخاشگرى تأثيرگذار است.
والدين چه مى توانند بكنند
كنترل احساس خشم يكى از مهارت هاى زندگى است. والدين و بزرگترها مى توانند نحوه مقابله با خشم و پرخاشگرى را به كودكان آموزش دهند. والدين بايد به كودكان بياموزند كه چگونه با خشم خود به روش مفيد و مؤثر برخورد كنند و در موقعيت هاى مختلف چگونه از مهارت هاى زندگى استفاده كنند تا زندگى بهتر و سالم ترى داشته باشد.
ابزار و روش هايى كه براى كنترل و اداره خشم و پرخاشگرى مورد استفاده قرار مى گيرد شامل چهار دسته كلى است:
۱- ابزار بدنى
۲- ابزار فكرى
۳- ابزار روانشناختى
۴- ابزار اعتقادى
ابزار بدنى
آن دسته از روش هايى است كه ما از آنها براى آرام كردن خود استفاده مى كنيم. مانند دراز كشيدن، شل كردن عضلات بدن و نوازش كردن.
ابزار فكرى
مى توانيم از فكر براى تعديل خشم خود استفاده كنيم. شوخى كردن و معطوف كردن افكار به سمت موضوعات جذاب و خوشايند از جمله اين راهكارهاست.
ابزار روانشناختى
براى تعديل خشم مى توان از شيوه هاى روانشناختى بهره گرفت مانند. بازسازى شناختى كه شامل مسأله گشايى، رفتاردرمانى و روانكاوى است.
نتايج و پيامدهاى خشم
افزايش قند خون، ضربان قلب و فشار خون، سردرد، افزايش ناراحتى هاى معده، ناراحتى هاى گوارشى، مشكلات بين فردى و مشكلات پوستى، همچنين افزايش جنايت و خودكشى از جمله پيامدهاى خشم است.
توصيه هاى درمانى براى مقابله با خشم كودكان
استفاده از روش آرميدگى
روش هاى ساده آرميدگى مثل تنفس عميق و آرام سازى ذهن مى توانند به شما در كاهش احساس عصبانيت كمك كنند.
بازسازى شناختى
منظور از بازسازى شناختى اين است كه هر فردى به راحتى مى تواند افكارش را تغيير دهد. مردم عصبانى تمايل دارند كه با صداى بلند حرف بزنند و ناسزا بگويند، جيغ بكشند، وسايل بشكنند، اشيا پرتاب كنند يا داد بزنند. مى توان با جايگزين كردن افكار و اعمال مثبت و منطقى، خشم خود را كنترل كرد.
ورزش
ورزش بخصوص در فضاى باز، نه تنها سلامت جسمى را بهبود مى بخشد، بلكه به تسكين اعصاب و سلامت روانى نيز كمك مى كند. ورزش مداوم موجب سلامت قلب و عروق، كاهش چربى بدن، زيباسازى شكل بدن، از بين بردن غم و افسردگى و اضطراب، افزايش عزت نفس و شادى و سرزندگى مى شود.
افزايش شوخ طبعى
«خنده بر هر درد بى درمان دواست.» شوخ طبعى از طرق مختلفى موجب كاهش خشم و پرخاشگرى مى شود. در مورد مزيت خنده درمانى در مقاله هاى بعدى به صورت مفصل بحث خواهيم كرد.
آموزش اجتناب
اگر هنگام ورود به اتاق كودكتان، بى نظمى اتاق موجب عصبى شدن شما مى شود، در اتاق او را ببنديد. وقتى مى بينيد ديدن يك فرد باعث خشم شما مى شود، از ديدن او اجتناب كنيد. وقتى بعضى مكان ها موجب پرخاشگرى و خشم شما مى شود، از رفتن به آن محيط اجتناب كنيد.
تغيير محيط
بعضى اوقات، عوامل محيطى ـ اجتماعى محرك خشم و ناراحتى ما مى شوند. در اين گونه موارد يگانه راه براى حل مشكل، تغيير محيط است.
افزايش مهارت هاى ارتباطى
مردم عصبانى تمايل دارند كه زود به نتيجه برسند. بعضى از مردم هميشه از ديگران انتقاد مى كنند. بعضى از آنان پشت سر ديگران غيبت مى كنند. بعضى از مردم نحوه ارتباط برقرار كردن را نمى دانند و موقعيت و جايگاه افراد را نمى شناسند.
بهترين راه براى بهبود شرايط اين افراد، افزايش مهارت هاى ارتباطى و اجتماعى است. از اين طريق مى توان خشم خود را كنترل كرد.
توصيه هايى براى كاهش خشم كودكان
۱- به كودكان بياموزيم كه چگونه خود را آرام كنند. مى توان به كودك آموزش داد كه در موقع خشم به موسيقى گوش بدهد، نقاشى بكشد يا دوش بگيرد.
۲- چگونگى برقرارى ارتباط و بيان و انتقال احساس را به كودكمان بياموزيم.
۳- مهارت هاى حل مسأله را به كودكمان بياموزيم. كودك بايد راه هاى برخورد با مشكلاتى را كه با آنها مواجه مى شود، بياموزد.
۴- شوخ طبعى را به كودكان بياموزيم.
۵- به بچه ها توضيح دهيم كه هنگام خشم چه كارهايى را مى توانند انجام دهند و چه كارهايى را نمى توانند انجام دهند.
۶- مى توانيم بچه ها را تشويق كنيم تا احساس خشم شان يا احساسات درونى خود را بنويسند.
۷- در هنگام خشم كودك رفتار خودتان را مثال نزنيد، بلكه درباره احساسات او صحبت كنيد.
۸- خشم كودك را كوچك، حقير و مسخره جلوه ندهيد. در لحظه خشم كودك نخنديد و از گفتن جملاتى مانند «مرد به اين بزرگى خجالت داره» يا «وقتى عصبانى هستى چقدر زشت مى شوى»، بپرهيزيد.
۹- سخنرانى و نصيحت نكنيد.
۱۰- او را با كودكان ديگر مقايسه نكنيد.