حجتالاسلام والمسلمين مهدی مهريزی ضمن تحقيق در باب روايات وارد شده درباره نوروز میگويد: روايتهاى وارد شده در مخالفت با نوروز به هيچوجه قابل تأييد نيستند؛ اين در حالی است كه با توجه به روايتهاى موافق مىتوان گفت كه اصل آيين نوروز مورد امضا و تأييد ائمه اطهار(ع) قرار گرفته است.
سعيد طاوسی، عضو هيئت علمی بنياد دايره المعارف اسلامی، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با بيان اينكه از نظر آيتاللهالعظمی سيستانی، نوروز عيدی تشريعی مانند عيد فطر و قربان نيست، اظهار كرد: البته آنچه از برخی روايات وارده از ائمه اطهار(ع) برمیآيد، حاكی از اين است كه نوروز دارای اهميت بوده و عيدی گرفتن آن بدعت نيست.
طاوسی ادامه داد: حجتالاسلام والمسلمين مهدی مهريزی با تحقيق در رابطه با روايات وارد شده درباره نوروز در مقاله «نوروز در روايات اسلامی» كه در شماره 15 فصلنامه علوم حديث منتشر شده است، چنين عنوان میكند: «روايتهاى وارد شده در مخالفت با نوروز بههيچ روى قابل تأييد و اعتبار نيستند، اين در حالی است كه در روايتهاى موافق به جهت شواهد و قرائن مىتوان گفت كه اصل آيين نوروز مورد امضا و تأييد ائمه اطهار(ع) قرار گرفته است».
اين محقق و تاريخپژوه با تأكيد بر اينكه در منابع روايی فريقين رواياتی در فضيلت نوروز وارد شده است، خاطرنشان كرد: شيخ صدوق در كتاب «من لايحضره الفقيه» كه يكی از كتب اربعه و از معتبرترين مجموعههای حديثی شيعه است، آورده است: «اتی علیعليه السلام بهدية النيروز، فقالعليه السلام: ما هذا؟ قالوا: يا أميرالمؤمنين اليوم النيروز، فقالعليه السلام: اصنعوا لنا كل يوم نيروزا و روی أنه قالعليه السلام: نيروزنا كل يوم.» بنابر اين روايت برای اميرمؤمنان(ع) در نوروز هديهای آوردند، آن حضرت فرمودند: «هر روز ما را نوروز كنيد».
وی با بيان اينكه مشابه اين روايت با كمی اختلاف در كتب «التاريخ الكبير» از محمدبن اسماعيل بخاری، «دعائم الاسلام» قاضی نعمان مغربی و «شرح نهجالبلاغه» ابن ابی الحديد آمده است، تصريح كرد: بهعنوان مثال بخاری از حماد بن سلمة از علی بن زيد از السعر التميمی چنين روايت میكند: «أتی على(ع) بفالوذج. قال: ما هذا؟ قالوا: اليوم النيروز، قال(ع): فنيرزوا كل يوم.» از ظاهر اين روايات چنين بهدست میآيد كه فالوده و يا حلوا را برای آن حضرت(ع) بهعنوان هديه نوروز آورده بودند.
عضو هيئت علمی بنياد دايره المعارف اسلامی با اشاره به اينكه در منابع روايی شيعه اعمالی نيز برای اين روز ذكر شده است، عنوان كرد: شيخ طوسی در كتاب شريف «مصباح المتهجد» از معلى بن خنيس روايت كرده كه امام صادق(ع) در نوروز فرمودند: «در نوروز غسل كن و تميزترين لباست را بپوش و بهترين عطرت را استفاده كن و اين روز را روزه باش. پس چون از نماز ظهر و عصر و نافلههاى آن فارغ شدى، چهار ركعت نماز بگزار؛ يعنى هر دو ركعت به يك سلام و در ركعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ» بخوان و در ركعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قُلْ یَا أَیُّهَا الْكَافِرُونَ» و در ركعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و در ركعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» بخوان و بعد از نماز به سجده شكر برو و دعا كن تا گناهان پنجاه سال تو بخشيده شود».
اين محقق و پژوهشگر با بيان اينكه به همين جهت شيخ بهايی در كتاب «جامع عباسی» غسل نوروز را مستحب دانسته است، اظهار كرد: امام خمينی(ره) در «تحرير الوسيله» و توضيح المسائل و نيز آيات عظام اراكی، خويی، گلپايگانی، ميرزا جواد تبريزی، سيستانی، وحيد خراسانی، صافی گلپايگانی و نوری همدانی، همگی بر استحباب روزه نوروز تأكيد كردهاند.
طاوسی افزود: لازم به ذكر است كه استحباب غسل و روزه نوروز نزد مراجع معاصر كه نظرشان در اينباره ذكر شد، قطعی و ثابت است، حتی امام خمينی(ره)، آيتاللهالعظمی اراكی و آيتاللهالعظمی نوری همدانی در حالی غسل نوروز را مستحب میدانند كه برای نمونه در استحباب غسل نيمه شعبان، هفدهم ربيعالاول و بيست وپنجم ذیالقعده ترديد كردهاند و از مكلف خواستهاند كه اين غسلها را به قصد «رجاء» انجام دهد.
امام خمينی(ره):
«خدايا! ما را در اين سال نو از اين حالى كه داريم عوض كن، ما گرفتار هواهاى نفسانى هستيم و تو مىدانى و تو مىتوانى ما را نجات بدهی، روح ما را هم متحول كن به يك روحى كه مورد رضايت تو باشد.»
عضو هيئت علمی بنياد دايره المعارف اسلامی با بيان اينكه آيتاللهالعظمی فاضل لنكرانی نيز روزه نوروز را مستحب میدانستند، خاطرنشان كرد: البته ايشان اعتقاد داشتند كه غسل نوروز بايد به قصد رجاء انجام گيرد.
وی با تأكيد بر اين كه حضرت آيتالله خامنهای در پاسخ به استفتايی فرمودهاند تمام اعمال نوروز را به قصد رجاء انجام دهيد، اظهار كرد: البته اين فتوای رهبر معظم انقلاب نبايد بهعنوان مخالفت ايشان با نوروز تفسير شود، زيرا ايشان در يكی از بيانات خود درباره نوروز چنين فرمودهاند: «عيد نوروز هم حقيقتی است، ما با عيد نوروز موافقيم، كسی خيال نكند كه عيد نوروز از لحاظ اسلامی چيز بدی است، هركس چنين تصوری بكند، واقعاً اشتباه كرده است، اسلام عيد نوروز را رد نكرده است.»
طاوسی در ادامه درباره نماز نوروز كه در روايت بالا به آن اشاره شد، چنين عنوان كرد: شيخ بهايی آورده كه در سجده شكر بعد از چهار ركعت نماز نوروز اين دعا را بخوانيد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّينَ وَ عَلَى جَمِيعِ أَنْبِیَائِكَ وَ رُسُلِكَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ بَارِكْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ وَ صَلِّ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِكْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ كَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِكْ لِی فِيمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّى لا أَشْكُرَ أَحَدا غَیْرَكَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ».
اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: اما شيخ عباس قمی در «مفاتيح الجنان» نسخه كاملتری از اين دعا را آورده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّينَ وَ عَلَى جَمِيعِ أَنْبِیَائِكَ وَ رُسُلِكَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ بَارِكْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ وَ صَلِّ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِكْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ كَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِكْ لِی فِيمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّى لا أَشْكُرَ أَحَدا غَیْرَكَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلا یَغِيبَنَّ عَنِّی عَوْنُكَ وَ حِفْظُكَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْءٍ فَلا تُفْقِدْنِی عَوْنَكَ عَلَیْهِ حَتَّى لا أَتَكَلَّفَ مَا لا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَام».
عضو هيئت علمی بنياد دايره المعارف اسلامی گفت: شيخ عباس قمی در مفاتيح الجنان علاوه بر غسل، روزه و نماز چنين آورده است كه در غير كتب مشهوره، ادعيه مختلفی برای نوروز و لحظه تحويل سال روايت شده است، بهعنوان مثال برخی آوردهاند كه در وقت تحويل 366 مرتبه گفته شود: «یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ»
وی افزود: در روايت ديگری كه علامه مجلسی در «زاد المعاد» نقل كرده، چنين آمده است: «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ». علامه در ادامه عنوان میكند كه چون چنين كنى گناهان پنجاه ساله تو آمرزيده شود. همچنين در برخی از روايات ديگر آمده است كه در هنگام تحويل سال ذكر «یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ» زياد گفته شود.
طاوسی با اشاره به اينكه امام خمينی(ره) خود در نوروز دعای وارد شده در زاد المعاد (یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ) را میخواندند، گفت: ايشان در پيام نوروزی خود در اول فروردين سال 1361 در توضيح اين دعا چنين میفرمايند: «تمام قلوب و تمام ابصار و بصيرتها در دست خداى تبارك و تعالى و يد قدرت اوست. اوست كه تدبير مىكند جهان را، ليل و نهار را و اوست كه قلوب را متحول مىكند و بصيرتها را روشن مىكند و اوست كه حالات انسان را متحول مىكند».
اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: همچنين امام راحل(ره) در آخرين پيام نوروزی خود دعای تحويل سال را چنين تبيين و توضيح میفرمايند: «تحويل حال الى احسن الحال اين است كه انشاءاللَّه در اين سال نو ما تغييرات روحى بدهيم، يعنى واقعاً تحول بر ايمان حاصل بشود» و در پيام نوروزی سال 1365 اينگونه دعا می كنند: «خدايا! ما را در اين سال نو از اين حالى كه داريم عوض كن، ما گرفتار هواهاى نفسانى هستيم و تو مىدانى و تو مىتوانى ما را نجات بدهی. روح ما را هم متحول كن به يك روحى كه مورد رضايت تو باشد».
اين محقق و تاريخپژوه با بيان اينكه اولين شعر ديوان امام خمينی(ره) نيز به نوروز اختصاص دارد، عنوان كرد: حضرت امام در شعر خود چنين میگويد:
باد نوروز وزيدست به كوه و صحرا / جامه عيد بپوشيد چه شاه و چه گدا
همه در عيد به صحرا و گلستان بروند/ منِ سرمست ز ميخانه كُنم رو به خدا
عيد نوروز مبارك به غنی و درويش / يارِدلدار ز بتخانه دری را بگشا
طاوسی با بيان اينكه آيتاللهالعظمی مكارمشيرازی عيد نوروز را بيانگر خوش ذوقی ايرانيان میدانند، گفت: ايشان به مردم چنين توصيه می كنند: «صلهرحم، ديد و بازديد، كمك كردن به نيازمندان و پاك كردن اختلافات و كينهها از دل در ايام نوروز بسيار پسنديده و نيكوست و هر چه مراسم و ديد و بازديدها سادهتر و باصفاتر باشد، خداوند راضیتر است. در فصل بهار، جهان آفرينش حيات نوينی به خود میگيرد و بشر نيز میتواند با پاك كردن دل، حيات جديد و فعاليت تازهای را آغاز كند. از نكات مثبت اين ايام، پاك كردن ظاهر، خانه، لباس و مهمتر از همه پاك كردن دلها از اختلافات و كينههاست.»
عضو هيئت علمی بنياد دايره المعارف اسلامی ادامه داد: آيتاللهالعظمی مجتبی تهرانی نيز برای ايام آخر سال و نوروز سفارش میكنند كه هركس نفس خويش را بايد مورد محاسبه و بازخواست قرار دهد، يعنی هركس بايد از خود بپرسد در سالی كه گذشت چه كردهام؟! اكنون چه بايد بكنم؟!