مدير گروه علوم تربيتی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) دو رويكرد جامع بينشدهی و منشپروری را در كنار شاخص محوری رويكرد توحيدی، از جمله ويژگیهای برجسته مكتب تربيتی علامه طباطبايی برشمرد.
حجتالاسلام والمسلمين سيداحمد رهنمايی، عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) و مؤلف كتاب «مكتب تربيتی علامه طباطبايی» در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) رويكرد توحيدی را روح مكتب تربيتی علامه طباطبايی دانست و اظهار كرد: اين رويكرد شيرازه مكتب تربيتی علامه را تشكيل میدهد و سايه آن بر كليه ساحتها و ساختارهای وجودی اعم از ساحتهای طبيعی، انسانی و فراانسانی گسترانده شده است و انسانها در پرتو اين سايه است كه به آرامش و اطمينان خاطر میرسند.
وی افزود: اين رويكرد دژ مستحكمی است كه هركس آن را درك كرده و بدان پناه آورد، از شر تمام گرفتاریهای فكری و ذهنی آسوده میشود و میتواند مسير روشنی و صراط مستقيمی را كه خداوند ترسيم كرده است، بيابد. اين رويكرد توحيدی به انسان بصيرت میدهد و ذهنيت او را باز میكند و افق ديد او را گسترش میدهد و چشمانداز او را فراتر از فرش و خاك به عرش و افلاك سير میدهد.
رهنمايی خاطرنشان كرد: اين همان رويكردی است كه علامه بدان تأكيد كرده و بنده در كتاب «مكتب تربيتی علامه طباطبايی» آن را به عنوان روح مكتب تربيتی علامه مطرح كرده و مورد توجه قرار دادهام. البته خود اين مطلب بسيار عميق بوده، جای تفسير و تفصيل دارد و تبيين آن از حوصله اين فرصت كوتاه و زبان الكن ما خارج است. هنر اول ما آن است كه سخن علامه و شاگردان بزرگ او را بفهميم و هنر دوم ما نيز است كه آن را به ديگران بفهمانيم.
وی با اشاره به اينكه اين رويكرد به اعتقاد علامه طباطبايی در تعاليم قرآن بسيار راسخ است و ساير كتب آسمانی اين رويكرد را برجسته و نمايان نكردهاند، تصريح كرد: گرچه همه پيامبران الهی بر اساس رويكرد توحيدی به انجام رسالت خود پرداختهاند، اما در جایجای قرآن و انديشههای الهی معصومين(ع) ـ كه برگرفته از قرآن است ـ بر اين رويكرد تأكيد خاصی شده است.
مكتب تربيتی علامه در حوزهها و قلمروهای مختلف اعم از مسائل فردی و اجتماعی، مسائل نظری مربوط به زندگی دنيا و معيشت اينجهانی و نيز مسائل نظری مربوط به زندگی جاودانی و اين جهانی بينشدهی میكند
مدير گروه علوم تربيتی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) ادامه داد: اين رويكرد توحيدی را در آثار و رفتار و سيره عملی شاگردان بزرگ علامه طباطبايی از جمله آيتالله مصباح يزدی، آيتالله جوادی آملی، آيتالله شهيد مطهری و... نيز میتوان مشاهده كرد و طبعاً اگر انسان اگر انديشه و رفتار خود را با اين رويكرد سامان دهد، بسياری از برنامههای تربيتی او خود به خود سامان خواهد يافت.
وی اضافه كرد: اين روح و حقيقت توحيدی در مجموع انسجامبخش همه ساحتهای انديشه انسان مسلمان است كه به او جهت فكری و استواری و ثبات انديشه میدهد تا از ابتدا تا انتهای راه، خللی در فكر و انديشه او ايجاد نشود. اما انسانهايی كه از اين رويكرد تهی هستند، امروز سخنی میگويند و فردا دقيقاً مخالف آن را بيان میكنند و وقتی علت اين رفتار از آنان پرسيده میشود، با كمال وقاحت پاسخ میدهند كه كسی كه آن كتاب ديروز را نوشته، امروز مرده و نويسنده كتاب امروز كس ديگری است؛ علت اين امر آن است كه آنان ثبات ندارند و رويكردی را اتخاذ نكردهاند كه شيرازه كار و فكر آنان باشد.
رهنمايی در پاسخ به اين سؤال كه آيا در كتاب «مكتب تربيتی علامه طباطبايی» به مباحث مربوط به معرفةالنفس و روانشناسی اسلامی از ديدگاه علامه طباطبايی نيز پرداخته شده است؟ عنوان كرد: در ارتباط با مبانی ارزششناختی تا حدودی به اين مباحث اشاره كردهايم كه از جمله میتوان به بحث خودشناسی برای خداشناسی اشاره كرد كه همان بحث مشهور معرفةالنفس(من عرف نفسه فقد عرف ربه) است.
عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) عنوان كرد: در آن مبحث، به لزوم هماهنگی در رشد ارزشها برای تحقق خودشناسی و سرانجام برای رسيدن به خدا اشارهای كردهايم. همچنين اشارهای به حركت استكمالی انسان كردهايم كه در پرتو اين ارزشها، از جمله ارزش والای خودشناسی، میتواند به گرايش توحيدی و اخلاق فاضله متخلق شود و كمالات اخلاقی را دريافت كند.
وی اظهار كرد: البته در اين كتاب در حد و چارچوب اصول و مبانی ارزششناختی، به اين مسأله پرداخته شده است و طبعاً اين مبحث نيازمند بازنويسی يا بازنگری در ساير حوزههاست تا به تفصيل، اثر ديگری در اين زمينهها نگاشته شود. تأكيد بنده در اين مبحث بيشتر بر دو چيز است: نخست اصل خودشناسی به عنوان يك اصل ارزششناختی است و ديگری همخوانی و سازگاری ارزشها با باورها است؛ بدين معنا كه هرچه را كه ما به عنوان ارزش دريافت و تلقی میكنيم، حتماً بايد با مبانی ما سازگار باشد، در غير اين صورت نمیتواند سنخيت لازم را برای تعليم و تربيت اسلامی ايجاد كند.
رهنمايی در بيان برخی ديگر از شاخصهای و رويكردهای مكتب تربيتی علامه طباطبايی در كنار شاخص توحيدمحوری بيان كرد: دو شاخص ديگر در مكتب علامه بسيار جامعيت دارند و در كمتر مكتب ديگری اين جامعيت را میتوان مشاهده كرد، نخست رويكرد جامع بينشدهی(اعطای بينش) و ديگری رويكرد جامع منشپروری است.
در عرض رويكرد بينشدهی و به عنوان مكمل آن، رويكرد جامع منشپروری قرار دارد؛ بينشدهی به چرايی تربيت و منشپروری به چگونگی بحث تربيت مربوط میشود و در اين زمينه نيز انسان میتواند نيازمندیهای خود را از مكتب علامه استخراج كند
كتاب «مكتب تربيتی علامه طباطبايی» در تبيين معنای جامعيت اين دو رويكرد در مكتب علامه طباطبايی گفت: وقتی وارد مكتب تربيتی علامه میشويم، مشاهده میكنيم كه در ارتباط با هرآنچه كه يك فرد برای تربيت دينی و اسلامی بدان نياز دارد، از اين مكتب میتواند بينش بگيرد؛ يعنی مكتب تربيتی علامه، آنچه را كه يك فرد از جنبه فكری و نظری برای تربيت خود بدان نيازمند است، در اختيار انسان قرار میدهد.
وی بينشدهی را يكی از ويژگیهای برجسته مكتب تربيتی علامه طباطبايی برشمرد و افزود: مكتب تربيتی علامه در حوزهها و قلمروهای مختلف اعم از مسائل فردی و اجتماعی، مسائل نظری مربوط به زندگی دنيا و معيشت اينجهانی و نيز مسائل نظری مربوط به زندگی جاودانی و اين جهانی بينشدهی میكند. انسان در هر زمينهای كه احساس كند برای برای تربيت خود نياز دارد تا مطلبی را بداند، به راحتی میتواند ان مطلب را از مكتب تربيتی علامه استخراج كند.
رهنمايی ادامه داد: همچنين در عرض اين رويكرد و به عنوان مكمل آن، رويكرد جامع منشپروری قرار دارد؛ بينشدهی به چرايی تربيت و منشپروری به چگونگی بحث تربيت مربوط میشود. در اين زمينه نيز انسان میتواند نيازمندیهای خود را از مكتب علامه استخراج كند. همچنين در باب روشمندیها به سه روش برخورد میكنيم كه كمتر مكتبی بدان پرداخته است و مكتب تربيتی علامه طباطبايی از اين وجه نيز برجسته است؛ اين سه روش شامل روشهای ارشادی، تنبيهی و هدايتی هستند.