نوروز فارسي زبانان در آينه «جام جم آنلاين»
بي چتر مي بايد دويد، در فصل خيس عاشقي
جام جم آنلاين: آن دم كه خياط ازل، پيرآهن سفيد طبيعت را از هم مي درد، بهار سبز با رداي خيس و باراني اش، لبخند را بر لب سبزه هاي تازه رسته، جراحي مي كند.صداي پاي بهار، پرندگان نغمه خوان را مست كرده و جشنواره رنگ ها، طليعه تازگي را بشارت مي دهد.عمو نوروز با آن چرده سياهش هم به مهماني برف هاي سفيد و آب شده دعوت مي شود و حال اگر خوب گوش بسپاري، اين روزها همه كائنات در جشن تولد دوباره زمين، به رقصي موزون و هماهنگ درآمده اند.
بهار و نوروز باستاني با حافظه تاريخي ما فارسي زبانان گره خورده است. ديرسالياني است كه اين جشن شيرين و كهنه با تاروپود فرهنگ پارسي گويان درآميخته و پاسداشت اين سنت پرقدمت، نقش بي بديلي در اتحاد و همدلي فارسي زبانان ايفا كرده است.

نوروز تنها به معناي آغاز سالي تازه نيست؛ اين آيين كهن، به مثابه جشن فارسي زبانان و نماد هويت گويش وراني است كه زبان مادري شان "فارسي" است.

جشن نوروز، بيش از سه هزار سال قدمت تاريخي دارد اما ثبت رسمي آن به عنوان يك جشن ملي، به 538 سال قبل از ميلاد برمي گردد. يعني در زماني كه كوروش دوم، يكي از پادشاهان سلسله هخامنشي، بسياري از زندانيان و محكومان جنگي را در اين روز ملي، مورد عفو و بخشش قرار داد.

بي شك، خاستگاه اصلي اين جشن فراملي، در دل خاك ايران پرگهر بوده است و از زمان سلسله هخامنشيان تا به امروز، نه تنها ايرانيان و فارسي زبانان، بلكه بسياري از شهروندان آسياي ميانه نيز از "نوروز" با شادباش و شكوه ياد مي كنند.

در ايران و افغانستان، نوروز با آغاز سال جديد مصادف مي شود اما در برخي ديگر از كشورهاي همسايه، همچون آذربايجان و تاجيكستان، اولين روز از فصل بهار، آغاز سال جديد نيست اما جشني ملي و فاخر است.

در جشن نوروز، خانه تكاني، عيدي دادن و چيدن سفره هفت سين، پاي ثابت مراسم هاي اين روز فرخنده است اما يكي از آيين هاي بسيار نيكويي كه در ايام نوروز برگزار مي شود و به كرات نيز مورد توجه دين مبين اسلام قرار دارد، سنت "صله رحم" است.

در همين مجال، حديث گران سنگي از پيامبر اكرم(ص) در جلد چهارم كتاب كافي در صفحه 10 نقل شده است كه اهميت صله رحم را بيش از پيش آشكار مي سازد.

پيامبر مكرم اسلام (ص) مي فرمايند: صدقه دادن 10 حسنه، قرض دادن 18 حسنه، رابطه با برادران (دينى) 20حسنه و صله رحم 24 حسنه دارد.

چنين بذل و توجه ويژه اي به "صله رحم" كه حتي پيامبر اكرم(ص)، آن را بالاتر از ثواب صدقه دادن دانسته، به فراست مبين آن است كه اجراي اين سنت نيكو در ايام نوروز تا چه ميزان با دستورات الهي و اسلامي، مطابقت دارد.

در همين راستا، آيت الله مكارم شيرازي از مراجع عظام تقليد هم در خصوص رابطه اسلام و نوروز عنوان كردند: اگر عيد نوروز جنبه خرافي به خود بگيرد، مورد تاييد اسلام نيست اما اگر به دور از خرافات باشد و جنبه هاي مثبت آن از جمله نظافت، خانه تکاني، کمک به ايتام، صله رحم، دوستي بيشتر مردم با هم و ... تقويت شود، عيد نوروزي خواهد شد که نه تنها اسلام مخالف آن نيست، بلکه آن را تبليغ مي‌کند.

در دنياي شعر و ادبيات ايران نيز، نوروز قدمتي طولاني دارد و از سعدي و حافظ بزرگ گرفته تا "شهريار" معاصر ما، در گوشه اي از اشعارشان به نوعي از نوروز و فحواي نيكوي آن سخن به ميان آورده اند.

خواجه حافظ شيرازي، بوي خوش نوروز و كوي يار را اين گونه در هم مي آميزد:


از اين باد ار مدد خواهي چراغ دل برافروزي

ز كوي يار مي‌آيد نسيم باد نوروزي

سعدي نيز با هنرمندي بي مثال، بوي دوستان و باد نوروز را اين گونه در تاروپود يكديگر مي گنجاند:


خوش آمد باد نوروزي به صبح از باغ پيروزي

به بوي دوستان ماند نه بوي بوستان دارد

شهريار هم در توصيف سحرآميز "نوروز" مي گويد:


نوروز مي‌نوازد روح از نسيم اسحار

خورشيد مي‌درخشد بر چشمه هاي كهسار

ابوالقاسم حالت، يكي از نويسندگان بزرگ معاصر هم از نوروز و وصف رويايي اش غافل نمانده و در مجموعه "عمو نوروز" مي گويد:

"رفقا خاطر خود شاد بدارید و ره غم مسپارید و گل و لاله بیارید و به هر سو بگذارید که یک بار دگر فصل بهار آمد و نوروز درآمد ز در و کرد طبیعت هنر و ابر برآورد سر و ریخت زباران گهر و سبز شد از نو شجر و داد نوید ثمر و گشت جنان جلوه‌گر و یافت جهان زیب و فر و لطف و صفايی دگر و کرد غم از دل به در و می‌دهدت باد بهاری، خبر از طی شدن فصل زمستان که کنی ترک شبستان."

"و تو هم چون گل خندان بزنی خیمه به بستان و ببینی که گلستان زگل و لاله و ریحان و ز باریدن باران شده چون روضه‌ی رضوان. همه پرلاله‌ی نعمان، همه پر نرگس فتان، همه پر گوهر و مرجان. غرض ای نور دل و جان منشین زار و پریشان که شوی سخت پشیمان، چو دهی فرصت عیش و طرب از دست درین فصل دل‌انگیز و فرح‌زا که صفا داده به هر باغ و به هر راغ و چنان ساحت فردوس برین کرده جهان را."

دكتر علي شريعتي، نويسنده سرشناس ايراني نيز در مجموعه "فلسفه نوروز" اين جشن سنتي را تجديد خاطره خويشاوندي انسان و طبيعت مي داند.

"نوروز، تجدید خاطره بزرگی است. خاطره خویشاوندی انسان با طبیعت. هر سال، این فرزند فراموشکار که سرگرم کارهای مصنوعی و ساخته‌های پیچیده خود است، مادر خویش را از یاد می‌برد."

"انسان با یادآوری‌های وسوسه‌آمیز نوروز، به دامن وی(مادر طبيعت) باز می‌گردد و با او، این بازگشت و تجدید دیدار را جشن می‌گیرد. فرزند، در دامن مادر، خود را بازمی‌یابد و مادر،‌ در کنار فرزند، چهره‌اش از شادی می‌شکفد، اشک شوق می‌بارد، فریادهای شادی می‌کشد؛ جوان می‌شود، حیات دوباره می‌گیرد. با دیدار یوسفش بینا و بیدار می‌شود."

از سوي ديگر، در كتاب آسماني مسلمانان نيز بارها بر زنده شدن دوباره طبيعت اشاره شده و پروردگار از مومنان مي خواهد كه با تامل در اين نشانه بزرگ الهي، ذات اقدس الهي را به خاطر آورند.

در آیه 17سوره مباركه حدید، آمده است: بدانید که زمین را خدا پس از مرگ زنده می گرداند. ما آیات و ادله قدرت خود را برای شما بیان کردیم تا مگر فکر و عقل به کار ببندید.

در حقيقت، فارسي زبانان گوشه و كنار جهان، نه تنها اين زنده شدن دوباره طبيعت را با تفكر و تعقل دريافته اند، بلكه اين حيات دوباره و نعمت هرساله ي باريتعالي را نيز در قالب جشن "نوروز"، گرامي مي دارند.

امين جلالوند – خبرنگار جام جم آنلاين