نيكي به پدر و مادر، وظيفه اي اخلاقي است كه در واجب بودن شكر منعم ريشه دارد. انسان به صورت فطري شاكر و سپاس گزار كسي است كه به او نيكي كرده است. سپاس گزاري از پدر و مادر، نشانه و گواه سلامت فطرت است و كسي كه به پدر و مادر خود نيكي مي كند، از فطرت خود پاسداري كرده است. اهميت سپاس گزاري از پدر و مادر، چنان است كه خداوند پس از امر به شكرگزاري از خود، شكر پدر و مادر را آورده است: «و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم. مادرش (به هنگام بارداري) او را با ناتواني روي ناتواني حمل كرد و دوران شيرخوارگي او در دو سال پايان مي يابد (آري او را سفارش كرديم) كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت (همه) به سوي من است.» و همان طور كه كسي نمي تواند شكر پروردگار به جاي آورد، شكرگزاري از پدر و مادر نيز بسيار دشوار و در حد محال است. مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه قم با نقل حديثي از پيامبر در مورد نيكي به پدر و مادر اين گونه مي افزايد: پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «نيكي به پدر و مادر برتر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خداست.» نيكي به پدر و مادر چنان اهميتي دارد كه حتي پدر و مادري كه از نظر عقيده دچار انحراف هستند و يا به فرزند خود ظلم كرده اند، بايد مورد احترام قرار گيرند و فرزند به آنان نيكي كند.مادر حق ويژه اي دارد و نيكي به او مقدم است. امام صادق(ع) فرمودند:شخصي نزد پيامبر اكرم(ص) آمد و پرسيد اي پيامبر! به چه كسي نيكي كنم؟ فرمودند: مادرت. پرسيد: سپس به چه كسي؟ فرمودند: مادرت. باز پرسيد: سپس به چه كسي؟ فرمودند: به مادرت. دوباره پرسيد: سپس به چه كسي؟ فرمودند: به پدرت.

پرهيز از آزار پدر و مادر

خداوند در قرآن كريم نيكي به پدر و مادر را وظيفه اي واجب معرفي فرموده است؛ وظيفه اي كه پس از «توحيد در پرستش» ذكر شده است:«پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر (خود) احسان كنيد؛ اگر يكي از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگي رسيدند به آن ها (حتي) «اف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آن ها سخني شايسته بگوي.»مطابق اين آيه نيكي به پدر و مادر امري واجب و كوچكترين بي احترامي به آنان ممنوع است. اين وجوب و ممنوعيت، چنان كه گفتيم، پس از بيان وجوب يگانه پرستي ذكر شده است و اين گواه اهميت حقوق والدين است.اهانت و بي احترامي نسبت به والدين به هيچ روي پذيرفته نيست؛ حتي كوچكترين رفتار يا گفتاري كه موجب آزار آنان باشد بر طبق اين آيه ممنوع است. امام رضا(ع) فرمودند: اگر لفظي كوتاهتر و سبك تر از «اف» وجود داشت، خداوند آن را در اين آيه ذكر مي فرمود.و در روايت ديگري آمده است كه مقصود از «اف»، كمترين آزار است و اگر كلمه اي وجود داشت كه بر آزاري كوچكتر دلالت مي كرد، خداوند از آن نهي مي فرمود. روايات بسياري در نهي از آزار پدر و مادر آمده است. امام باقر (ع) از پيامبر اكرم(ص) نقل فرمودند: «از آزار پدر و مادر بپرهيزيد، زيرا بوي بهشت از هزار سال فاصله احساس مي شود، ولي آزاردهنده پدر و مادر آن را نمي يابد.» آزار والدين حتي اگر آنان ظالم باشند جايز نيست. امام صادق(ع) فرمود: كسي كه به پدر و مادرش به حالت دشمني و تنفر نگاه كند خداوند نمازش را نمي پذيرد.

فروتني در برابر والدين

فروتني در برابر پدر و مادر از سر مهرباني، سفارش خدا و مصداقي از نيكي به پدر و مادر است و نشانه اي از روح شكرگزاري به شمار مي رود.دوبال فروتني خويش را از سر

مهرباني در برابر آنان فرود آر، و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت كن چنان كه مرا در خردي پروردند.امام صادق(ع) فرمودند:چشمانت را جز به مهرباني و نرمي به آنان مدوز و صدايت را از صداي آنان بلندتر مكن و دستت را بالاتر از دست آنان مبر و بر آنان پيشي مگير.

وظيفه فرزند پس از درگذشت والدين

فرزند حتي پس از آنكه پدر و مادرش از دنيا مي روند، همچنان وظيفه اي اخلاقي دارد. او بايد براي آنان نماز بگزارد و از خداوند برايشان درخواست رحمت و مغفرت كند. از امام باقر(ع) فرمودند:هر آينه كسي كه نسبت به پدر و مادر خود نيكوكار باشد اما پس از مرگ آن ها دين آنان را ادا و براي آنان استغفار نكند پس خداوند او را در شمار آزاردهندگان قرار مي دهد و بسا كه كسي آزاردهنده پدر و مادرش بوده و در حياتشان به آنان نيكي نمي كرده است، ولي پس از مرگ آن ها دين آن ها را ادا كرده و برايشان استغفار كرده است، پس خداوند او را در شمار نيكي كنندگان به والدين قرار مي دهد.