مذاكرات ايران با گروه 1+5
حاشيه و متن وزني يكسان دارند
جام جم آنلاين: بي‌نتيجه بودن گزينه تحريم عليه ايران، غرب را وادار ساخت تا همواره نيم ‌نگاهي هم به مذاكره با ايران داشته باشد.حدود يك ماه از اعلام آمادگي گروه 1+5 براي گفت‌وگو با ايران مي‌گذرد. گفت‌وگوهايي كه سابقه آن به آخرين نشست اين گروه با ايران در استانبول تركيه برمي‌گردد.اما با گذشت يك سال از اين مذاكرات، كاترين اشتون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در نامه‌اي به سعيد جليلي دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران براي ادامه گفت‌وگوها اعلام آمادگي كرد.
اين دور از مذاكرات كه در ژانويه 2011 برگزار شد، بدون رسيدن به نتيجه مشخصي پايان يافت. دليل اين امر آن بود كه در مذاكرات ژنو 3 كه پيش از آن در دسامبر 2010 برگزار شده بود دو طرف توافق كردند دستور كار مذاكرات بعدي «گفت‌وگو حول نقاط مشترك همكاري» باشد.

بر همين مبنا، ايران در مذاكرات استانبول ابتكاري جدي عرضه كرد كه از غرب مي‌خواست غني‌سازي در ايران را بپذيرد و تحريم‌ها را به حال تعليق دربياورد تا متقابلا مذاكراتي مفصل درباره نقاط مشترك همكاري آغاز شود، اما طرف غربي در اين مذاكرات صرفا روي يك فرمول بازنگري شده از مكانيسم مبادله تاكيد داشت و نتيجه آن شد كه برخي افراد خصوصا در غرب اين نشست را شكست خورده ارزيابي كردند.

اما با گذشت يك سال از اين مذاكرات، كاترين اشتون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در نامه‌اي به سعيد جليلي دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران براي ادامه گفت‌وگوها اعلام آمادگي كرد.

وي گفت، اگر ايران بدون پيش شرط و با عزمي جدي قصد مذاكره داشته باشد، قدرت‌هاي جهاني حاضر به گفت‌وگو هستند. با اين حال اشتون در نامه خود تاكيد كرد كه مذاكرات نبايد تكرار حرف‌هاي استانبول باشد.

اين درخواست اشتون از سوي ايران بي‌پاسخ نماند و سعيد جليلي دبير شوراي عالي امنيت ملي نيز در نامه‌اي در پاسخ به كاترين اشتون كه توسط سفيران ايران در اتحاديه اروپا تسليم دفتر وي در بروكسل شد، از بازگشت به گفت‌وگو حول نقاط مشترك استقبال كرد و به اين ترتيب بحث بازگشت مجدد به گفت‌وگوها جان تازه‌اي گرفت.

رايزني تركيه حول محور گفت‌وگوهاي تازه

با مطرح شدن روند جديد از مذاكرات، تركيه تلاش كرد تا بار ديگر در محور رايزني‌ گفت‌وگوهاي هسته‌اي قرار گيرد. از اين‌رو به داوود اوغلو وزير خارجه تركيه در سفر به ايران اعلام كرد، حامل پيامي از سوي كاترين اشتون رئيس تيم مذاكره‌كننده 1+5 مبني بر آمادگي غرب براي آغاز مذاكرات با ايران است.

صالحي نيز در كنفرانس خبري با اوغلو بر اين نكته تاكيد داشت كه تركيه مكاني مناسب براي مذاكرات آتي ايران و 1+5 است. همچنين پس از اين اعلام نتيجه، علي لاريجاني رييس مجلس شوراي اسلامي نيز در سفر به تركيه، مجددا از آمادگي ايران براي مذاكرات با گروه 1+5 به شرطي كه مذاكراتي جدي باشد، خبر داد.

رايزني‌ها و گفت‌وگوهاي ديپلماتيك درخصوص ادامه اين گفت‌وگوها و برگزاري اين مذاكرات ادامه داشت تا آن كه دفتر اشتون خواستار پاسخ ايران به درخواست اتحاديه اروپا براي ادامه گفت‌وگوها با ايران شد و سعيد جليلي نيز به نامه ماه اكتبر اشتون پاسخ داد.

بعد از ارسال اين نامه، سخنگوي اشتون دريافت اين نامه را تاييد كرد و گفت، وي همراه با شش قدرت جهاني درباره پاسخ به اين نامه مشورت خواهد كرد.اين مشورت با سفر اشتون به واشنگتن و مذاكره با هيلاري كلينتون در اين‌باره آغاز شد و پس از اين مشورت بود كه اشتون از پاسخ سعيد جليلي ابراز خوشبيني كرد و گفت: به دنبال نامه‌اي كه از تهران دريافت كرده است، درباره دورنماي بازگشت ايران به گفت‌وگوهاي هسته‌اي با قدرت‌هاي جهاني محتاط و خوشبين است.

اشتون به خبرنگاران در كنفرانس خبري مشترك با كلينتون گفت: اين امكان احتمالي وجود دارد كه ايران آماده آغاز گفت‌وگوها باشد. ما به مذاكره ادامه خواهيم داد و اطمينان حاصل خواهيم كرد كه آنچه آن را بررسي مي‌كنيم، اساسي است.

محور گفت‌وگوها

هم‌اينك در حالي كه رايزني ديپلماتيك پيرامون زمان و مكان گفت‌وگوها ادامه دارد، آنچه كه در اين ميان مطرح است محور گفت‌وگوهاست.

رامين مهمانپرست سخنگوي وزارت امور خارجه در اين‌باره گفته است، گفت‌وگوهاي آتي ميان ايران و گروه 1+5 حول موضوعات مختلف انجام خواهد شد و موضوع هسته‌اي ايران هم در دستوركار اين گفت‌وگوها قرار دارد.

در عين حال بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه محور گفت‌وگوها در مذاكرات ايران و 1+5 بايد براساس بسته پيشنهادي جمهوري اسلامي انجام شود.

ايران در مذاكرات قبلي كه در كشور تركيه ‏برگزار شد و حتي قبل از آن و در بسته‌هاي پيشنهادي خود به طرف‌هاي اروپايي چند محور ثابت را مطرح كرده بود و يكي از آن محورها اين بود كه هيچ مذاكره‌اي درخصوص ممانعت از پيش‌رفت روند دستيابي به دانش هسته‌اي و هسته‌اي شدن را نخواهد پذيرفت، چراكه ايران از اين مرحله عبور كرده است.

اين گروه عقيده دارد كه در اين دور از گفت‌وگوها، گروه 1+5 بايد واقع بين بوده و حقوق ملت ايران را در چارچوب معاهده NPT به رسميت بشناسد.

علاءالدين بروجردي رييس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي در اين‌باره گفته است: مشكلات منطقه، تروريسم و مبادلات انرژي بايد مجموعا موضوع مذاكرات ايران و 1+5 در كنار حق ايران در دستيابي به انرژي صلح‌آميز هسته‌اي باشد.

فاطمه آليا، عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس نيز در مورد محورهايي كه در اين مذاكرات قابل گفت‌وگو هستند به موضوعاتي چون تاكيد بر خلع سلاح هسته‌اي در دنيا بويژه در خاورميانه و كنترل، مديريت و مباحث كلي جهاني اشاره كرد و در اين‌باره گفت: ايران به عنوان مطالبه جديد بايد از كشورهاي 1+5 علت جمع‌آوري اطلاعات از سوي بازرسان آژانس از تاسيسات هسته‌اي و در اختيار گذاشتن و ارائه اين اطلاعات به دشمنان ايران كه متعاقب آن دانشمندان و نخبگان كشور ترور مي‌شوند، جويا و خواستار توضيح اين كشورها در اين خصوص باشد.

در همين حال آخرين اخبار و اطلاعات موجود نشان مي‌دهد غربي‌ها هم براي خالي نبودن دستشان در مذاكرات تمايل دارند زمان آغاز گفت‌وگوها همزمان با مقطع اجرايي شدن تحريم نفت ايران از سوي اتحاديه اروپا باشد كه اين مهم نيازمند توجه مسوولان ايراني است.

تحريم‌ها و ادامه گفت‌وگوها

در همين حال سياست تحريم و فشار غرب عليه ايران با اعمال تحريم‌هاي جديد اتحاديه اروپا بر واردات انرژي از ايران ادامه دارد و هدف غرب از اعمال اين فشارها، بازگشت ايران به ميز مذاكره و گفت‌وگوي جدي در مورد برنامه هسته‌اي است.

در حقيقت به نظر مي‌رسد غرب تلاش مي‌كند با شدت بخشيدن به موضوع تحريم عليه ايران، عملا هرگونه ابزار چانه‌زني خود را در شرايط جديد افزايش داده و به اين وسيله بتواند طي مذاكرات احتمالي در آينده، موقعيت خود را در برابر ايران ارتقا دهد.

اسماعيل كوثري نايب رييس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس با بيان اين‌كه بحث ترور نخبگان ايراني بايد در مذاكرات ايران و 1+5 به عنوان نخستين دستور كار قرار گيرد، اعتقاد دارد: موضوع ديگري كه مي‌تواند در اين مذاكرات مطرح شود بحث تحريم‌ها عليه ايران است. ما بايد صراحتا اعلام كنيم، اگر آنها بخواهند نفت ايران را تحريم كنند، مقتدرانه مقابل آنها مي‌ايستيم.

دكتر حسن بهشتي‌پور كارشناس مسائل سياسي اين تحريم‌ها را در جهت همان سياست فشار و مذاكره دانسته و گفت: آنها مي‌خواهند هم فشار را ادامه دهند و هم ايران تحت فشار پاي ميز مذاكره حاضر شود. اين در حالي است كه ايران روي استراتژي همكاري و مذاكره تاكيد دارد.

در نامه آقاي جليلي هم به صراحت آمده كه ايران در پي مذاكره است، اما در يك بسته كلي كه سياست‌هاي كلي را در نظر بگيرد و گام به گام پيش رود.

به نظر مي‌رسد اين سخنان به طور تلويحي به طرح روسيه اشاره دارد؛ يعني در هر مرحله‌اي كه ايران اقداماتي در جهت اعتمادسازي انجام مي‌دهد، غربي‌ها نيز اقدامات مثبتي انجام دهند. نه اين كه كما في‌السابق انتظار داشته باشند ايران در جهت اعتمادسازي اقدام كند، اما خود آنها هيچ اقدامي انجام ندهند.

دستاوردهاي جديد هسته‌اي ايران

دستيابي ايران به فناوري توليد ميله سوخت هسته‌اي نيز تاثير زيادي در برخورداري از موضع مستحكم ايران در اين دور از مذاكرات خواهد داشت.

غربي‌ها پيش از اين ادعا كرده بودند، حتي در صورت توليد اورانيوم با غناي 20 درصد هم ايران قادر به توليد ميله سوخت نخواهد بود، اما ايران با رونمايي از اين دستاورد هسته‌اي صلح‌آميز، اصلي‌ترين كارت‌هاي 1+5 در مذاكرات پيش‌رو را سوزاند.

اين كارت همان سيستم مبادله‌اي بود كه غرب براساس آن خواستار توقف غني‌سازي‌ در ايران و مبادله سوخت در كشور ثالث شده بود، طرحي كه البته وقتي در گذشته مورد تاييد ايران قرار گرفت، آمريكا پيشنهاد خود را پس گرفت.

ماجرا از اين قرار بود، 2 سال پيش كه بحث رآكتور تحقيقاتي تهران مطرح بود و ايران براي توليد راديو داروها درخواست سوخت كرده بود، كشورهاي غربي در قبال اين درخواست شرايطي را مطرح كرده بودند و در نهايت قرار شد در طرح مبادله با ميانجيگري تركيه و برزيل اين اقدام انجام شود.

پس از آن جمهوري اسلامي ايران اعلام كرد، اورانيوم با غناي 20 درصد را توليد مي‌كند و اين كار را انجام داد و در گزارش‌هاي مديركل آژانس هم تاييد شد، اما غربي‌ها تصور مي‌كردند ايران قادر به توليد ميله سوخت نيست، چراكه نياز به فناوري بالايي دارد كه تنها در انحصار چند كشور است.

هم‌اكنون ايران هم به اورانيوم با غناي 20 درصد و هم به فناوري ميله سوخت دست يافته است كه اين امر قدرت چانه‌زني ايران را در مذاكرات پيش‌رو بالا مي‌برد و كارت برنده را از دست غربي‌ها مي‌گيرد.

در حقيقت اعلام پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران، نشانه شكست سياست فشار و مذاكره بود كه آمريكا و كشورهاي عضو گروه 1+5 به خصوص آلمان و انگليس و فرانسه، آن را بعد از مذاكرات استانبول در پيش گرفتند و تصور مي‌كردند ايران با توجه به افزايش تحريم‌ها كوتاه مي‌آيد و زير بار مذاكرات تحت فشار مي‌رود؛ اما با اين رويداد هسته‌اي، اين استراتژي عملا شكست خورد و غربي‌ها از اين مساله نتيجه‌اي نگرفتند.

اگرچه باز گذاشتن باب مذاكره بين ايران و 1+5 از سوي غرب خود به علت بي‌نتيجه بودن ديگر اقدامات آنها بوده است؛ البته ايران هم همواره اعلام كرده كه از مذاكره داراي چارچوب و قاعده استقبال مي‌كند.

شبكه تلويزيوني «سي.ان.ان» دستيابي به اين فناوري را امتيازي براي تهران در مذاكرات هسته‌اي با دولت‌هاي غربي دانسته و مي‌گويد: ايران قادر خواهد بود از اين موفقيت و پيشرفت در فناوري هسته‌اي به عنوان يك مزيت و اهرم فشار در مذاكرات جديد هسته‌اي با اتحاديه اروپا بهره جويد.

رويترز نيز اذعان دارد، تحريم‌هاي بين‌المللي در متوقف كردن پيشرفت دانش هسته‌اي ايران با شكست روبه‌رو شده و دست ايران در مذاكرات با 6 قدرت جهاني باز است.

در حقيقت با اين دستاورد هسته‌اي، ايران نشان داد كه مي‌خواهد از موضع قدرت وارد گفت‌وگوها شده و با دست پر​تر از پيش در زمينه برخورداري از دانش‌ و توانايي صلح‌آميز هسته‌اي پاي ميز مذاكره قرار گيرد.

سفر بازرسان آژانس

سفر بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران، تحول ديگري بود كه در پايتخت كشورهاي اروپايي به دقت بررسي شد. پس از خروج بازرسان از ايران، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گزارشي را منتشر كرد و نكاتي در آن مطرح شده بود كه مهم‌ترين آن عدم دسترسي بازرسان به منطقه نظامي پارچين بود.

همچنين «يوكيا آمانو» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در گزارش خود، ايران را متهم كرده بود كه احتمالا به طور مخفيانه به دنبال ساخت تسليحات هسته‌اي است.

اين گزارش اين فرصت را فراهم آورد تا آمريكا و اروپا عليه ايران فضاسازي كنند و اشتون كه نماينده 1+5 در مذاكرات با ايران است، از تهران بخواهد كه به طور كامل با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همكاري كند.

چنين گفتاري حكايت از ادامه سياست فشار بر ايران طي گفت‌وگوهاي هسته‌اي دارد. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد برخي از اعضاي 1+5 بنا را بر اين دارند كه تشويق و فشار را توامان عليه ايران ادامه دهند و همان‌طور كه اشتون متذكر شد، هم فشارها را بر تهران حفظ خواهند كرد و هم تلاش مي‌كنند باب گفت‌وگو را بگشايند.

در حقيقت مذاكرات را به نحوي شروع كنند كه ايران پاسخگو باشد و اين را بايد علت تعويق مذاكرات يا كاسته شدن از سرعت آن دانست كه طرفين براي گفت‌وگو اعلام آمادگي كرده‌اند.

اين در حالي است كه تهران با تاكيد بر ادامه مذاكرات ايران با بازرسان آژانس تلاش مي‌كند تا اين نوع فضاسازي‌ها را عملا خنثي سازد، بنابر اعلام مقامات مسوول، ايران آمادگي دارد طرح همكاري و مداليته جديدي با آژانس براي همكاري‌هاي تازه و رفع ابهام‌هاي ادعايي را پايه‌ريزي كند.

با اين اوصاف مذاكرات ايران و گروه 1+5 را بايد مذاكراتي در راه و در آستانه وقوع دانست كه مقدمات و زمينه‌سازي آن كم‌اهميت‌تر از خود مذاكرات نيست.

كتايون مافي - گروه سياسي