موجود در عرفان‌های صوفيانه و نيز عرفان‌های بدلی نوپديد موقتی است و از منظر علامه طباطبايی رياضت و مجاهدت عرفانی صحيح، مبتنی بر شريعت، تدريجی و دائمی است و از آغاز تا انجام آن، شريعت به شكل پيوسته و ممتد حضور جدی و فعال دارد.

حجت‌الاسلام محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) درباره شخصيت عرفانی علامه طباطبايی اظهار كرد: رواياتی كه علامه طباطبايی در رسالةالولاية آورده‌اند، ناظر به لايه‌های باطنی معارف عميق عرفانی شيعی است و مستندات آن به لحاظ حديث‌شناسی، كاملاً مشخص است و حتی در فصل پنجم يا خاتمه مرحوم علامه بيش از همه، حديث معراج را مبنا و ملاك قرار داده و مصادير و مسانيدی چون ارشادالقلوب، بحارالانوار و برخی آثار حديثی ديگر را مورد استناد قرار داده است.

وی با بيان اين‌كه علامه همچنين ادعيه ائمه معصومين(ع) از جمله فرازهايی از مناجات شعبانيه، دعای كميل و مواردی از اين قبيل استناد كرده‌اند، افزود: احاديث و رواياتی كه ايشان در فصل اول رساله آورده اند، ناظر به رازآميز و اسرارمند بودن معارف اسلامی است و هركسی نمی‌تواند آن اسرار و حقايق بطنی روايات را درك كند، مگر آن كه به لحاظ فكری و روحی به مقاماتی رسيده و تعالی روحی پيدا كرده باشد.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی بيان كرد: اتفاقاً احاديث و روايات استناد شده در فصل اول و نيز در فصل سوم و چهارم، به‌خصوص روايات مربوط به خودشناسی و معرفةالنفس، رواياتی معروف و مشهور هستند كه در كتاب‌های حديثی و تفسيری ما بسيار به چشم می‌خورد و اتفاقاً جزء محكمات روايی ماست.

اين محقق و پژوهشگر عرفان اسلامی اتكاء و التزام به شريعت را مهم‌ترين نقطه اتكای عرفان علامه برشمرد و ادامه داد: مهم‌ترين نكته‌ای كه علامه طباطبايی در رسالة الولايه، در كتاب «شيعه»(شامل مجموعه محاضرات و مكاتبات ايشان با هانری كربن) و نيز در ذيل تفسير آيه مباركه 105 از سوره مائده(جلد ششم الميزان) تكيه می‌كنند، شريعت است.

وی تصريح كرد: علامه طباطبايی شريعت را نيز جزء ظاهر و باطن و اسرار می‌داند و رابطه بين طريقت و حقيقت با شريعت را نيز يك رابطه وجودی، بلكه در واقع مجموعه اين سه(شريعت، طريقت و حقيقت) را يك حقيقت واحده ذومراتب و به قول اهل فلسفه، مقول به تشكيك می‌داند؛ يعنی در واقع خود شريعت در بطن خود، طريقت را برای سير صراط مستقيم سلوك الی‌الله و آن‌گاه سلوك فی‌الله دربر دارد.

شارح «رساله الولاية» علامه طباطبايی خاطرنشان كرد: علامه در فصل چهارم رسالة الولايه با طرح نظريه برخی از كسانی كه معتقدند شريعت مقوله معرفة النفس را مهمل گذاشته، در برابر اين نظريه می‌ايستد و بر اين ادعای خود شواهد بسيار می‌آورد و می‌گويد كه هيچ جا چنين اهمالی به كار نرفته و شريعت تمام آنچه را كه يك سالك در مقام سير و سلوك و تجربيات عرفانی خود بدان نياز دارد، در درون خود، آن را مطرح كرده و از درون همين شريعت، طريقت نمود پيدا كرده است؛ به عبارت ديگر شريعت در طريقت و حقيقت نيز حضور فعال و جدی دارد.

وی با اشاره به طرح نظريه اصناف و طبقات انسان‌ها از سوی علامه طباطبايی افزود: ايشان وقتی حرف اصناف و طبقات انسانها را در سه طبقه مطرح می‌كند، بر آن است كه شريعت، احكام عام و خاصی برای اهل اسلام، ايمان، ايقان و احسان دارد؛ يعنی برای هر كدام از مؤمنين و موقنين و محسنين احكام و شريعت عام و خاصی دارد و از همين روست كه تعبيراتی چون «حسنات الابرار سيئات المقربين» به‌كار می‌رود؛ چون مقام مقربين به مراتب بالاتر از ابرار است و كاری كه برای ابرار حسنه است برای مقربين سيئه(نه به معنای سيئه عرفی) تلقی می‌شود و آنان به قول معروف، از استغفار خود نيز استغفار می‌كنند، خلاصه آن‌كه شريعت برای كسانی كه در مراحل بالا قرار گرفته‌اند، احكام مختص به ايشان را دارد.

رودگر با بيان اين‌كه رياضت موجود در عرفان علامه به لحاظ مبنايی كاملاً با رياضت‌های موجود در عرفان‌های صوفيانه و نيز عرفان‌های بدلی نوپديد يا عرفان‌واره‌ها متفاوت است، تصريح كرد: علامه طباطبايی رياضت‌ها و مجاهدت‌های را مبتنی بر شريعت می‌داند و بر آن است تنها چنين رياضتی است كه انسان را به سرمنزل مقصود می‌رساند.

وی افزود: ايشان با استناد به روايت «الشريعة رياضة النفس» اميرالمؤمنين علی(ع) بر اين نكته تأكيد می‌كنند كه اين حديث و فهم ما از مجموعه رياضت و سلوك مبتنی بر شريعت، ما را به اين نتيجه می‌رساند كه رياضت مبتنی بر شريعت، تدريجی و دائمی است و در تمام مراحل و منازل خود از آغاز تا انجام به شكل پيوسته و ممتد، شريعت حضور جدی و فعال دارد.

نويسنده كتاب‌های «عرفان قرآن» و «زهره آسمان» ادامه داد: آنچه كه در رياضت‌های غيرشرعی و ضدشرعی در بسياری از عرفان‌های صوفيه جهله يا عرفان‌های سكولار و ليبرال امروز و نيز در رياضتهای موجود در بوديسم، يوگا و مواردی از اين قبيل وجود دارد آن است كه رياضت‌هايشان موقتی و نه تدريجی و دائمی است و از همين روی امام(ع) فرموده است كه عده‌ای برای فرار از رياصت تدريجی دائمی، به رياضت‌های موقتی پناه می‌برند و به تعبير مرحوم علامه در رسالةالولايه از «اشق» به «اسهل» می‌روند.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی بيان كرد: رياضت اشق، رياضت مبتنی بر شريعت است كه با استناد به آيات و روايات، انسان را به سرمنزل مقصود می‌رساند؛ بنابراين شريعت‌محوری و شريعت‌گرايی با تفسير و قرائت اسلامی ـ شيعی و يا قرائتی كه در عرفان اصيل اسلامی از آن خواهيم داشت، در واقع گفتمان اصلی سير و سلوك عرفانی است كه مرحوم علامه به دنبال آن بود و آن را مطرح می‌كرد.