راه برطرف كردن اختلاف در نگاه اوليه به سوره‌ها تنها تدبر در آيات قرآن كريم است؛ اگر از تدبر مفهوم صحيحی به مخاطبان عرضه شود، همگی اذعان خواهند كرد كه راه درك انسجام هدايتی در قرآن كريم تدبر است.


حجت‌الاسلام والمسلمين علی صبوحی، مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم
حجت‌الاسلام والمسلمين علی صبوحی، مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با بيان اين‌كه اگر يك سوره به‌عنوان واحدی منسجم در نظر گرفته شود مخاطب می‌تواند به هدف مورد نظر سوره برسد، اظهار كرد: اگر با هم ديدن يك سوره تأثيری در به هدف رسيدن آن نداشت، چرا خداوند اصرار در اين‌گونه تقسيم‌بندی سوره داشت؟ اگر اين مطلب مدنظر قاری قرآن قرار نگيرد، قرآن تبديل می‌شود به كشكولی از 6236 آيه كه هر آيه در جای خود قصد دارد نقشش را ايفا كند.

صبوحی با بيان اين‌كه اين نظم و انسجام بايد بر قرآن حاكم باشد، در غير اين‌صورت سخن قرآن و تفكيك آيات و سور، لغو و عبث خواهد بود، خاطرنشان كرد: هيچ مسلمان معتقدی قائل به كار لغو عبث از جانب خداوند نيست. البته اين بحث يك لايه عميق‌تری دارد و آن اين‌كه تمام عالم در نهايت انسجام و هدفمند است، حال قرآن كريم كه تجلی خداوند در غالب الفاظ و جملات و كلمات است و پذيرش بی‌نظمی در قالب قرآن به‌نوعی نقص معرفت به خداوند بازمی‌گردد.

مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم در راستای بيان طرح و برنامه برای اين‌كه مردم با اين نظم و انسجام در قرآن آشنا شوند، ادامه داد: اولاً خود قرآن تمامی مخاطبان خود را مكلف به دريافت اين نظم و چينش و هماهنگی كرده است آنجا كه می‌فرمايد: «كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْكَ مُبَارَكٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ؛ اين (كتابى) مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كرده‏ايم تا در (باره) آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند.»(ص/29) كه تدبر در قرآن را به‌عنوان غايت انزال كتاب معرفی كرده است.

اين استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به آيه 68 سوره مباركه مومنون ادامه داد: در آيه شريفه «أَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءهُم مَّا لَمْ یَأْتِ آبَاءهُمُ الْأَوَّلِينَ؛ آيا در [عظمت] اين سخن نينديشيده‏اند يا چيزى براى آنان آمده كه براى پدران پيشين آنها نيامده است» و آيه شريفه «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ آيا به آيات قرآن نمى‏انديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفلهایى نهاده شده است»(محمد/24) اين آيات همگی مخاطب را به تدبر در قرآن امر كرده است. حال ممكن است اين سؤال مطرح شود كه تدبر چه ارتباطی با بحث انسجام و هدايت قرآن دارد.

وی با بيان اين‌كه آيه شريفه «أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفًا كَثِيرًا؛ يا در [معانى] قرآن نمى‏انديشند اگر از جانب غير خدا بود قطعا در آن اختلاف بسيارى مى‏يافتند»(نساء/82) ارتباط انسجام آيات و تدبر در قرآن كريم را مشخص می‌كند، افزود: اختلاف به‌معنای ناهماهنگی در آيات و سور است. تدبر با فهم عدم اختلاف در قرآن صورت می‌گيرد. تدبر راهی است تا متوجه باشيم كه در قرآن اختلاف نيست.

اين محقق و قرآن‌پژوه با بيان اين‌كه بايد به معنای اختلاف پرداخت تا منظور خداوند متعال از آن مشخص شود، تصريح كرد: واضح‌ترين معنای اختلاف تناقض است، اما اين‌كه در يك سوره آياتی در كنار هم باشند، بدون اين‌كه هيچ‌گونه ارتباطی با يكديگر داشته باشند نيز از مصاديق تناقض و اختلاف است.

واژه «تدبر» از ماده «دبر» به‌معنای پشت و پشت‌سر اشياء است، واژه تدبر در هيئت تفعل مطاوعه باب تفعيل محسوب می‌شود، يعنی باب تفعل در معنای پذيرش باب تفعيل است، با اين تعريف اگر كسی بخواهد معنای تدبر را بفهمد، ابتدا بايد معنای تدبير را متوجه شود
صبوحی با تأكيد بر اين‌كه تدبر در قرآن كمك می‌كند كه اختلاف بدوی از قرآن برطرف شود، اظهار كرد: راه برطرف كردن اختلاف از نگاه اوليه به سوره‌ها تنها تدبر در آيات قرآن كريم است كه آيه 82 سوره مباركه نساء به اين مطلب اشاره دارد. اگر از تدبر مفهوم صحيح و منسجمی به مخاطبان عرضه شود، همگی اذعان خواهند كرد كه راه درك انسجام هدايتی در قرآن كريم تدبر است.

وی با بيان اين‌كه واژه «تدبر» از ماده «دبر» به‌معنای پشت و پشت‌سر اشياء است، عنوان كرد: واژه تدبر در هيئت تفعل مطاوعه باب تفعيل محسوب می‌شود، يعنی باب تفعل در معنای پذيرش باب تفعيل است، با اين تعريف اگر كسی بخواهد معنای تدبر را بفهمد، ابتدا بايد معنای تدبير را متوجه شود، همان‌طور كه اگر كسی بخواهد معنای تعلم را بفهمد بايد ابتدا معنای واژه تعليم را متوجه باشد، زيرا تعلم قبول تعليم است.

تدبر در قرآن یعنی پذیرش تدبیر موجود در آن

اين استاد حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه هنگامی‌كه خداوند متعال می‌فرمايد در قرآن كريم تدبر كنيد يعنی تدبير موجود در قرآن را بپذيريد، ادامه داد: حال تدبير موجود در قرآن چيست. در پاسخ بايد گفت واژه تدبير يعنی «جعل الشیء عقيب الشیء» چيزی را پشت سر چيز ديگر قرار دادن. حتی تدبير امور خانه يعنی تنظيم و برنامه‌ريزی در راستای انجام امور منزل.

اين محقق و قرآن‌پژوه افزود: تدبير در قرآن در سه معنا استفاده می‌شود، اول به‌معنای «جعل الكلمه عقيب الكلمه» يعنی كلمات قرآن را خداوند پشت‌ سر هم قرار داده است كه از اين ترتيب آيات حاصل شده است. معنای دوم تدبير در قرآن «جعل الآيه عقيب الآيه» است كه از تدبير آيات قرآن سوره حاصل شده است.

مدير مؤسسه قرآنی تدبر در قرآن كريم در ادامه تصريح كرد: معنای سوم تدبير «جعل السوره عقيب السوره» است كه از اين كار مجموعه قرآن تنظيم شده است كه اميرمؤمنان(ع) فرمودند: «القرآن جاء كله كالكلمة الواحدة» يعنی همه قرآن همچون يك كلمه نازل شده است. اين مطلب قاری قرآن را به فهم و تدبر سوره‌های قرآن كريم می‌رساند و می‌شود مصداق اين روايت شريف كه می‌فرمايد «هركس قرآن بلد باشد مانند آن است كه نبوت در پيشانی او درج شده باشد الا اين‌كه وی نبی نيست».